آنچه جهان ادبیات در سال گذشته از دست داد

خبرگزاری مهر ـ گروه فرهنگ و ادب: سال 91 چهره‌های زیادی را از عرصه فرهنگ و ادب گرفته است. در حوزه نویسندگان، شاعران و مترجمان داخلی، 20 چهره در سال گذشته از دنیا رفتند. البته اگر همسر رضا سیدحسینی را به این فهرست اضافه کنیم، این رقم به 21 نفر می‌رسد. جالب است که لیست چهره‌های فرهنگی خارجی و بین‌المللی درگذشته در سال 91 نیز دارای 21 نفر است. در این گزازش موارد مشابه جالبی وجود دارد. مثلا تعداد نویسندگان و مترجمان آمریکایی در این فهرست از بقیه بیشتر است. بیماری و کهولت سن نیز علت مشترک مرگ بسیاری از این چهره‌ها بوده است و فقط تعداد معدودی از آن‌ها نسبت به دیگر چهره‌ها جوان و میان‌سال بوده‌اند.

در ادامه اسامی و معرفی‌نامه کوتاهی از هر چهره درگذشته به ترتیب تاریخ درگذشتشان ارائه می‌شود. ابتدا به درگذشتگان داخلی و سپس به ‌آن دسته از چهره‌های فرهنگی و دخیل در حوزه نشر و ارتباطات می‌پردازیم که بین‌المللی و خارجی محسوب می‌شوند.

درگذشتگان داخلی

قمر آریان همسر عبدالحسین زرین‌کوب

یکی از اولین چهره‌هایی که ابتدای سال 91 درگذشت، دکتر قمر آریان بود. دکتر قمر آریان از نویسندگان و پژوهشگران پیشکسوت کشورمان و همسر زنده‌یاد عبدالحسین زرین‌کوب بود که بنا بر اطلاعات ثبت‌شده در ویکیپدیا وی در سال 1301 در مشهد متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مشهد به اتمام رساند و در سال 1327 در رشتهٔ ادبیات از دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران موفق به اخذ لیسانس شد. در سال 1337 با درجهٔ دکتری در رشتهٔ ادبیات از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد.

قمر آریان استاد ادبیات و عضو شورای عالی علمی مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی بود وی همچنین همسر زنده یاد دکتر عبدالحسین زرین کوب بود که سال‌های سال در کنار یکدیگر به کار تحقیق و نگارش مشغول بودند.

آریان روز 23 فروردین سال گذشته دار فانی را وداع گفت.

حسن احمدی گیوی، بزرگترین شاگرد بدیع‌الزمان فروزانفر

حسن احمد گیوی استاد رشته زبان و ادبیات فارسی و بزرگترین شاگرد بدیع‌الزمان فروزانفر صبح روز بیست و ششم اردیبهشت 91 در منزلش درگذشت. زنده‌یاد حسن احمد گیوی از معروفترین و به قولی بزرگترین شاگردان استاد بدیع‌الزمان فروزانفر بوده که در سال‌های اخیر نیز ده‌ها عنوان کتاب در زمینه ادبیات فارسی و نیز ادبیات تطبیقی فارسی و ترکی به نگارش درآورده و آنها را به چاپ رسانده است.

او همچنین سال‌ها در تدوین لغتنامه دهخدا با این موسسه همکاری داشت و قریب 20 درصد از آنچه تاکنون از این دانشنامه منتشر شده، حاصل زحمات زنده‌یاد گیوی است. این استاد فقید زبان و ادبیات فارسی همچنین از استادان همکار حسن انوری در تدوین فرهنگ بزرگ سخن بوده است.

حسن احمدی گیوی

حسن رهاورد اولین دستیار علی‌اکبر دهخدا

در روز 31 اردیبهشت 91 هم حسن رهاورد اولین دستیار علی‌اکبر دهخدا به جمع درگذشتگان سال 91 پیوست. رهاورد نخستین دستیار علی‌اکبر دهخدا در تدوین حروف «الف» و «ب» لغتنامه و و از همکاران سابق دکتر محمد معین بود. وی همچنین از اهداگران عمده سند در سه سال گذشته به آرشیو اسناد کتابخانه مجلس بود. زنده‌یاد رهاورد، همچنین تالیفاتی در حوزه‌های مردم‌شناسی، فیلمنامه‌نویسی، تئاتر، ادبیات و نیز ترجمه‌هایی از زبان فرانسوی در حوزه ادبیات نمایشی دارد.

علی اصغر الهی نویسنده و روانپزشک

علی اصغر الهی نویسنده ای بود که خرداد ماه سال گذشته جمع نویسندگان کشور را ترک کرد. الهی در سال 1323 در مشهد به دنیا آمد. مجموعه داستان‌های «بازی»، «قصه شیرین ملا»، «قصه‌های پاییزی»، «رویا در رویا»، «دیگر سیاوشی نمانده» و رمان‌های «مادرم بی‌بی جان» و «سالمرگی» از جمله آثار اوست. آخرین کتابی که از اصغر الهی منتشر شد (سال 1390) «حکایت عشق و عاشقی ما» بود. رمان «سالمرگی» او عنوان برگزیده را در هفتمین دوره‌ جایزه‌ ادبی هوشنگ گلشیری (سال 86) کسب کرد. «دخترکی با چشمان سیاهِ مشوش و ...» عنوان آخرین رمان این نویسنده بود که پس از مرگش در آستانه چاپ قرار گرفت.

درگذشت یک نویسنده به دلیل حادثه انفجار آب گرمکن

جعفر سلیمانی‌کیا مترجم و داستان‌نویس کشورمان بود که بر اثر حادثه انفجار آبگرمکن منزلش در تبریز درگذشت. شغل اصلی سلیمانی‌کیا معلمی بود و به کار ترجمه هم مبادرت داشت و چند تن از نویسندگان مشهور کشور ترکیه را در ایران معرفی کرده است. او در زمینه ترجمه داستان‌های اسطوره‌ای ادبیات ترکیه تخصص داشت. وی به نوشتن داستان هم اشتغال داشت و «دده قور قود» عنوان یکی از داستان‌های شناخته شده او بود.

