بیله سوار، دروازه قفقاز و گنجینه پنهان گردشگری/ راوی تاریخ ایران و روس

به گزارش خبرنگار مهر، تپه های باستانی، سكه های مربوط به دوره اشكانی و ساسانی، ظروف سفالی متعلق به عصر حجر قدیم و جدید از جمله آثار یافت شده از خاک این منطقه است که قدمت آن را به چند هزار سال قبل می برد.

به روایت برخی مورخان این شهرستان نزدیک به چهار هزار و 500 سال قدمت دارد و در الواح سومر به قلم ساموئیل کریمر از آن یاد شده است.

باستانشناسان بر این باورند که بیله‌سوار به دلیل مساعدت آب و هوایی، در اعصار قدیم محل زندگی انسان‌های اولیه بوده‌است. بطوریکه آثار به جا مانده از تپه‌های باستانی مربوط به دوران قبل از اسلام، قیزقالاسی (قلعه دختر)، کاروانسرای مخروبه در منطقه خروسلو از دوران صفویه و مزار سربازان گمنام در جریان حمله سال ۱۳۲۰ روس‌ها در جنگ جهانی دوم، راویان تاریخ و قدمت این شهرستان به‌شمار می‌روند.

مدیر موسسه مطالعات و تدوین تاریخ اردبیل در خصوص وجه تسمیه بیله سوار معتقد است این شهر در زبانهای مردم آذربایجان به معنی دشت آفتابگیر و زمستانگاه است که بعدها آن را پیل سوار، بیل سوار و سپس بیله سوار نام نهاده اند.

وجه تسمیه حکایت قدمت تاریخی

محمود محمد هدایتی در گفتگو با خبرنگار مهر تصریح کرد: بیله سوار یا پیله سوار واژه فارسی است و از دو واژه پیله یا بیله و سوار تشکیل شده که پیله به معنی زمین خشک پهناور میان دو آب و یا رودخانه و سوار به معنی کرانه رود است.

شهر بیله سوار در بین دو رود بالهارود و آق بیگلر واقع شده است. "بیله" به صورت پیشوندگونه در نام برخی نقاط دیگر نیز دیده می‌شود. مانند بیله درق در حوالی اردبیل، بیله‌ده از توابع خلخال و بیله‌سوار از توابع ماکو و بیله‌وار از توابع خوی.

در دایره المعارف اسلامی ذکر شده است که حمدالله مستوفی این نام را منتسب به امیری از آل‌بویه ملقب به پیله‌سوار می‌داند که بانی این شهر بوده است.

قیز قالاسی (قلعه دختر)؛ یادگار ساسانیان

از مهمترین آثار تاریخی این شهرستان قیزقالا سی "قلعه دختر" در كنار رودخانه برزند در 17 كیلومتری شمال شهر گرمی است كه سبك و نام بنا و قدمت آنرا به دوران اشكانی و ساسانی منسوب می دانند.

بر اساس بررسي های انجام شده و سفال های بدست آمده ساخت اين قلعه به دوره ساسانی و اوايل اسلام تا سده های پنجم هجری می رسد. نقشه اين قلعه مستطيلی شکل بوده و در آن برج و باروی نسبتا بزرگی با استفاده از ملات های آهکی و ساروج ساخته شده است.

اين بناي تاريخي در سال 1345 با شماره 629 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسيده اما بی توجهی و عوامل طبيعی و انسانی موجب تخريب بخشی از آثار اين قلعه شده است.

گفتنی است قلعه مشابهی با نام "قیزقالاسی حور" در شهرستان نمین موجود است که قدمت آن به هزاره قبل از میلاد می رسد.

علاوه بر این اثر تپه دمیرچی در دو کیلومتری مرکز شهرستان بیله سوار نیز از آثار باستانی این منطقه محسوب می شود.

کاروانسرای خروسلو، اقامتگاه امن مسافران

از جمله آثار شاخص تاریخی بیله سوار كاروانسرای مخروبه در منطقه شورگل خروسلو یادگار دوران صفویه است.

مدیر موسسه مطالعات و تدوین تاریخ اردبیل در این خصوص اضافه کرد: در روزگار صفويان ايجاد کاروانسراهاى درون‌شهرى گسترش یافت و اين کاروانسرها هر يک محل داد و ستد کالاى ويژه‌اى قرار گرفت.

