وعده های جهانی میراث فرهنگی / پرونده های میراث معنوی و تاریخی ایران در راه یونسکو

به گزارش خبرنگار مهر، میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است به این معنا که وقتی اثری در فهرست میراث جهانی قرار می گیرد نام اثر متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص می شود. برپایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌عنوان میراث جهانی کنند.

منتها هر اثر پیشنهادی باید حداقل یکی از شاخصهای یونسکو را داشته باشد. این شاخصها عبارتند از: نمایانگر دست آوردی بی بدیل از نبوع هنری بشر باشند.  نمایان گر تبادل مهمی از ارزش های بشری در یک محدوده زمانی در درون یک حیطه فرهنگی جهان از لحاظ پیشرفت در معماری یا فنآوری، هنرهای یادمانی، برنامه ریزی شهری یا طراحی چشم انداز باشد. گواهی بی همتا یا دست کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد. نمونه ای برجسته از نوعی بنا یا مجموعه معماری یا فن آوری یا منظره که نمایان گر مرحله یا مراحلی در سرگذشت انسان باشد. نمونه ای برجسته از یک سکونت گاه سنتی بشری یا استفاده از زمین، که معرف یک یا چند فرهنگ است، باشد. به ویژه مواقعی که تحت تاثیر تغییرات برگشت ناپذیر شده است.  به طرزی مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنن زندگی افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی واجد اهمیت والای جهانی باشد.

به همین منظور ایران نیز پرونده های خود را برای ثبت جهانی ارائه کرده که در این میان از سال 1975 تا کنون ۱۵ مکان را ثبت کرده  که ۱۳ مکان آن فرهنگی است. این در حالی است که بم کرمان و فضای فرهنگی آنپس از زلزله سال 82  جز مکان‌های در خطر نابودی قرار داده شد.

این 15 مکان عبارتند از چغازنبیل، تخت جمشید ، میدان نقش جهان، 9 باغ ایرانی و ... . علاوه بر این مکان ها، مدیران میراث فرهنگی وعده داده اند که در سالهای آتی نقش رستم، نقش رجب، طاق بستان، کوه دماوند، شهر سوخته، شهر تاریخی ماسوله، چشم انداز فرهنگی الموت، قنات گناباد، پارک ملی گلستان، منطقه حفاظت شده ارسباران، کوه سبلان، هگمتانه، مسجد کبود و ... نیز در  میراث جهانی یونسکو ثبت می شوند.

به عنوان مثال در سال 91، مسعود علویان‌صدر معاون میراث فرهنگی کشور در جریان بازدید از غار تاریخی کرفتو در دیواندره  اظهار کرد: با توجه به ظرفیت‌ها و قابلیت‌های بسیار در غار کرفتو، لازم است ظرفیت‌های موجود مورد بازبینی قرار گیرد چراکه این اثر ملی ظرفیت مطرح شدن در جهان را دارد. بنابراین برای حفاظت بلندمدت از این اثر تاریخی باید پلان جامع غار توسط کارشناسان تهیه شود و افزایش اطلاعات باستان‌شناسی، مستندسازی و آسیب‌شناسی در این مجموعه داشته باشیم.

معاون میراث فرهنگی کشور همچنین اعلام کرده است که پرونده شهر سوخته در سال 2014 میلادی کاندیدا و در سی‌و‌هشتمین کمیته میراث جهانی به عنوان یکی از پرونده‌های تهیه شده از سوی جمهوری اسلامی ایران ارائه خواهد شد.

وی این خبر را در جریان سفر دو روزه به استان سیستان و بلوچستان داد و گفت: در کنار این پرونده، پرونده شوش، قنوات یزد و محور تاریخی و فرهنگی اصفهان از پرونده‌هایی است که در سی و هشتمین کمیته میراث جهانی کاندیدا خواهند شد.

برخی از پرونده های میراثی پیشنهاد شده برای ثبت جهانی

	نام پرونده پیشنهادی	سال ارائه پیشنهاد	شماره پرونده
	کوه دماوند	۲۰۰۸	۵۲۷۸
	منطقه حفاظت شده حرا	۲۰۰۸	۵۲۷۷
	مجموعه پل‌های تاریخی لرستان	۲۰۰۸	۵۲۷۳
	بندر سیراف	۲۰۰۷	۵۱۹۵
	بنای تاریخی کنگاور	۲۰۰۷	۵۱۸۹
)*[۲۹]  استان کرمان	طاق بستان	۲۰۰۷	5182
	روستای تاریخی میمند کرمان	۲۰۰۷	۵۱۸۳
	محور تاریخی، فرهنگی تهران (کاخ گلستان)	۲۰۰۷	۵۱۹۴
	شهر تاریخی ماسوله	۲۰۰۷	۵۲۰۴
	جیرفت	2007	5210

در این میان برخی از افراد نیز جاذبه های گردشگری و طبیعی برخی از مناطق کشور را بررسی کرده و به این نتیجه می رسند که آن مکان قابلیت ثبت جهانی دارد به عنوان مثال حمید زارعی رئیس هیئت کوهنوردی دشتی گفته است که گنبد نمکی دشتی در شهرستان دشتی تنها اثری است که در سطح استان به عنوان اثر ملی طبیعی ثبت شده و در دنیا نیز مهمترین، بزرگترین و زیباترین گنبد نمکی محسوب می‎شود.

