در ایام نوروز کتاب «ما چگونه ما شدیم» را بخوانید

دکتر صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد پیشنهادش برای مطالعه یکی از آثارش برای عموم خوانندگان در ایام نوروز گفت: من کتاب «ما چگونه ما شدیم» را پیشنهاد می کنم. این کتاب علی رغم نزدیک به دودهه که از انتشار آن می گذرد همچنان مورد بحث و گفتگوی محافل فرهنگی و دانشگاهی ما است. در همین سال 91 حداقل در 5 مورد این کتاب مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

وی افزود: علت اینکه هنوز این کتاب موضوعیت دارد این است که به یک سؤال اساسی و بنیادی پرداخته است آن سؤال این است که چه دلیل یا دلایلی باعث توسعه نیافتگی ایران شده اند. پاسخ های کلاسیکی که به این پرسش داده شده  همواره استعمار ، پادشاهان خائن و رجال و مسئولان وابسته به قدرتهای بیگانه در عصر پهلوی و به خصوص در عصر قاجار را باعث عقب ماندگی و توسعه نیافتگی ایران معرفی کرده اند. این پاسخ اصلی بوده که ما ظرف 200 سال گذشته که متوجه شدیم که چه شکاف عمیقی بین ما و جوامع پیشرفته وجود دارد به این سئوال تاریخی داده ایم که چرا ما عقب ماندیم.

زیبا کلام تصریح کرد: البته در کنار استعمار و نقش آن در عقب ماندگی ایران یکسری پاسخ های دیگری هم داده شده از جمله عده ای به سروقت حمله اعراب رفتند و گفتند از زمانی که اعراب به ایران حمله کردند و اسلام به ایران آمد زمینه های انحطاط تمدنی ایران به وجود آمد. عده ای هم فرهنگ مردم ایران را مقصر دانسته و می گویند که روحیه ایرانی ها با کار دسته جمعی و گروهی، پذیرش مسئولیت و با تلاش و اندیشه پیشرفت سازگاری ندارد. بر خلاف فی المثل ژاپنی ها یا غربی ها. و دلایل فرعی دیگری که در طی این دو قرن مطرح شده است.

وی یادآورشد: اما علت اینکه "ما چگونه ما شدیم" این قدر توانست برای خودش جا باز کند برمی گردد  به اینکه  برای اولین بار به این مسئله را مطرح نمود که عامل توسعه نیافتگی و عقب ماندگی سیاسی، اقتصادی، علمی و فرهنگی ایران نه استعمار بوده نه حمله عرب  و نه اسلام بوده  و نه ایرانیان دارای خلقیات و روحیات فرهنگی خاصی هستند که با پیشرفت و ترقی همخوانی نداشته باشند.  بعلاوه این کتاب شاهان، رجال و مسئولان ایرانی را هم از اتهام  مقصر بودن در عقب ماندگی ایران تبرئه نموده و نشان داد که آنها هم علت عقب ماندگی ایران نبوده اند. "ما چگونه ما شدیم" در یک کلام هیچ یک از دلایلی که تا امروز در خصوص علل عقب ماندگی و توسعه نیافتگی ایران ارائه شده را وارد ندانست.

این استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران عنوان کرد: این کتاب در ابتدا تمامی این دلایل را استدلال می کند که چرا واقعیت ندارند. نکته مهم دیگر در کتاب آنست که صورت مسئله را که ایران جامعه ایی عقب مانده است را می پذیرد و پشت مشتی شعارهای توخالی پیرامون اینکه بشریت وامدار فرهنگ و تمدن ایران بوده است و از این دست مطالب واقعیت های جامعه ایران را پنهان نمی سازد، یعنی می پذیرد که جامعه ایران جامعه ای  عقب افتاده و توسعه نیافته ای است و به این نکته اذعان دارد.

وی معتقد است که آثار این عقب ماندگی و توسعه نیافتگی در حوزه های مختلف سیاسی، اجتماعی ، فرهنگی  همچنان در جامعه ایران وجود دارد. منتها جایی که این کتاب با سایر آثاری که در زمینه توسعه نیافتگی تفاوت پیدا می کند این است که این کتاب به خواننده نشان می دهد که اسباب و علل توسعه نیافتگی ما هر چه بوده ریشه در خود جامعه ایران داشته است. اینکه ما اعراب، انگلستان، استعمار، آمریکا، امپریالیزم، استکبار، صهیونیسم، غرب و غیره را مقصر بدانیم همه اینها یکجور خودفریبی است.

این نویسنده و محقق تصریح کرد: ریشه های عقب ماندگی ایران درون جامعه خود ایران بوده و به تاریخ و گذشته ایران بر می گردد. به سیر تحولاتی که بر این کشور رفته و بالاخره برخی از اسباب و علل جغرافیایی که در این زمینه دخیل بودند یعنی به عبارت دیگر به جای اینکه دیگران و عوامل خارجی را مقصر اعلام بکنیم، ما چگونه ما شدیم آمده گفته گذشته ایران و سیر تحولاتی که در ایران اتفاق افتاده بعلاوه شرایط اقلیمی ایران اسباب و علل اصلی عقب ماندگی ایران بوده.

زیباکلام معتقد است مسئله توسعه نیافتگی یا چگونه توسعه پیدا کردن همچنان یکی از مسائل اصلی صاحب نظران ماست. شما علی الدوام می شنوید که گفته می شود الگوی توسعه ما باید اسلامی ایرانی یا ایرانی اسلامی باشد. باید بر گرفته از فرهنگ و تمدن خودمان باشد . الگوی توسعه ما نباید غربی باشد و مسائلی از این دست. با توجه به اینکه ما همچنان در گیر بحث توسعه یافتگی یا توسعه نیافتگی ایران هستیم، از این بابت هم کتاب ما چگونه ما شدیم همچنان موضوعیت دارد.

زیبا کلام در پایان بیان داشت: بنابراین توصیه من این است که در این ایام تعطیل هم میهنانم این کتاب را بخوانند و فکر نمی کنم از خواندن آن پشیمان شوند.