اسرار جبلیه در گنجینه تاریخ/ گنبدی عجیب که با شیر شتر و تخم مرغ ساخته شد

به گزارش خبرنگار مهر، گنبد جبلیه در بخش شرقی شهر تاریخی کرمان قرار گرفته است، در غرب این گنبد شهر کرمان و در چند متری غرب آن کوههای سر به فلک کشیده صالحب الزمان و جنگلی انبوه قرار دارد.

تاریخ دقیق ساخت این گنبد مشخص نیست اما برخی زمان ساخت آن را به اوایل اسلام و برخی نیز با اهتمام به نامش که از گبر گرفته شده به پیش از اسلام و ساسانیان نسبت می دهند.

مردم کرمان عقیده دارند که این بنا که در ایام تاریخ توانسته سر بلند و استوار باقی بماند از مصالحی خاص ساخته شده که بسیار محکم و غیر قابل تخریب است.

کرمانیان می گویند که معمار این بنا که تماما از سنگ ساخته شده از مصالحی اسرار آمیز استفاده کرده که شامل شیر شتر، خاکستر و سفیده تخم مرغ بوده است.

عرض پي این بنای هشت ضلعی در حدود سه متر است در هر طرف اين بناي ديدني دري قرار دارد كه عرض آن دو متر است گنبد بنا از آجر ساخته شده است اين بنا همچنین گچبريهايي داشته كه به مرور زمان از بين رفته است.

در منابع تاريخي به تعمير اين بنا در زمان ابو علي محمد بن الياس در سالهاي 322 تا 356 ه ق برمي گردد كه علاوه بر آن ارگ بم را نيز تعمير كرده است.

این بنا به نام  گنبد گبری نیز در تواریخ یاد شده است و در تواریخ بنای گنبد به دوره قبل از اسلام ساسانیان نسبت داده می شود گویا آتشكده بوده است یا قبر یكی از زرتشتیان اما در جایی اشاره ای نیز شده است كه بنای گنبد در عهد سلجوقیان ساخته شده است اما با توجه به این كه به دستور محمد بن الیاس تعمیر شده طبعا چند قرن پیش از سلجوقیان این امر تحقق یافته و مربوط به همان دوران ساسانی است.

پس از ظهور اسلام و فتح ایران به دست مسلمین در هنر معماری نیز تغییر و تحولاتی صورت گرفت، هر چند سبك ایرانی هنوز در این سال ها رعایت و لحاظ می شد.

تاریخ بنا و منظور از ساختمان این گنبد مطلبی دقیق ذکر نشده سر پرسی سایکس در کتاب هشت سال در ایران می‌نویسد: از قبرستان که رد می‌شوید یک ساختمان هشت ظلعی سنگی خواهید دید که گنبدی به شکل دو هلال برآن قرار گرفته و قطر داخل آن ۱۸ فوت و هر طرفی نیز ۱۸ فوت و نوک آن اجری و منتهی الیه آن دایره می‌باشد. این محل را جبلیه می‌نامند و تنها ساختمان سنگی کرمان همین گنبد جبلیه‌است.

این مستشرق می نویسد که ایرانیان معتقدند که این محل آتشکده یا مقبره یکی از زرتشتیان بوده و برخی نیز عقیده دارند که مزار سید محمد تباشیری است ولی نسبت اخیر را در بعضی نقاط تکذیب می‌کنند.

بدیهی است در زمانی که این قبرستان را ویران کرده‌اند سنگ این مقبره را برداشته‌اند و برای نمایی بکار برده‌اند برخی این گنبد را متعلق به سلجوقیان می‌دانند ولی این ادعا درست نیست «جبلی» تحریف یافته کلمه «گبری» است و برطبق قواعد اشتقاقهای فارسی «گ» به «ج» بدل شده‌است قدمت این گنبد را از این کلمه که آن را گنبد «گبر» نیز گفته‌اند می‌توان حدس زد که شاید مربوط به پیش از اسلام باشد و از بناهای زرتشتی و گبری است گرچه استیل آن با استیل آتشکده تطابق ندارد.

گنبد جبلیه قبل از بازسازی و در کرمان قدیم

از سبک معماری آن نیز استنباط می‌شود بنای مذکور مربوط به اواخر دوره ساسانی می‌باشد که اوائل اسلام تعمیر و مرمت شده‌است و یا اینکه در اوائل اسلام با الهام از معماری ساسانی بنا گردیده‌است.

در اطراف این بنا جنگل کاری شده و درختان سرو و کاج آن جنگلی با نام جنگل قائم را تشکیل داده‌اند که از تفرجگاه‌های کرمان است این بنا در سال ۱۳۸۸ به موزه تبدیل شده‌است.

...................................

گزارش: اسما محمودی