به گفته وی کاروانسرا را در اصطلاح سرا، تيمچه، پاساژ، رباط، ساباط و خان نيز مى‌گفتند که البته از جهت ويژگى‌هاى معمارى برخى با کاروانسرا تفاوت دارند. کاروانسراها با يک ديوار بلند محسور مى‌شدند که در هنگام جنگ يا حمله مهاجمان از آن بهره گرفته شود.

هدایتی افزود: در مدخل کاروانسرا، دروازهٔ مستحکمى قرار داشت و در دو سوى آن اتاقهاى مربوط به خدمه و متصديان کاروانسرا تعبيه شده بود و پس از آن محوطه گسترده‌اى بود که در اطراف آن محل نگهدارى کالاها قرار داشت.

از دیگر جاذبه های خروسلو، شکارگاه کوههای خروسلو با ارتفاع هزار و 96 متر و درخت چنار مشهور به "پیر بابا" است.

مزار شهدای گمنام جنگ ایران و روس

هجوم و حمله قوم "اوغور" و تغییر دین مردم، تشکیل قشون قزلباش از عشایر شاهسون توسط شاهان صفوی، حملات روس‌ها و جنگ‌های ایران و روسیه در زمان فتحعلی‌شاه، اشغال آذربایجان توسط روس‌ها و حوادث قتل و عام دموکراتها که اکنون مزار دو تن از آنها در "خان بابا کندی" می‌‌باشد، در جنگ جهانی اول و دوم از اتفاقات مهم تاریخی در بیله‌سوار بوده‌است.

پس از قرارداد ترکمنچای این شهرستان مرکز مغان حاکم نشین بوده و تا سال 1327 این مرکزیت پابرجا مانده است. قبل از پيمان ترکمنچای شهر بزرگ بيله سوار ميدان جنگ دوازده ساله ايران و روسيه بود و بعد از شصت سال روس ها سعی در نابودی کامل اين شهر داشتند.

هم اکنون مزار سربازان گمنام شهریور 1320 در داخل شهر تنها راوی جنگهای ایران و روس در این منطقه است.

بازارچه مرزی جنب گمرک 90 ساله بیله سوار

گمرگ بیله سوار در سالهای دور به علت موقعیت مرزی بین ایران و شوروی سابق در مبادلات تجاری فعال بوده است، اما پس از مدتی به علت افتتاح راه آهن شوروی به جلفا و تبریز از سال 1913 میلادی به تعطیلی کشیده شد.

به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و باز شدن مرزها در سال 1368 هجری شمسی، گمرگ این شهرستان دوباره فعال و ترانزیت کالا و سوخت به مقصد نخجوان و آذربایجان، از طریق جمهوری های تازه استقلال یافته و کشورهای آسیای میانه گسترش یافت.

ساختمان قدیم گمرك بیله سوار از آثار تاریخی این شهرستان می باشد كه حداقل 90 سال قدمت تاریخی دارد كه در گذشته یكی از مهمترین گمركات كشور به حساب می آمده است.

در کنار این گمرک بازارچه مرزی فرصت گسترده خرید و فروش و تهیه کالاهای مصرفی متنوع را برای گردشگران و مراجعان فراهم کرده است. بطوریکه براساس اظهارات مسئولان میراث فرهنگی استان سالانه 10 درصد گردشگران خارجی کشور بالغ بر 600 هزار نفر از طریق این گمرک وارد مرزهای ایران می شوند.

پارک جنگلی "تپه نرگس"؛ کشتزار دانه های روغنی

توانمندی گردشگری بیله سوار تنها به آثار تاریخی محدود نبوده و به دلیل اقلیم جغرافیایی منحصر به فرد این شهرستان از پوشش گیاهی قابل توجهی نیز برخوردار است.

بطوریکه پارک جنگلی "تپه نرگس" در داخل شهر از دیدنیهای قابل توجه این شهرستان بوده و علاوه بر این کشتزارهای دانه های روغنی و غلات و جنگلهای شرکت پارس در 20 کیلومتری بیله سوار نیز چشم مراجعان را نوازش می کند.

از جمله جاذبه های طبیعی دیگر این شهرستان رودخانه بالهارود است كه از كوههای لنگان و خروسلو سرچشمه می گیرد و به چاله محمود آباد می ریزد.

بیله سوار علاوه بر اینکه یکی از قطبهای کشاورزی در کشور محسوب می شود در حوزه صنایع دستی نیز یکی از مراکز عمده تولیدی گلیم، جاجیم، قالی و ورنی است.

..................

گزارش: ونوس بهنود