عناصر سه گانه تبليغ؛ از مبلغ تا محتوای پیام/ معنای رسالت در تعبیر اسلامی

به گزارش خبرگزاری مهر، تبليغ از عناصري تشكيل مي شود كه مفهوم آن را عينيت مي بخشد. اين عناصر عبارتند از "پيام دهنده، پيام گيرنده و پيام" كه بدون اينها پيام رساني تحقق نمي پذيرد. بحث در اين است كه آيا عناصر ديگري هستند كه به عنوان عناصر اساسي در تحقق خارجي تبليغ دخيل باشند؟ برخي ابزار تبليغ را بر عناصر فوق الذكر افزوده اند، بدان جهت كه بدون آن رابطه بين پيام دهنده و پيام گيرنده تحقق نمي پذيرد. برخي ديگر "تاثير پيام" را نيز افزوده اند، چرا كه تحقق تبليغ به تاثير آن است. استاد شهيد مطهري "روش و شيوه" را يكي از مهمترين اركان تبليغ شمرده اند.

درخطابه ارسطو به سه ركن "گوينده، گفتار و مخاطب" اشاره شده است و در جامعه شناسي رسانه هاي همگاني به پنج جزء ارتباط توجه شده است؛ ديدگاههايي كه طي مدت طولاني تا سالهاي 1940 بر جامعه شناسي ارتباطي حكومت مي كرد در پنج پرسش "هارولدلاسول" خلاصه مي شده است. "كي، چه مي گويد، در چه کانالی، به كي و با چه تاثيري؟". اکثر كارشناسان تبليغ اتفاق نظر دارند كه عناصر تبليغ عبارت است از پيام دهنده و مبدا پيام، پيام گيرنده، پيام و محتوا.

پيام دهنده یا مبلغ
پيام دهنده يكي ازعناصر تبليغ و پيام رساني است. پيام دهنده نخست پيامي را منظور داشته و با ارزشي كه بر اساس فرهنگ و تفكر خويش، براي پيام خود قائل است، سعي دارد آن را به ديگران منتقل كرده و گسترش دهد. پيام دهنده با ابزار تبليغ فرق دارد. ابزارها مانند روزنامه، راديو، تلويزيون فيلم، كتاب و حتي ابزارهاي انساني وسيله اي هستند در دست پيام دهنده و از خود انگيزه اي ندارند، در حالي كه فرد يا گروه يا نهاد تبليغي با انگيزه و هدفي كه دارد به كار تبليغي دست مي زند و در اين جهت ميان مبلغان تفاوتي نيست.

تبليغ اعم از ديني، فرهنگي، سياسي، اقتصادي، فكري، اخلاقي و غيره بالاخره آرماني را تعقيب مي كند كه پيم رسان حامل اين آرمان ممكن است مشخص و آشكار باشد و ممكن است پنهان و نامشخص باشد. قداست عمل مبلغ را نيز همان ايده و آرمان معين مي كند و بهايي در خور آن در كفه سنجش مي نهد.

پيام دهنده فرد يا گروه يا نهادي است كه سعي دارد فكر، عقيده يا رفتاري را با ابزار خاص به ديگران منتقل نموده و بدين وسيله در مخاطب يا مخاطبين دگرگوني ايجاد مي كند.

پيام گيرنده
دومين عنصر تبليغ، مخاطب و "پيام گيرنده" است، زيرا اگر مخاطبي نباشد كه پيام را دريافت كند تبليغ و پيام رساني معني پيدا نخواهد كرد. از آن نظر مبلغ به كار تبليغي دست مي زند كه مي خواهد ديگران را شريك افكار و معتقدات خود سازد و گرنه، هيچ انگيزه و عاملي براي اظهار عقيده يا دعوت به مطلب مورد نظر وجود نخواهد داشت. بنابراين بحث از مخاطب و شناخت وي از مسائل مهم باب تبليغ به شمار مي آيد. مخاطب كيست؟ فرد است يا گروه؟ در چه شرايط جغرافيايي زندگي مي كند؟در چه محيطي تربيت شده؟ خاستگاه خانوادگي اش چيست؟ در چه مرحله اي از رشد فكري و فرهنگي است؟ چه اندازه ظرفيت و زمينه دارد؟ شرايط اجتماعي و افكار عمومي محيط وي چگونه است؟ از نظر رواني به چه چيز گرايش و دلبستگي دارد؟ چگونه مي توان وي را به پيام  توجه داد يا علاقمند ساخت؟ و دهها نكته ديگر از اين قبيل در رابطه با پيام گيرنده قابل طرح است.

پيام و محتواي پيام
سومين عنصر تبليغ "پيام" است. پيام عبارت است از اعتقاد، انديشه يا گرايشي كه پيام دهنده قصد انتقال آن را به پيام گيرنده دارد. پيام در تعابير اسلامي همان "رسالت" است كه پيام آوران الهي آن را ابلاغ نموده و مردم را به پذيرش آن فرا مي خوانند.

بي شك هر مكتب يا جريان اجتماعي نيز پيامي دارد و هر نوع تبليغي خواه با زبان، نگارش، فيلم، سرود، نمايش، خطابه، نقاشي، هنر و هر ابزار و وسيله ديگري صورت پذيرد، بدون پيام نيست. "پيام روح تبليغ" است و اگر اين روح نباشد تبليغ مفهوم ندارد و پيام بار تبليغ است كه هر جا به گونه اي به نمايش گذاشته مي شود.

در نتيجه پيام چيزي است كه به وسيله مبلغ يا نهاد تبليغي القا مي شود و اين ممكن است بار سياسي، اعتقادي، اخلاقي، اقتصادي، علمي، مكتبي و غير اينها را داشته باشد. ارزش و تفاوت پيام ها در همين عناوين نهفته است و نيز در محتوا و اهداف،انگيزه ها و آثار آن.