این نویسنده اهل تبریز با تعدادی از مجلات ادبی از جمله «ادبستان» و صفحه فرهنگی و هنری روزنامه اطلاعات هم همکاری نزدیک داشت. زنده‌یاد سلیمانی کیا تعدادی از داستان‌های ترکی خود را هم در کشور ترکیه به چاپ رسانده است.

رضا کاکایی دهکردی مدیر انتشارات آزاد مهر

اما سال 91 به غیر از نویسندگان، شاعران و مترجمان، از میان ناشران نیز چهره درگذشته دارد. رضا کاکایی دهکردی مدیر انتشارات آزاد مهر به دلیل تصادف با ماشین مدتی را در بیمارستان بستری شده و سپس درگذشت. تصادف او اواخر سال 90 رخ داد و او با گذشت چند ماه در بهار 91 درگذشت. وی در دهه هفتاد به منظور ادامه تحصیل همسر خود به تهران مهاجرت کرد و با همکاری نیما صالح رامسری پخش کتاب معین را در تهران به راه انداخت و پس از آن همزمان با آغاز دهه هشتاد انتشارت آزاد مهر را راه اندازی کرد و در سال‌های پس از تاسیس آن توانست آثار قابل توجهی را در این موسسه به چاپ برساند.

بهروز ثروتیان نویسنده، پژوهشگر ادبی و نظامی‌شناس

بهروز ثروتیان استاد دانشگاه و پژوهشگر ادبی که تحقیقات فراوانی از او در حوزه نظامی‌شناسی منتشر شده است، چهره فرهنگی دیگری بود که تابستان سال 91 درگذشت.

تصحیح و شرح آثار نظامی گنجه‌ای (۶ جلد) شامل مخزن الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر، شرفنامه و اقبالنامه، «غزلیات حافظ، تصحیح و مقدمه و تعلیقات»، «شرح دیوان حافظ»، «فرهنگ اصطلاحات و تعریفات نفایس‌الفنون» ، «تصحیح جاودان خرد»، «پیر طریقت گفت» (سخنان خواجه عبدالله انصاری)، «بیان در شعر فارسی»، «فن بیان در آفرینش خیال»، «روایات گهربار» (گزیده‌ای از تفسیر کشف‌الاسرار)، «طنز و رمز در الهی‌نامه»، «گنج رازها» (بازنویسی و تلخیص مخزن‌الاسرار اثر نظامی گنجه‌ای»، «مرغان صحرای عشق» (بازنویسی و تلخیص منطق‌الطیر عطّار نیشابوری)، «درخت طوبی» (بازنویسی و تلخیص شرح ۹۱ آیه قرآن کریم از کتاب کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار رشیدالدین میبدی) تعدادی از آثار این محقق ادبی هستند.

محمود گلابدره‌ای نویسنده «دال»

سیدمحمود قادری گلابدره‌ای، متولد 1316 تهران و از شاگردان جلال آل‌احمد بود. گلابدره‌ای از نویسندگان مطرح و پیشکسوت ادبیات انقلاب بود که در غربت و تنهایی درگذشت. از گلابدره‌ای بیش از 33 کتاب منتشر شده که نخستین آن‌ها با عنوان «سگ کوره‌پز» در سال 1349 منتشر شد. وی در سال 1350 رمان «پر کاه» را نوشت و کتاب «بادیه» را نیز در سال 1356 به چاپ رساند؛ رمانی که عباس کیارستمی فیلمنامه‌ای اقتباسی بر اساس آن نوشت. داریوش مهرجویی نیز، از رمان «دال» گلابدره‌ای فیلمنامه‌ای با نام صحرای سرد نوشته که موضوع آن در سوئد می‌گذرد و به زبان‌های خارجی مختلفی نیز برگردانده شده است.

پرستوها، دال، صحرای سرد، حکومت نظامی، سنگ به مثقال، آقا جلال و سفر به حجله‌گاه عشق از دیگر آثار گلابدره‌ای هستند.

محمود گلابدره‌ای

صمد تیمورلو شاعر «از کلاغ سفید به کلاغ سیاه»

صمد تیمورلو یکی از شاعران کشورمان که مدت‌ها مبتلا به سرطان کلیه شده بود، در نیمه‌های تابستان 91 درگذشت. از تیمورلو مجموعه اشعار «بیرون تعریف نشده است»، «از کلاغ سفید به کلاغ سیاه»، «به نام کسی که در تاریکی‌ست»، «قله‌ات آنجا نیست» و «خروس مرده برمی‌خیزد» منتشر شده است. همچنین بهار 91 جدیدترین دفتر شعر او با عنوان «خروس مرده برمی‌خیزد» از سوی انتشارات آوای‌کلار در بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران عرضه شد.

پرویز همایون‌پور مترجم آثار کوندرا

پرویز همایون‌پور مترجم ایرانی بود که سال 91 در دریاچه‌ای در ژنو غرق شده و در سوئیس به خاک سپرده شد. هماپو‌ن‌پور که چند سال اخیر از فعالیت در یونسکو بازنشست شده بود، با یک شرکت سوئیسی در زمینه یک پروژه تحقیقاتی همکاری داشت و در طول سال چندین مرتبه به این کشور سفر می‌کرد. پرویز همایون پور در شهریور 1318 در شهر شیراز به دنیا آمد. او دکترای علوم سیاسی از دانشگاه لوزان سوئیس داشت. این مترجم فقید سال‌ها به عنوان مشاور امور آموزشی در سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) فعالیت می‌کرد. وی کتاب‌های متعددی از جمله برخی از آثار مهم میلان کوندرا نظیر بار هستی، هویت، هنر رمان را برای نخستین بار به فارسی ترجمه کرد.