در چند سال اخیر هم پرونده های مجموعه تاریخی قصر شیرین، مجموعه تاریخی فیروزآباد، شهر شوش، نقش رجب و نقش رستم، تپه سیلک، محور تاریخی اصفهان، مجموعه شهرهای تاریخی ساسانی (بیشاپور، فیروزآباد، سروستان)، روستای میمند کرمان، طاق بستان، کوه خواجه زابل، شهر سوخته، مجموعه‌های مرتبط باتخت جمشید، بنای تاریخی کنگاور، بافت تاریخی یزد، محور تاریخی، فرهنگی تهران (کاخ گلستان)، بازار قیصریه لار، بندر سیراف، بسطام و خرقان، بافت تاریخی دامغان، نمای فرهنگی و طبیعی رامسر، چشم انداز فرهنگی توس، مسجد کبود، شهر تاریخی ماسوله، مجموعه تاریخی ایزدخواست، چشم انداز فرهنگی الموت، زوزن خراسان، قنات گناباد، دره خرم آباد، جیرفت، محور تاریخی سلجوقیان و غزنویان خراسان، پارک ملی گلستان، چشم انداز فرهنگی کردستان، جنگل کاسپین، جزیره قشم، کویر لوت نواحی نزدیک به شهداد، منطقه حفاظت شده ارسباران، کوه سبلان، پارک ملی خبر و پناهگاه حیات وحش روچان، غار علی‌صدر، جاده ابریشم ،چشم انداز طبیعی و فرهنگی ایذه، مجموعه تاریخی دوران زندیه شیراز، ساختار تاریخی فرهنگی کرمان، پارک ملی توران، دریاچه هامون، مجموعه پل‌های تاریخی لرستان، منطقه حفاظت شده حرا و کوه دماوند برای ثبت جهانی به سازمان یونسکو پیشنهاد شده است.

با این حال در حوزه میراث فرهنگی و تاریخی ثبت کاخ گلستان و منظر فرهنگی روستای میمند کرمان امسال به صورت جدی تر مورد بررسی قرار می گیرد اما در حوزه میراث معنوی نیز تا به حال موسیقی ایرانی،نوروز،  قالیبافی استان فارس، آیین های پهلوانی، قالیشویی مشهد اردهال کاشان، تعزیه، روش سنتی قالیبافی در کاشان، موسیقی بخش های خراسان، فناوری ساخت لنج در جنوب و نقالی(قصه پردازی )، به ثبت یونسکو رسیدند و مسئولان میراث فرهنگی وعده داده اند که در اجلاس امسال سازمان یونسکو، طب سنتی نیز ثبت جهانی شود.

منتها ثبت جهانی پرونده های میراثی نیاز به پژوهش و بررسی های بیشتری دارد ضمن اینکه باید آن اثر در وهله اول در فهرست میراث ملی قرار بگیرد و میراث ملموس آن نیز تعیین حریم شود به این ترتیب از مدتها قبل باید پرونده آن به یونسکو ارسال شده و موافقت کارشناسان یونسکو را برای بررسی روی آن پرونده کسب شود از سوی دیگر هر سال تنها دو پرونده از هر کشور برای ثبت جهانی بررسی می شود. با این حال مدیران سازمان میراث فرهنگی در استانها و کشور هر بار پس از بازدیدی که از یک منطقه گردشگری و تاریخی دارند، وعده ثبت جهانی آن را نیز اعلام می کنند.

بنابراین به نظر می رسد ثبت تمامی این مناطق پیشنهاد شده برای قرار گیری در فهرست یونسکو نه تنها به زمانی نزدیک به نیم قرن احتیاج دارد بلکه هر اثر میراثی را نمی توان در فهرست جهان قرار داد چرا که هنوز بسیاری از این محوطه ها و اماکن تاریخی در ایران تعیین حریم نشده اند آنچنانکه کارشناسان ثبت در سازمان میراث فرهنگی نیز به تازگی اعلام کرده اند تنها 6 درصد آثار و محوطه ها حریم مصوب دارند.