عرضه نسخه انگلیسی شاهنامه، طوطی‌نامه و حمزه‌نامه برای اولین بار در نمایشگاه

به گزارش خبرنگار مهر، سه اثر نفیس از کتاب‌های کهن و قدیمی ایران به زبان انگلیسی و چاپ کشورهایی از اروپا و آمریکا امسال در نمایشگاه کتاب تهران عرضه می‌شوند. شرکت ویژه نشر در بخش بین‌الملل کتاب تهران اقدام به نمایش و فروش این کتابها برای اولین بار کرده است.

یکی از کتاب‌های مذکور شاهنامه شاه تهماسب است. شاه نامه هوتون یا شاهنامه شاه تهماسب دربرگیرنده 300 تصویر مینیاتور، چاپ موزه متروپولیتن و دانشگاه ییل است.این کتاب در کارگاه هنری شاه تهماسب صفوی و به دستور او در مدت 20 سال گردآوری و سپس با نیت دستیابی به صلح پایدار به سلطان عثمانی اهدا شد. بعد از مدتی این اثر نفیس توسط خانواده رچیلد، از ثروتمندان معروف انگلیسی، خریداری شد که پس از مرگ رچیلد پدر از سوی وراث او به شخصی به نام هوتون فروخته شد.

در زمان حکومت پهلوی دوم و بر اساس پیشنهاد هوتون، هیئتی ایرانی برای بازدید از این کتاب انتخاب شدند که این هیئت موافق خرید کتاب به مبلغ بیست میلیون دلار نبودند. پس از مرگ هوتون، ورثه او حدود 77 قطعه از تصاویر مینیاتوری کتاب شاهنامه را بابت مالیات بر ارث به موزه متروپولیتن واگذار کردند و باقی این مجموعه که شامل متن کامل شاهنامه و حدود 117 تصویر همراه با قاب است، در زمان ریاست جمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی توسط زنده یاد حسن حبیبی معاون وقت رئیس جمهور، با تابلوی دکونینگ نقاش آمریکایی، از موزه هنرهای معاصر ایران معاوضه شد.

این شاهنامه 12 سال در دانشگاه هاروارد مورد مطالعه و تحقیق بوده و با توجه به اینکه هیچ یک از تابلوها دارای امضا نیستند، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته تا مشخص شود که هر اثر، متعلق به کدام هنرمند بوده است. همچنین خلاصه‌ای از کتاب به همراه مجموعه کامل مینیاتورهای شاهنامه شاه تهماسب به سه زبان انگلیسی، فرانسه و آلمانی با تصاویر کامل رنگی توسط موزه متروپولیتن و دانشگاه ییل به چاپ رسیده است.

شاهنامه شاه تهماسب در 228 صفحه با دو جلد گالینگور و چرمی و در قطع رحلی بزرگ منتشر شده و در غرفه ویژه نشر در بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب تهران عرضه می‌شود.

کتاب دوم از این مجموعه حمزه نامه است که یک مجموعه داستان مصور فارسی است. نگارش این داستان به قرن پانزدهم میلادی باز می‌گردد و نام مولفش مشخص نیست. ویژگی اصلی کتاب حمزه نامه مصور بودن آن است که مکتب نگارگری ویژه‌ای دارد. این اثر در دربار مغولان هند تألیف شده و داستانهایی دارد که جز نام آنها چیز دیگری از آن با حمزه عموی پیامبر اسلام (ص) مطابقت ندارد.

نقاشی‌های این کتاب چهره‌هایی مغولی و هندی دارند و حتی شخصیت‌هایی مانند انوشیروان و بزرگمهر نیز با ظاهری مغولی ترسیم شده‌اند. شخصیت‌پردازی حمزه در این داستان مرکب از دو شخصیت تاریخی است؛ یکی انوشیروان ساسانی و دیگری حمزه بن عبدالله که در قرن دوم و سوم هجری در سیستان می‌زیسته و قیام‌هایی علیه هارون الرشید داشته است.