محمدرضا جاسبی علیان مدیر موسسه انتشارات پیام آزادی

محمدرضا جاسبی علیان، مدیر موسسه انتشارات پیام آزادی از دیگر چهره‌های فرهنگی و ناشران کشور بود که تنها یک هفته پس از برگزاری آئین بزرگداشت خود در حوزه هنری دار فانی را وداع گفت. «محمدرضا جاسبی (علیان)» متولد سال 1327 شمسی در تهران بود. وی از سال 1357، فعالیت انتشاراتی خود را با تاسیس انتشارات «پیام آزادی» آغاز کرد که تاکنون موفق به انتشار بیش از 800 عنوان کتاب با شمارگان بیش از 30 میلیون نسخه کرده است.

‌قائم ‌مقامی انجمن اسلامی ناشران و کتابفروشان تهران، عضو انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان و عضو هیئت مدیره مجمع ناشران انقلاب اسلامی از مهم‌ترین مسئولیت‌های جاسبی تاکنون به شمار می‌رود.

جاهد جهانشاهی مترجم آثار ادبی

جاهد جهانشاهی صبح روز پنجشنبه 23 آذر در حین کوهنوردی در منطقه درکه تهران دچار ایست قلبی شد و از دنیا رفت. جاهد جهانشاهی کتاب های متعددی را ترجمه کرده است. از آن جمله می‌توان به «نمایش نامه رئیس جمهور» توماس برنهارد، «نان سال‌های سپری شده» هاینریش بل، «مادر» برتولت برشت، «کتاب دلواپسی» فرناندو پسوا، «زندگی برتولت برشت» و «در حال کندن پوست پیاز» گونتر گراس اشاره کرد.

پرتو اشراق محقق مترجم متون سینمایی و هنری

پرتو اشراق مترجم متون سینمایی و هنری کشورمن بود که اواخر پاییز 91 درگذشت. او فارغ التحصیل دانشکده هنرهای دراماتیک با گرایش سینما بود و دهه آخرعمر خود را با ترجمه مجموعه هفت‌جلدی هری پاتر نوشته جی کی رولینگ آغاز کرد. وی در دو سال این مجموعه را در 9 کتاب از سوی انتشارات ناهید عرضه کرد و نام خود را به عنوان نخستین مترجم این مجموعه به ثبت رساند.

او همچنین در این دهه و با توصیه کامران فانی به سمت برگردان فارسی برخی از متون مرجع در شناخت موسیقی پاپ سوق پیدا کرد و آنها را در هشت کتاب نسبتا حجیم منتشر کرد. ژرفای افتخار، عصر بیگناهی، برباد رفته، سرگذشت پیانو، آوانگارد، مجموعه چهارجلدی موسیقی کلاسیک و پاپ، ابهام در طبیعت و هنر، خاطرات الیا کازان و سرگذشت زندان از دیگر ترجمه‌های مهم پرتو اشراق است.

اصغر حاج حیدری متخلص به «خاسته»

«خاسته» تخلص یک شاعر کاملا مردمی بود که کنگره شعر میلاد آفتاب را در اصفهان پایه‌گذاری کرد و میان جوانان شاعر شهرستانی شناخته‌شده و محبوب بود. اصغر حاج‌حیدری متخلص به «خاسته» از شاعران پیشکسوت آئینی کشور و پیرغلام اهل بیت (ع) در سال 91 در 67 سالگی درگذشت. حاج حیدری از پیرغلامان امام حسین (ع) و شاعر اهل بیت (ع) بود که از بنیانگذاران کنگره شعر میلاد آفتاب در خمینی‌شهر اصفهان نیز به شمار می‌رفت.

از مرحوم حاج حیدری تاکنون آثاری چون «دشت شبنم» با موضوع اشعار آئینی در اصفهان و «نمکدون» شامل اشعار طنز توسط انتشارات فصل پنجم منتشر شده است.

اصغر حاج‌حیدری

احسان نراقی نویسنده و پژوهشگر

احسان نراقی، نویسنده و پژوهشگر در حوزه فلسفه و جامعه‌شناسی نیمه‌های آذرماه در سن 86 سالگی درگذشت. احسان نراقی در سال 1305 به دنیا آمد. این نویسنده و جامعه‌شناس ایرانی، تنها ایرانی است که معاون یونسکو بوده است. پایان یک رویا، علوم اجتماعی و سیر تکوینی آن، آئین جوانمردی (ترجمه از هانری کُربن)، اقبال ناممکن، آزادی، آنچه خود داشت، جامعه، جوانان، دانشگاه، غربت غرب، طمع خام و نظری به تحقیقات اجتماعی در ایراناز جمله کتاب‌های منتشر شده از احسان نراقی در ایران است.

خلیل عمرانی شاعر انقلاب

به فاصله چند روز از نراقی، خلیل عمرانی شاعر انقلاب درگذشت. خلیل عمرانی اوایل آذرماه بر اثر شوک وارد شده به وی پس از عمل جراحی قلب باز و احیا نشدن کلیه‌های وی، دچار شوک ناشی از دیالیز دچار کمبود اکسیژن در مغز شد و به کما رفت و نهایتا درگذشت.

خلیل عمرانی در سال 1343 در بندر دیر متولد شده است. وی تا اوایل انقلاب به صورت پراکنده به فعالیت شعری خود ادامه داد و در سال 57 به صورت جدی وارد عرصه شعر شد و از همان دوران به عضویت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان درآمد. آثار وی به صورت پراکنده در نشریات و مجلات به ویژه جنگ‌های دفاع مقدس انتشار یافته و در اغلب کنگره‌های شعر به عنوان شاعر، میهمان و داور حضور داشته‌ است. از آثار منتشر شده او عمرانی می‌توان به مروارید فراموش، ساعت به وقت شرعی دریا و در مدار یک اشاره کرد.

