ايران؛ خودكفا در توليد راديودارو

به گزارش خبرنگارسياسي"مهر"، دربخش نخست گزارش به تاريخچه اي از آغاز تحقيقات و فعاليتهاي هسته اي در كشور پرداختيم و به اختصارفعاليتهاي انجام شده در مركز تحقيقات هسته اي را توضيح داديم .
در اين بخش گوشه هايي از فعاليت بخش راديو ايزوتوپ اين مركزرا كه  در آزمايشگاههاي مجهز، با استفاده از امكانات راكتور تحقيقاتي و تربيت نيروي انساني كارآزموده در دو زمينه توليد راديو دارو و توليد چشمه هاي صنعتي فعاليت مي كند، تشريح مي كنيم .  

مهمترين ابزار علمي اين بخش، يك راكتور تحقيقاتي 5 مگاواتي از نوع استخري است كه ساخت آن همانگونه كه در گزارش پيشين ذكر شد، از آذر ماه 1340 آغاز و در آذر ماه 1346 پايان يافت . با توجه به تسهيلات تابش دهي كه شامل 7 كانال پرتو نوتروني و دو سيستم پنوماتيك مي باشد، راكتور قادر است امكان تحقيقات پايه در زمينه فيزيك راكتور، فيزيك نوترون و اثر متقابل نوترون با ماده را ارائه نمايد.

فعاليتهاي مربوط به راكتور به صورت پراكنده وبسيار ضعيف انجام گرفت و نياز كشور را به راديوايزوتوپها به ويژه راديوداروها تامين نمي نمود و كليه اين فرآورده هاي حياتي از كشورهاي صاحب تكنولوژي وارد كشور مي شد.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي برنامه ريزي دقيقي در راستاي استفاده بهينه از راكتور به عمل آمد و با پيگيري و جديت و جهت دهي صحيح مسوولين سازمان انرژي اتمي حركت همه جانبه اي در جهت هر چه فعالتر نمودن راكتور آغاز گرديد. هرچند در طول مدت هشت سال دفاع مقدس فعاليت راكتور بر حسب شرايط موجود با راندمان كم دنبال شد، اما پس ازپايان جنگ تحميلي پيشرفت و پيشبرد فعاليتهاي راكتور تحقيقاتي در زمينه هاي كاري مربوط ، به طور چشمگيري افزايش يافت.

به گفته دكتر رضا نجفي؛ بنيانگذار بخش راديو داروها در ايران ، كار اصلي اين بخش بعد از وقفه اي سه ساله از حدود سال 1360 در مركز شيمي و فيزيك دانشگاه تهران آغاز شد .
وي در گفتگو با خبرنگار سياسي "مهر"، با بيان اينكه از ابتداي فعاليت در زمينه راديو ايزوتوپ ، تمركز محققان روي بخش راديو داروها متمركز بود، گفت : اين بخش از علوم هسته اي از حدود 20 سال قبل از آن تاريخ در دنيا آغاز شده بود و محققان و متخصصان ايراني دستاوردهاي جهاني را پايه كار قرار داده و تحقيقات خود را دراين زمينه آغاز نمودند .

به گفته وي ازسال 65 در پي برقراري ارتباط با وزارت بهداشت ، بيمارستان شريعتي تهران تنها محل استفاده محلول تكنسيوم M99 توليد شده در سازمان انرژي اتمي بود و از آن تاريخ به بعد رفته رفته فعاليتهاي مركز راديو ايزوتوپ اين سازمان با همكاري و نظارت آژانس بين المللي انرژي اتمي گسترش يافت .

امروز اين مركز با توليد هفتگي حدود 120 ژنراتور راديو دارو ، نياز كشور را به اين ماده ضروري كاملا تامين مي كند .

دكتر نجفي كه خود دانش آموخته دانشگاه تهران در رشته داروسازي است ، ارتباط دانشگاهها رابا اين مركز نسبتا مناسب توصيف مي كند و مي گويد ، اين تكنولوژي در آغاز توسط دانشجويان درتهران پايه ريزي شد و جا دارد امروز نيز تعامل بيشتري با دانشگاه ها در اين زمينه بر قرار گردد . 

دكتر نجفي آغازبرداري صنعتي از بخش توليد چشمه هاي راديو گرافي و ايريديوم 192 را نيز از حدود 8 سال پيش اعلام كرد. 
به گفته وي در حال حاضر محققان و كارشناسان هسته اي با هماهنگي آژانس بين المللي انرژي اتمي ، از ساير كشورها براي آموزش به ايران مي آيند و پروژه هاي مشترك هسته اي ميان ايران و آژانس تعريف شده است .