حمزه در داستان «حمزه نامه» داماد انوشیروان ساسانی است و مهرنگار دختر انوشیروان را در نکاح خود دارد و فرزندانی به نام قباد و ابراهیم و علمشاه و بدیع الزمان از وی دارد. دشمن قسم خورده او زمردشاه پادشاه مشرق زمین است و هر کدام از دو طرف در نبرد عیارانی دارند که دلاورند و با هم می‌جنگند. برخی از این عیاران زن هستند و مهمترین چهره عیار حمزه نامه خوشرام است که زنی عیار است و در رشادت کم از مردان نیست.

برای نگارش این اثر بیش از 100 نقاش و صحاف و خطاط به دربار اکبرشاه رفتند که بیشتر ایرانی بودند از این رو شباهت زیادی بین مینیاتورهای این داستان و مینیاتورهای ایرانی عصر صفوی وجود دارد. امروزه از حمزه نامه بیش از 152 قطعه هنری باقی مانده که در موزه ملی وین و نیز در کشورهای آلمان ایالات متحده و هندوستان نگهداری می‌شوند. این اثر در دوران گذشته به زبانهای عربی، ترکی، گرجی و اردو نیز ترجمه شده بود.

اثر تاریخی حمزه‌نامه هم در غرفه ویژه نشر در بخش بین‌الملل نمایشگاه به تعداد محدودی توزیع خواهد شد.

کتاب سوم از این سری، «طوطی نامه» است که در ایران از دیرباز، زبانزد بوده است. «طوطی‌نامه» در ادبیات فارسی به داستانهایی گفته می‌شود که راوی آن یک طوطی است. اصل و موطن این داستان‌ها هندوستان است. همان طور که طوطی ملیت هندی دارد قبول هندی بودن «طوطی» را در ایران در شناسنامه آن ثبت کرده‌اند که بحث دیگری دارد. حافظ گفته است.

شکر شکن شوند همه طوطیان هند         زین قند پارسی که به بنگاله می رود

عنوان «طوطی نامه» در زبان مبدأ یعنی سانسکریت، «شوکه سپنتی» ShokeSepenty به معنی «هفتاد داستان طوطی» است. تعداد حکایت‌های طوطی‌نامه‌ها را که عنوان دیگر آن چهل طوطی و جواهر الاسمار است، متفاوت ثبت و ضبط کرده‌اند. طوطی نامه‌ای که در نمایشگاه عرضه می‌شود، تألیف ضیاء نخشی است متولد اواخر نیمه دوم سده هفتم هجری قمری. نخشی این اثر را در سال 730 هجری مرتب کرده است.

مجموع حکایت‌های اصلی کار ضیاء نخشی 52 مورد است که در دل تعدادی از حکایت‌های اصلی حداقل یکی و حداکثر سه حکایت (گاهی بیشتر) حکایت فرعی آمده است. باید به این مجموعه داستان‌های کوتاه و خجسته قهرمان زن داستان را اضافه کرد که کمتر از تعداد انگشتان دست است.

«طوطی نامه» دارای چهار شخصیت ابتدایی است؛ یک مرد، یک زن - یک زوج و دو پرنده. اصلی‌ترین و موثرترین شخصیت و قهرمان مجموعه، طوطی است که خود با تیز کردن اشتیاق «میمون» - مرد خانه - برای سفر تجاری دریایی، وی را از خانه راهی دریا می‌کند. اما نقش طوطی، راوی حکایت‌ها و داستان‌ها، در پی سفارش مرد به زنش (خجسته) هنگام سفر گسترده و عمیق می‌شود.

قصه گویی در «طوطی نامه» یادآور قصه گویی در «هزار و یک شب» است با این تفاوت که در هزار و یک شب قصه‌های شهرزاد به هم مرتبط‌اند و شهزاد آنها را به صورت دانه‌های تسبیح به هم اتصال داده تا خلیفه شیفته نتواند از فکر پایان ماجرا رهایی یابد تا شهرزاد نیز زندگی خویش را تداوم بخشد، لذا شب‌ها یکی پس از دیگر می‌آیند و قصه هزار و یک شب ادامه می‌یابد. اما در طوطی‌نامه نوعی دیگری از نیاز آدمی به قصه و حکایت تجلی می‌یابد و «خجسته» هر شب برای چاره‌جویی جهت رسیدن به معشوق، به عشق دیگری مبتلا می‌شود و آن شنیدن حکایت و داستانی تازه است از زبان طوطی.