مجید تهرانیان جهانی‌ترین چهره ایرانی ارتباطات

پروفسور مجید تهرانیان جهانی‌ترین چهره ایرانی ارتباطات اوایل زمستان 91 در سن 75 سالگی در آمریکا درگذشت. مجید تهرانیان در سال‌های اخیر استاد و رئیس واحد ارتباطات بین‌الملل دانشگاه هاوایى آمریکا بود. او در دهه 1340 مدرک دکترای خود را در رشته اقتصاد سیاسی از دانشگاه هاروارد گرفت و به مدت هفت سال به تدریس در دانشگاه‏های آمریکا پرداخت. تهرانیان در سال 1350 به ایران بازگشت و به تدریس در دانشگاه و فعالیت‌های علمی پرداخت. او ابتدا با سازمان برنامه، سپس با سازمان مدیریت صنعتی و در نهایت با پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه ایران همکاری کرد که نتایج آن ده‏ها اثر علمی در قالب کتاب‌، مقاله و طرح‌های پژوهشی است.

برخی از فعالیت‌های علمی و مدیریتی مجید تهرانیان به شرح زیر است: استاد و رئیس واحد ارتباطات بین‌الملل دانشگاه هاوایى آمریکا، پایه‌گذار پژوهشکده علوم ارتباطات و توسعه وابسته به رادیو و تلویزیون ایران، رئیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات صلح جهانى «تودا»، سردبیر نشریه «صلح و تدبیر» تودا، کارشناس برنامه‌ریز ارتباطات یونسکو در پاریس، استاد مهمان برخی دانشگاه‌ها در کانادا، انگلستان، روسیه و آمریکا.

هادی بنایی طنزپرداز پیشکسوت

هادی بنایی از مترجمان و طنزپردازان فعال کشور از دیگر چهره‌های مطرح فرهنگی کشور بود که در سال 91 درگذشت. کتاب‌های متعددی از او بعد از درگذشتش آماده چاپ شدند که از آن جمله می‌توان به 10 کتاب از هنینگ مانکل، نویسنده معروف سوئدی اشاره کرد. این مترجم بیش از 3000 لطیفه را از زبان‌های آلمانی و انگلیسی به فارسی ترجمه کرده و در کتاب معروف «فرهنگ شوخی از A تا Z» منتشر شده است.

شاهرخ اورامی شاعر و نویسنده کرد

نام شاهرخ اورامی شاعر و نویسنده اهل تسنن که حضور پررنگی در همایش‌های وحدت‌زای باران غدیر داشت، نیز در میان درگذشتگان سال 91 قرار دارد. اورامی از جمله نویسندگان و شاعرانی بود که در حوزه های مختلف از وی آثار متعددی به چاپ رسیده است که از آن جمله می توان به یکی از آخرین آثار وی در خصوص جمع آوری شعر شاعران کردستانی در خصوص امام حسین (ع) اشاه کرد. او علاوه بر سرودن شعر و همچنین انتشار کتاب در حوزه فعالیت های فرهنگی نیز مشارکت داشت و اجرای برنامه های متعددی را در صدا و سیمای مرکز کردستان بر عهده داشت و در این بخش نیز دارای سابقه بود.

اورامی شامگاه 21 دی ماه 91 درگذشت.

شاهرخ اورامی

عزیزالله جوینی نسخه‌شناش و شاهنامه‌پژوه

عزیزالله جوینی نویسنده، پژوهشگر و نسخه‌شناس کشورمان هم بامداد روز چهارشنبه 25 بهمن ماه 91 به علت خونریزی داخلی درگذشت. جوینی، مصحح، محقق و شاهنامه‌پژوه و استاد بازنشسته دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بود. جوینی در سال 1304 در شهر اسفراین متولد شد و در سن 87 سالگی درگذشت.

همسر رضا سیدحسینی هم از افرادی بود که به حوزه فرهنگ و ادب مرتبط می‌شد و ابتدای سال 91 درگذشت.

درگذشتگان خارجی: بیشترین تعداد متعلق به نویسندگان و شاعران آمریکایی است

هری کروز نویسنده داستان‌های وحشتناک

اگر بخواهیم فهرست اسامی نویسندگان و اهالی فرهنگ درگذشته خارجی در سال 91 را مرور کنیم، ابتدا به نام هری کروز نویسنده داستان‌های وحشت‌انگیز بر می‌خوریم. هری کروز نویسنده آمریکایی خالق داستان‌های وحشتناک طی روزهای آغازین سال 91 در سن 76 سالگی و در شهر گینسویل ایالت فلوریدا درگذشت. کروز از بیماری نوروپاتی رنج می‌برد. داستان‌های ترسناک این نویسنده فقید که بیشتر از تجربیات شخصی خود وی نشئت می‌گیرند، در مناطق روستایی جنوب آمریکا رخ می‌دهند و سبک داستان‌نویسی‌اش به چارلز بوکوسکی و هانتر تامپسون شباهت داشت.

«ضیافت مارها» و «هنرمند ضربه فنی شده» عنوان 2 رمان مشهور از این نویسنده است. تاز کروز تعدادی زیادی داستان کوتاه هم منتشر شده است. وی از سال 1968 تا زمان بازنشستگی‌اش در 1997 در کارگاه‌های داستان‌نویسی دانشگاه فلوریدا به تدریس مشغول بود.

جین کندی استاپین شاعر آمریکایی

خبر درگذشت هری کروز روز 15 فروردین 91 روی خروجی فرهنگ و ادب خبرگزاری مهر قرار گرفت اما به فاصله یک روز از آن، در روز 16 فروردین خبر درگذشت جین کندی استاپین شاعر آمریکایی نیز منتشر شد. کندی که سراینده مجموعه اشعار «گام کامل» و «اما من می‌گویم» بود، در سن 75 سالگی درگذشت. کندی در 16 جولای سال 1936 در سان‌فرانسیسکو متولد شد. وی فارغ‌التحصیل رشته زبان انگلیسی و علوم سیاسی از دانشگاه کالیفرنیا بود. مجموعه داستان‌های کوتاه «نان تستی به خرد» و «خلیج پر پیچ و خم» از دیگر آثار جین کندی هستند.