بخش راديو داروها :

تصويربرداري، تشخيص، پيش بيني و درمان برخي بيماري ها با استفاده از پرتودهي و راديوايزوتوپهاي توليد شده  در بخش راديو داروهاي مركز تحقيقات هسته اي  انجام مي شود .
بطور مثال يد 131(131-I ) براي تشخيص محل و مكان تومورهاي مغزي مورد استفاده قراز مي گيرد و يا از آن براي تعيين فعاليت غده تيروئيد و كبد استفاده مي شود. كرم -51(51-Cr ) براي تحقيقات خون شناسي، 75-Se براي بررسي لوزالمعده، 57- Co براي تشخيص كم خوني، 14-C براي تحقيقات بيولوژيكي و داروسازي، 137- Cs جهت درمان غدد سرطاني، 67-Cu براي از بين بردن غدد سرطاني از رايج ترين راديوداروها در امر پزشكي مي باشند.

ژنراتور تكنيسيم 99 M، كه با استفاده از موليبدن 99 اصل از پاره هاي شكافت كار مي نمايد. تكنسيم M 99 به عنوان يك راديو دارو براي تشخيص و درمان بعضي از بيماريها به ويژه غدد سرطاني به روش تزريق وريدي مستقيما و يا به كمك كيتهاي راديو دارويي مصرف مي شود.
در حال حاضر حدودا هفته اي 120عدد از اين ژنراتورها در بخش راديو ايزو توپها توليد و به 102مركز پزشكي هسته اي در سراسر كشور فرستاده مي شود.

ايران تنها كشور توليد كننده اين نوع ژنراتورها در منطقه است .


                                ژنراتورهاي آماده حمل به مراكز پزشكي هسته اي سراسر كشور

به گفته مسوول بخش كيت هاي راديوداروي مركز راديو ايزوتوپ تهران، كشورمان در زمينه توليد راديودارو در منطقه جايگاه بسيار بالايي دارد. كشور هاي منطقه صرفا وارد كننده اين محصول هستند و تنها مقدار بسيار ناچيزي از آن در تركيه و سوريه تهيه مي شود . هند و پاكستان نيز راديو دارو توليد مي كنند .
غلامعلي شعباني  مي افزايد : ما در زمينه توليد راديو داروي مورد نياز كشور خود كفا هستيم، اما امكانات كافي براي توليد بيشتر و صدور آن نداريم .
وي تاكيد دارد : همه هم و غم كارشناسان مركز راديوداروها اين است كه هيچ بيماري براي راديودارو در مراكز پزشكي هسته اي معطل نماند و با اطمينان مي توانيم بگوييم توليدات اين مركز كاملا پاسخگوي نياز كشور است و هيچ كم و كاستي در اين زمينه وجود ندارد .

مهندس شعباني به راديو داروهاي خاص كه در طول سال حدود 10 الي 15 بيمار در كشور نيازمند آنها هستند، اشاره كرد و از تلاش مركز تحقيقات هسته اي براي توليد اين محصولات در آينده اي نزديك خبرداد .
وي بابيان اينكه كارشناسان و متخصصان اين بخش همگي ايراني و فارغ التحصيل دانشگاه هاي داخل كشور هستند صرفه جويي ارزي توليد راديو دارو ها را در داخل كشور بسيار زياد مي خواند و مي افزايد : گرانترين كيت راديودارو، كيتي است كه از آن براي تشخيص بيماري هاي قلبي استفاده مي شود . قيمت اين كيت بدون محاسبه هزينه هاي بالاي انتقال به كشور حدود 300 دلار است ، در حالي كه در ايران با هزينه بسيارپايين تر توليد مي شود و به قيمت 20 دلار،هجده هزار تومان فروخته مي شود .

مهندس شعباني مي افزايد : همه فعاليتهاي توليد راديودارو در مركز توليد ، كاملا زير نظر آژانس بين المللي انرژي اتمي است و كيفيت محصولات آن كه طبق روشهاي فارماكوپه ( استاندارد جهاني دارويي) سنجيده مي شود ، كاملا برابر نمونه هاي غربي است .

به گفته وي راديوداروهاي تشخيصي در زير مجموعه تكنيسيوم 99m، و يد 131 قرار مي گيرند كه با كمك حامل هاي شيميايي در تكنسيوم 99m و يا بدون كمك آن در يد 131 بعد از تزريق وريدي راه خود را يافته و به عضو مورد نظر براي تصوير برداري با اشعه گاما گسيل مي شوند .

