ریا و ریاکار از دید اسلام/ چگونه از چنگ ریا خلاص شویم

به گزارش خبرگزاری مهر، ریا خصلتی ناپسند است و گاهی چنان پنهان و آرام در وجود آدم رخنه می كند كه خود انسان هم نمی فهمد و چه بسا سال ها عمل ریایی انجام دهد و تصور كند كه برای خدا عمل كرده است. اخلاص و دوری از ریا و خودنمایی و تظاهر، گوهری است ارزنده و البته كمیاب كه ارزش عمل ها هم بستگی به همین جوهر و گوهر دارد. خداوند مشتری كار خالص است و اعمال آمیخته به ریا نزد خداوند نه ارزشی دارد و نه پاداشی.

پیامبر اسلام(ص) ریا را نوعی استفاده ابزاری از دین و اعمال دینی برای رسیدن به مقاصد دنیوی می داند و می فرمایند: وای بر آنان كه به وسیله دین در پی دنیا طلبی اند، سخنان شان شیرین تر از عسل است و دل هایشان دل های گرگ ها است.(1)

ریا به شكل های مختلف بروز و ظهور می یابد. گاهی تفاوت گفتار و كردار است؛ گاهی تفاوت كردار آشكار و كردار پنهان است، گاهی اختلاف ظاهر و باطل است، گاهی دوگانگی سخن و انگیزه است.

فرد ریاكار سعی دارد هر كاری كه انجام می دهد آن را به رخ دیگران بكشد تا مورد تشویق قرار گیرد. این مساله امری فراگیر است. در هر حال سعی دارد به خاطر كار خوب تشویق شود. اگر در كارهای اجتماعی فعالیت می كند انتظار تشویق دارد اگر همسری است كه زحمت می كشد آن را بیان می كند. اگر درس می خواند انتظار تشویق دارد و خلاصه هر كاری كه انجام می شود در انتظار تشویق مردم است. انگیزه  اقدام ریاکار، قدردانی دیگران است و اگر از آنها قدردانی نشود دیگر آن عمل را تكرار نمی كنند.

انسان مومن چون به خدایی معتقد است كه از كار بندگان با خبر است و بر نیك و بد آن پاداش و كیفر خواهد داد، نباید غیر از خدا را در نظر داشته باشد و برای پسند این و آن كار كند. پیامبر خدا(ص) فرمود: خداوند عملی را كه به اندازه ذره ای ریا در آن باشد قبول نمی كند.(2)

یکی از نشانه های ریا منت گذاری است. اگر انسان كاری را انجام دهد و به واسطه آن بر دیگران منت بگذارد ثواب عمل او از بین می رود. قرآن مجید در آیه 264 سوره بقره می فرماید: ای كسانی كه ایمان آورده آید صداقت خود را با منت گذاشتن و اذیت كردن باطل نسازید.

ریا در اسلام

از نظر اسلام، ریا مطرود است و كسی كه ریا می كند، مومن نیست. قرآن در آیه 38 سوره نساء می فرماید: آنان كه اموال خود را به ریا و خودنمایی می بخشند و به خدا و روز قیامت نمی گروند یاران شیطان هستند و هر كه را شیطان یار باشد یار بسیار بدی خواهد داشت.

امام صادق (ع) فرمود: تمام ریا شرك است. كسی كه برای مردم كار كند اجرش با مردم است و كسی كه برای خدا كار می كند ثوابش به عهده خداست.

پاك كردن عمل از ریا جهادی بزرگ است و هركه موفق شود اعمالش خالص برای خدا باشد و انگیزه ای جز رضای الهی نداشته باشد از مقربین است. نزول سوره "هل اتی" در شان عمل خالصانه خانواده ای بود كه سه روز افطار خود را برای خدا به مسكین و یتیم و اسیر دادند و هرگز توقع پاداش و چشمداشت تشكر هم نداشتند این خانواده و عملشان باید سرمشق و الگوی همه باشد.

حضرت علی(ع) می فرماید: ریاكار سه علامت دارد؛ وقتی عمل او را مردم می بینند نشاط بیشتری در عبادت دارد. آن گاه كه تنهاست در عبادت بی حال است. دوست دارد كه در تمام كارها او را ستایش كنند.(3)

وقتی كه عمل خالص است كه برای عمل كننده فرقی نكند كه مردم بدانند یا ندانند، تعریف كنند یا تعریف نكنند، تشكر و قدردانی كنند یا نه، وقتی برای خداست نظر مردم و پسند این و آن چه اثری دارد. كاری كه رنگ اخلاص داشته باشد ماندگار است و عمل های ریایی بی نتیجه می ماند.

برای آنكه از چنگ ریا خلاص شویم یكی از راه ها محاسبه است، هر كسی در پایان روز عملكرد روزانه اش را با دقت ارزیابی و همه حرف ها، رفتارها، برخوردها و اعمال خوب آن روز را "انگیزه شناسی" كند و با دقت نیت خویش را تجزیه و تحلیل كند و سعی نماید كه نیت پنهانی و درونی را بشناسد و با خودش سازشكارانه برخورد نكند. ارزیابی اعمال كمك می كند كه رگه های ریا را بشناسیم و آن را از بین ببریم.

----------------

1- میزان الحكمه، حدیث 6776

2- میزان الحكمه، حدیث 4786

3- الحقایق، ص 81