رید ویتمور ملک‌الشعرای آمریکا

بهار سال 91 مصادف با درگذشت رید ویتمور ملک‌الشعرای آمریکا هم بود. رید ویتمور ملک‌الشعرای آمریکا و پروفسور دانشگاه مریلند، بهار سالی که گذشت در سن 92 سالگی از دنیا رفت. ویتمور، یکی از سفرای برجسته شعر، ویراستار، پروفسور کالج و دانشگاه مریلند بود و 2 بار نیز به عنوان ملک‌الشعرای آمریکا شناخته شد. کیت دختر او بعد از مرگش اعلام کرد ویتمور جنون داشت و 45 سال قبل به میاستنی گراویس (یک نوع اختلال عصبی ـ عضلانی) مبتلا شد که حرکت دادن بازوان و راه ‌رفتن را برایش دشوار کرده بود.

رید ویتمور با ظرافت متبحرانه‌ای ریتم بزمی و محاوره‌ای را در اشعار خود تعادل می‌بخشید و عمدتاً مفاهیمی چون ازدواج، پدر بودن، سرمایه‌داری، بوروکراسی و معنای شاعر بودن در جامعه را مورد کندوکاو قرار می‌داد.

رید ویتمور

دوریس بت خالق «زشت‌ترین زائر»

جالب است که تعداد زیادی از نویسندگان و شعرای آمریکایی در ابتدای سال 91 درگذشتند. نویسنده دیگری که ابتدای بهار پارسال از دنیا رفت، دوریس بت نویسنده مطرح منطقه جنوب آمریکا و پروفسور نوشتار خلاقانه دانشگاه کارولینای شمالی بود در سن 79 سالگی درگذشت. او در منزل مسکونی‌اش نزدیک اربی فارم پس از گذشت یک سال دست و پنجه نرم کردن با سرطان ریه دیده از جهان فرو بست. بت نویسنده 6 رمان مطرح و سه مجموعه داستان است که با فلانری او کانر دیگر نویسنده جنوبی مقایسه می‌شد.

رمان «ارواح از مردگان برخاستند» از این نویسنده برنده «جایزه کتاب جنوب» شد و توسط نیویورک تایمز به عنوان یکی از 20 کتاب برتر سال 1994 شناخته شد. «زشت‌ترین زائر» محبوب‌ترین داستان کوتاه اوست که در قالب یک فیلم برنده جایزه آکادمی و یک فیلم موزیکال که در سال 1998 جایزه مجمع منتقدان درام نیویورک را از آن خود کرد، درآمد.

جینی اس. جنکینز دوستدار حیوانات

جینی اس. جنکینز گزارشگر و نویسنده خبرگزاری ویندیکیتور نویسنده دیگری بود که خبر درگذشتش در دومین ماه بهار منتشر شد. او سه روز پس از گرفتن جشن نودمین سالگرد تولدش درگذشت. جینی 17 سال ستون کانفیلد فر را به همراه دوست عکاسش اد شوبا پوشش می‌داد و بسیاری از مقاله‌های تاریخی، علایق انسانی و حیوانات را به رشته تحریر درآورد.

موریس سنداک نویسنده و تصویرگر، جوینده اشیای وحشی

خبر درگذشت جنکینز ابتدای اردیبهشت ماه منتشر شد و خبر درگذشت نویسنده دیگری آمریکایی موریس سنداک اواخر اردیبهشت 91 در خروجی خبرگزاری مهر قرار گرفت. موریس سنداک، نویسنده و تصویرساز ادبیات کودک در سن 83 سالگی درگذشت. پزشکان علت مرگ سنداک را سکته مغزی اعلام کردند. سنداک برنده جوایز بسیاری از جمله «هانس کریستین اندرسون»، «جایزه ملی آمریکا» و «جایزه یادبود آسترید» بود. اثر مطرح سنداک با عنوان «اشیا وحشی کجا هستند» ادبیات کودکان را متحول کرد. «تمساح و گردش» و «بیرون از آن‌جا» هم از دیگر آثار او هستند.

سی دیوید هایمان زندگی‌نامه‌نویس جنجالی

نویسنده دیگری هم که می‌خواهیم نامش را به عنوان درگذشته بعدی بیاوریم، آمریکایی است. سی دیوید هایمان زندگی‌نامه‌نویس جنجالی آمریکایی هم به فاصله چند روز از سنداک در سن 67 سالگی درگذشت. دیوید هایمان که در اصل منتقد و شاعر بود، قبل از گرایش به نوشتن زندگینامه‌های عامه‌پسند کتاب‌هایی در شرح زندگی ازرا پاوند و روبرت لوول را به رشته تحریر درآورده بود و روایت‌هایش از زندگی افراد مشهور و ثروتمند بارها از سوی منتقدان و عموم مردم غیرواقعی و غیردقیق خوانده شدند. با این حال آثار هایمان همواره در صدر پرفروش‌ها بودند.

از آثار بیوگرافیک سی دیوید هایمان می‌توان از «زنی به نام جکی» «لیز: بیوگرافی صمیمانه الیزابت تیلور» و «بابی و جکی: یک داستان عاشقانه» نام برد.

آدیوس آمیگو!

این جمله در زبان اسپانیولی و مکزیکی به معنی «خدافظ رفیق» است. چهره دیگری که ابتدای سال 91 درگذشت، کارلوس فوئنتس نویسنده مشهور مکزیکی است که شهرت بیشتری از چهره‌های خارجی دارد که تا به حال در این فهرست مطرح کرده‌ایم. فوئنتس در سن 83 سالگی در مکزیکوسیتی درگذشت. خبر درگذشت فوئنتس روز 27 اردیبهشت منتشر شد. خبر درگذشت فوئنتس را فیلیپ کالدرون رئیس جمهور مکزیک با صدور پیامی اعلام کرد و با ابراز اندوه عمیق از درگذشتش از او به عنوان نویسنده‌ای مکزیکی و در عین حال جهانی یاد کرد.