شعباني با بيان اينكه حامل هاي شيميايي اين راديوداروها نيز دربخش راديو ايزوتوپ و با توجه به شرايط آب و هوايي مختلف سراسر كشور تهيه و توليد مي شود، توضيح داد : نيمه عمر تكنسيوم 99m كوتاه است و از ان فقط براي تشخيص بيماري در اندامهايي چون مغز ، قلب ، كبد ، مجاري صفرا ، تيروئيد كبد و طحال ، كليه ها ، استخوان سيستم گوارش، خونريزي هاي بسيار خفيف داخلي و آبسه ها و عفونت هاي ناشناخته استفاده مي شود .

    
                   فهرست مراكز هسته اي پزشكي كه ازتوليدات دارويي سازمان انرژي اتمي بهره مي برند

به گفته وي در بخش راديوداروهاي مركز تحقيقات هسته اي كشور 22 نوع كيت تشخيصي براي استفاده هاي مختلف توسط متخصصان ايراني تهيه و به  103 مركز پزشكي هسته اي در كشور فرستاده مي شود.MIBI, MSA, DMSA, GHA. EHIDA, DTPA, MDP, PHYTATE, HMPOA, MAG3, EC, ECD. MEBROFENINE, RBC, SNC12,  PY,TINCOLLOID, SNC12, PYP, TINCOLLOID نام تعدادي از كيتهاي توليد شده دراين مركز است .

كيت هاي ياد شده در شرايط سترون، عاري از پيروژن (تب زايي) و به صورت خشك (ليو فيليزه) در شرايط و محيط آزمايشگاه تميز و استريل تهيه مي شود و داراي جذب بسيار زياد در ارگانهاي مختلف مورد نظر بدن هستند. مواد شيميايي كه در اين كيتها به موارد راديو اكتيو افزوده شده است و مسوليت حمل تركيب به عضو مورد نظر را برعهده دارد نيز در همين مركز تهيه و توليد مي شود . 

به گفته مسوول توليد كيت هاي راديو داروي مركز تحقيقات هسته اي تهران  دراين مركز هرهفته حدود 80 كوري ( واحد سنجش مواد راديو اكتيو برگرفته از نام ماري كوري كاشف خاصيت اكتيويته ) ماده اوليه راديو اكتيو براي توليد راديو داروهاي تشخيصي توليد مي شود .
 
مهندس شعباني در خصوص راديو دارو هاي درماني نيز اينچنين توضيح مي دهد : يد 131 اصلي ترين ماده درماني توليد شده در راكتور تهران است كه در طول هفته حدود 10 كوري از آن از راكتور تهران استحصال مي گردد و كاملا پاسخگوي نياز كشور به اين ماده راديو اكتيو در كشور است .
اين راديودارو به صورت يدور سديم در كپسولهاي خوراكي براي درمان و تشخيص و يا به صورت محلول براي درمان ( تراپي )  وليد مي گردد. اين ماده پرتوزا از طريق پرتودهي اكسيد تلور در راكتور به مدت يك هفته و به روش تصعيد به كمك
كوره حرارتي در سيستم كاملا بسته وحفاظت شده، توليد مي شود .

      
                                                             آزمايشگاه تست راديو داروها

مهندس شعباني همچنين از تست تيروئيد نوزادان در سراسر كشور و غربالگري هورمون مردانه PSA به عنوان دو پروژه مشترك ميان بخش راديو دارو هاي سازمان انرژي اتمي و آژانس بين المللي انرژي اتمي در سالهاي اخير نام برد .
به گفته وي تست PSA كه از دوسال پيش آغاز شده است علاوه بر مراكز پزشكي هسته اي كشور در مركز راديو داروي سازمان انرژي اتمي نيز انجام مي شود .

مسوول توليد كيت هاي راديو دارويي مركز راديو ايزوتوپ تهران در پايان گفتگو با خبرنگار سياسي "مهر"، فسفر 32 را از ديگر محصولات مهم توليد شده در اين مركز خواند كه براي كاهش دردهاي بسيار شديد سرطاني  در استخوان كاربرد درماني دارد .

فسفر 32 نيز از محصولات راكتور 5 مگاواتي تحقيقاتي  تهران با حدود چهل سال قدمت است كه بعد ازگذشت سال ها از عمر طبيعي آن با همت متخصصان ايراني همچنان پاسخگوي نيازهاي ضروري كشور در زمينه راديو ايزوتوپهاست.
شايد با قانون مصوب مجلس مبني بر الزام دولت به توسعه فناوري هسته اي اميدي به تدارك جايگزيني جوان براي آن در دل  دانشمندان هسته اي هسته اي كشور بوجود آمده باشد .