کارلوس فوئنتس از سرشناس‌ترین نویسندگان آمریکای لاتین است که آثارش به زبان‌های بسیاری ترجمه شده است. وی متولد پاناما سیتی بود و در دانشگاه مکزیک و ژنو در رشته حقوق تحصیل کرده و به زبان‌های انگلیسی و فرانسه مسلط بود. از مهمترین آثار فوئنتس می‌توان به «گرینگوی پیر»، «مرگ آرتیمو کروز»، «آئورا»،« آب سوخته»  و «خویشاوندان دور» اشاره کرد.

کارلوس فوئنتس

بری آنسورث برنده بوکر

تا رسیدن به اواخر خرداد ماه، خبر درگذشت نویسنده یا شاعر بین‌المللی دیگری منتشر نشد. تا این که روز 20 خرداد خبر درگذشت بری آنسورث برنده جایزه بوکر منتشر شد. بری آنسورث نویسنده بریتانیایی و برنده بوکر در سال 1992 پس از سال‌ها مبارزه با بیماری سرطان در سن 81 سالگی درگذشت. این نویسنده موفق به دریافت جوایز مختلفی از جمله بوکر شده است که این جایزه را برای رمان «گرسنگی مقدس» که داستان آن درباره برده‌داری در قرن هجدهم بود، گرفته بود.

آنسورث در سال 1951 از دانشگاه منچستر در رشته آموزش زبان انگلیسی فارغ التحصیل شد و در سال 1999 به عنوان مدرس کارگاه داستان نویسی و نوشتن خلاق در کالج ادبیات اوهایو مشغول به تدریس شد.

شیان بازبی، یک انگلیسی دیگر

نویسنده دیگری هم که نامش بعد از بری آنسورث در فهرست درگذشتگان سال 91 قرار می‌گیرد، شیان بازبی‌ است که او هم یک نویسنده انگلیسی است. این نویسنده نیز بعد از تحمل یک دوره بیماری اما در سن 51 سالگی درگذشت. بازبی بعد از گذشت پنج سال از تشخیص سرطان ریه از دنیا رفت. اولین رمان این نویسنده داستانی تاریخی بود که در عصر ویکتوریا اتفاق می‌افتاد. دومین رمان او «مادر ظالم» نام دارد که درباره افسردگی پس زایمان و به قتل رسانیدن نوزاد است. شیان بازبی متولد 1960 در لندن و همسر رابرت پیستان، ویرایشگر بخش اقتصادی بی بی سی بود.

محمد جان‌ شکوری ادیب تاجیکستانی

اما درگذشته بعدی، نسبت به دیگر چهره‌ها، به ایران نزدیک‌تر و در واقع همسایه محسوب می‌شود. محمد جان شکوری که یکی از شخصیت‌های بزرگ علمی، فرهنگی و ادبی تاجیکستان بود، ساعت چهار صبح یکشنبه بیست و ششم شهریورماه (16 سپتامبر) در سن 87 سالگی درگذشت. شکوری در سال‌های اخیر از بیماری سرطان رنج می‌برد و در سال 90 چندین بار با هماهنگی‌های انجام‌شده از طرف فرهنگستان زبان و ادب فارسی، برای پیگیری معالجات خود به ایران آمده بود.

شکوری در سال 1304 شمسی در بخارا متولد شد. وی از حامیان تقویت زبان و ادب فارسی در تاجیکستان به شمار می‌رفت که خدمات ارزنده‌ای را در این حوزه ارائه کرد و فعالیت‌هایش در سال 1989 میلادی به رسمی شدن زبان فارسی در این کشور انجامید. محمد جان شکوری دارای مدرک دکتری فیلولوژی بود و از سال 1375 به عضویت پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی درآمد. از این چهره ادبی نزدیک به 50 کتاب در رشته‌های مختلف، از جمله زبان و ادبیات و تاریخ، فرهنگ و جامعه‌شناسی به جا مانده است. وی همچنین در سال 2005 میلادی به‌عنوان چهره ماندگار در ایران برگزیده شد.

اریک‌ هابس‌بام تاریخ‌نگار بریتانیایی

اریک هابس‌بام هم تاریخ‌نگار بریتانیایی بود که پاییز 91 در سن 95 سالگی درگذشت. اریک جان ارنست‌ هابس‌ بام متولد 1917 در اسکندریه بود و این سالی مناسب برای کمونیست شدن بود یعنی درست در سالی که کمونیسم به دنیا معرفی شد. او نسل دوم یک بریتانیایی و نوه یک لهستانی یهودی بود که در دهه 70 قرن نوزدهم به بریتانیا مهاجرت کردند. پدر وی که در خانواده‌ای با هشت فرزند رشد کرد، زاده لندن بود. هابس‌بام در سال‌های اولیه زندگی اش یکی از مشهورترین تاریخ نگاران بریتانیایی بود که شناخت وسیعی از تاریخ راست و چپ داشت و یکی از باریک‌بین ترین تاریخ نگاران در هر حوزه محسوب می‌شد.

برخلاف بسیاری از همنوعان،‌ هابس‌بام شناخت وسیع خود را با ابراز تنفر از مارکسیسم یا مارکس به دست نیاورد. برعکس او در حالی که 94 سال داشت کتاب «چگونه جهان را عوض کنیم» را نوشت که دفاعیه‌ای محکم از تداوم لاینطقطع مارکس با بحران بانکی سال‌های 2008 تا 2010 بود. این تاریخ‌نگار نهایت شهرت خود را زمانی کسب کرد که ایده‌های سوسیالیستی و پروژه‌هایی که به نوشته‌های او در طول بیش از نیم قرن جان می‌بخشید، دچار بی نظمی تاریخی شدند و بدتر از همه این که، خود او نیز همیشه در این راه ثبت قدم بود.

ژاک بارزون روشنفکر 104 ساله

ژاک بارزون روشنفکر و استاد دانشگاه کلمبیا در 104 سالگی درگذشت. این نویسنده 30 کتاب در کارنامه‌اش دارد و سال 2000 کتاب 878 صفحه‌ای تاریخ حرفه خود را با عنوان« از طلوع تا انحطاط : 500 سال زندگی فرهنگی، 1500 تاکنون» منتشر کرد که به عنوان نامزد نهایی جایزه کتاب ملی آمریکا و حلقه منتقدان کتاب ملی انتخاب شد. این کتاب ماندگار جایزه مدال آزادی ریاست جمهوری و مدال بشردوستی ملی را برای وی به ارمغان آورد.

کتاب «از آزادی بشر» از این نویسنده 25 سال پیش منتشر شد که یکی از کتاب‌های کلاسیک وی است و هنوز در سطح بین‌المللی مطرح است. بارزون با کتاب «خانه خرد» که سال 1959 در میان کتاب‌های پرفروش جای گرفت، به یکی از رهبران روشنفکری آمریکا  بدل شد. در این کتاب او به نقد تند هنر مدرن، روانشناسی، محیط دانشگاهی و در آن زمان مقوله تازه نقد نو پرداخت که الهامبخش بسیاری شد و نقل قول‌های متعددی از آن پس متدوال شد که «باید رابطه‌ای بین خرد و تبار وجود داشته باشد» از جمله آن‌هاست.

فرناندو دیاز، یک اسپانیولی‌زبان دیگر

به غیر از کارلوس فوئنتس در این فهرست نام یک نویسنده اسپانیولی زبان دیگر هم به چشم می‌خورد. فرناندو دیاز ـ پلایا نویسنده و تاریخ‌نگار اسپانیایی بود که در چهار دهه اخیر ساکن اوروگوئه بود، و سرانجام پاییز سال 91 در سن 94 سالگی درگذشت.

دیاز ـ پلایا نویسنده آثار داستانی، مقاله‌نویس و تاریخ‌نگار بود و بیش از 150 عنوان کتاب در کارنامه خود دارد که کتاب پرفروش «اسپانیا و 7 گناه روزانه» در سال 1966  با رقم فروش بیش از یک میلیون نسخه نمونه‌ای از آن‌هاست. او سال 1989 برای نوشتن کتاب «وقتی جنگ را باختم» به فهرست نهایی جایزه پرمیو اسپیوی اسپانیا راه یافت.

این نویسنده کتاب‌های غیرداستانی مهمی نیز در کارنامه دارد که «تاریخ جهانی فرهنگ» در سال 1945، «زندگی اسپانیایی در قرن نوزدهم» در سال 1952 و «عشق در ادبیات اسپانیا» در سال 1963 از جمله آن‌هاست.

فرناندو دیاز

هان سویین خالق «یک چیز باشکوه»

در نیمه‌های آبان ماه 91 پای یک نویسنده چینی و در واقع دورگه اروپایی آسیایی هم به این لیست باز شد. به این ترتیب هان سویین، نویسنده زاده چین و خالق «یک چیز خیلی باشکوه» در 95 سالگی درگذشت.

این نویسنده بیشتر به نوشتن کتاب‌هایی درباره قاره آسیا و به ویژه کشورش چین شهره بود. «هان» سال‌ها به عنون پزشک کار کرد، اما با نوشته‌هایش به شهرت زیادی رسید. او بیش از 20 رمان، کتاب غیرداستانی و شمار زیادی مقاله برای مجله‌ها و روزنامه‌ها نوشته که بیشترشان درباره مسایل پشت پرده تحولات و انقلاب‌های تاریخی آسیا است. بسیاری از آثار او ریشه در زندگینامه خودش دارند. «خانه من دو در دارد» در سال 1980، درباره میراث نیمه چینی نیمه بلژیکی اوست و نخستین کتابش با عنوان «تقدیر شهر چانکینگ» در سال 1942 درباره جنگ چین و ژاپن نوشته شده است. او با نوشتن «یک چیز خیلی باشکوه» که سال 1952 منتشر شد شهرتی جهانی یافت و این زمانی بود که او بیوه بود و در کلینیکی در هنگ‌کنگ کار می‌کرد و یک دختر داشت.

برایس کورتنی صاحب «قدرت یک»

برایس کورتنی نویسنده استرالیایی و خالق اثر تحسین شده و کتاب پرفروش «قدرت یک»  بعد از انتشار فیلم خداحافظی‌ با دوستدارانش، درگذشت. کورتنی که نویسنده آثار پرفروشی از جمله «قدرت یک»، «کارخانه سیب زمینی و گوجه فرنگی» و «قوش» بود، در آثارش به زندگی در استرالیا و آفریقای جنوبی پرداخته است. وی که از دهه 80 قرن بیستم به نویسندگی روی آورده بود و بیش از 30 سال از عمرش را صرف این کار کرده بود، شاهد فروش بیش از 20 میلیون نسخه از آثارش بود.

یوری آرانوویچ روبینچیک، ایرانشناس روس

در آخرین روزهای آذر ماه نیز، خبر درگذشت یوری آرانوویچ روبینچیک، ایرانشناس برجسته روس در سن 90 سالگی منتشر شد. روبینچیک که در سال 1923 میلادی به دنیا آمده بود طی سال‌های فعالیت خود خدمات زیادی به زبان فارسی کرد. این نویسنده روس در 17 سالگی در جنگ جهانی دوم شرکت کرد و در برابر آلمان‌ها از کشورش دفاع کرد و بعد از مدتی وارد ارتش شد و گرایش زبان‌های شرقی را انتخاب کرد و از بین زبان‌های شرقی، فارسی را برای تحصیل انتخاب کرد. آرانویچ روبینچیک در قلمرو شوروی سابق بیشتر با سه کتاب آموزشی شناخته می‌شود که یکی از آنها «دوره مقدماتی آموزش زبان فارسی» است و در سال 1951 میلادی با مشارکت گرانت واسکانیان نوشت. «جملات مرکب در زبان فارسی معاصر» و «دستور زبان فارسی ادبی معاصر» دو کتاب دیگر او هستند. این محقق در ایران هم شخصیتی ناشناخته نیست و او را با فرهنگ لغت دوجلدی فارسی به روسی‌اش که در سال 1970 میلادی منتشر شد، می‌شناسند.

آرانویچ روبینچیک با مدرک دکترای علوم زبان‌شناسی، مولف بیش از 10 کتاب و 150 مقاله علمی است. برخی از کتاب‌های مهم دیگر او عبارتند از: «دوره مقدماتی آموزش زبان روسی»، «جملات مرکب در زبان فارسی معاصر»، «اصول اصطلاحات زبان فارسی»، «واژه‌شناسی زبان فارسی».

یوری آرانوویچ روبینچیک

کیجی ناکازاوا چهره مشهور کمیک ژاپن

کیجی ناکازاوا یکی از بازمانده‌های بمباران اتمی هیروشیما که برای خلق آثار کمیک شهرتی جهانی داشت و آثارش را میلیون‌ها بچه‌مدرسه‌ای پس از جنگ در ژاپن خوانده بودند، چهره دیگری است که در عرصه نشر فعالیت داشت و اوایل زمستان سال 91 درگذشت.

این نویسنده ژاپنی خالق مجموعه ماندگار «ژن پابرهنه» بود که با موضع قوی ضدجنگ نوشته و از سال 1973 تا 1985 در مجلات منتشر می‌شد. این مجموعه بعد در قالب کتاب به بازار آمد و بیش از 10 میلیون نسخه از آن به فروش رسید. ناکازاوا نخستین آثار مصور خود را سال 1963 منتشر کرد و تا سال 1966 که مادرش را برای تاثیرات رادیواکتیو بمب اتمی از دست داد، از نوشتن درباره مسایلی که در جنگ تجربه کرده بود، خودداری می‌کرد. او خالق بیش از 50 اثر کمیک است که تصویرگری آنها را نیز خودش انجام می‌داد. از آثار او مجموعه‌های کارتونی تلویزیونی متعددی ساخته شده است.

جیکوب آریونی جنایی‌نویس آلمانی

ورود جیکوب آریونی نویسنده جنایی‌نویس آلمانی به لیست درگذشتگان خارجی سال 91 باعث شد، این فهرست از نظر ملیت نویسندگان و شاعران کمی تنوع پیدا کند. جالب است که این نویسنده خلاف اکثر حاضران در فهرست مذکور، نسبتا جوان بوده و در سن 48 سالگی درگذشته است. آریونی 21 ساله بود که اولین کارآگاه خود را با  نام کمال کایانکایا را در داستانی به نام «تولد مبارک، ترک!» خلق کرد. این اثر با اقتباسی سینمایی در سال 1991 به نمایش درآمد و دوریس دوری آن را کارگردانی کرد. این کتاب با سه کتاب بعدی ادامه یافت که با نام‌های «نوشیدنی بیشتر»، «یک مرد» و «یک قاتل و قسمت» به بازار آمدند. در پاییز 2012 پنجمین جلد این مجموعه با عنوان «برادر کمال» منتشر شد.

آثار این نویسنده به 23 زبان ترجمه و منتشر شده‌اند. جیکوب آریونی متولد 1964 در فرانکفورت بود و پدرش‌ هانس گونتر میکلسون از نمایشنامه‌نویسان بنام آلمانی است. او با کتاب «هافمن جادویی» در فهرست نهایی جایزه مهم ایمپک دوبلین راه یافته بود. با این حال بیش از همه رمان‌های کارآگاهی او درباره یک کارآگاه ترک بیشترین شهرت را برای او به همراه آورد.

مرگ مشکوک نویسنده بلاروسی

اما در سال 91 در پی مرگ یک نویسنده جنایی‌نویس، مرگ مشکوک یک نویسنده بلاروسی هم رقم خورد. یوری گومنیوک نویسنده و روزنامه‌نگار بلاروسی بود که جسدش پس از سقوط مشکوک از یک ساختمان 9 طبقه کشف و شناسایی شد. ساختمانی که این نویسنده از آن سقوط کرد، چسبیده به خانه این نویسنده 43 ساله بود. وی برای چندین روزنامه مستقل کار می‌کرد و در ایستگاه رادیویی که به زبان لهستانی برنامه پخش می‌کند نیز برنامه داشت.

این نویسنده بیش از همه برای اشعار طنزآمیزش که درباره رییس جمهور بلاروس پرزیدنت آلکساندر لوکاشنکو می‌سرود، شهرت داشت و در سال 2011 او به مدت 12 روز به دلیل شرکت در اعتراض‌های سیاسی در زندان بود.

شوتارو یاسوکا برنده جایزه آساهی

اما نویسنده آخری که با آوردن نامش در این فهرست، می‌توان آن را بست، یک نویسنده دیگر ژاپنی و برنده جایزه آساهی است. شوتارو یاسوکا یکی از مهم‌ترین نویسندگان موج سوم و از نویسندگان دوران مدرن ژاپن پس از جنگ، بود که بهمن ماه امسال در خانه‌اش در توکیو درگذشت.یاسوکا نویسنده یکی از مهم‌ترین آثار ادبی ژاپن به نام «داستان آواره‌ها» است که سال 1981 به چاپ رسید. این کتاب تاریخ خانواده یاسوکا و پیشینه آن تا پایان دوران «ادو» را در اواسط قرن نوزدهم بیان کرده است.

این نویسنده نوشتن را با سبکی زندگینامه‌ای آغاز کرد و از تصویر کردن زندگی اجتماعی در این نوشته‌ها غافل نماند. او به سرعت جایگاه مهمی در جهان ادبیات ژاپن به دست آورد و در طول نیم قرن فعالیت ادبی، همواره به عنوان منتقد اجتماعی در عرصه حضور داشت. او سال 1992 جایزه آساهی را برای مشارکت در توسعه ادبی ژاپن دریافت کرد. او به عنوان یکی از مهم‌ترین نویسندگان ژاپن در دوره پس از جنگ شناخته می‌شد.

-----------------

گزارش از صادق وفایی