به گزارش خبرنگار مهر، ماه مبارک رمضان در کشورها و مناطق مختلف دارای آداب و رسوم ویژه ای است، آدابی که شاید در سالیان اخیر اندکی رنگ باخته و دیگر با آن شور و اشتیاق دوران گذشته برگزار نمی شود.
اگر چه بسیاری از اعمال عبادی این ماه در بین مسلمین مشترک است اما در میان اقوام و فرهنگ های مختلف آداب و رسوم خاصی برگزار می شود که به واسطه قدمت و بی آلایشی از قداست خاصی نیز برخوردار هستند.
در خراسان شمالی از دیرباز با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان جنب و جوش‌های مردم آغاز می‌شد و این مردمان پاک و بی آلایش خالصانه خود را آماده میهمانی خدا می‌کردند.
با نزدیک شدن این ماه مردم استان برای نظافت خانه و کاشانه و مسجد محل خود اقدام می‌کردند، آنان درواقع با نظافت و خانه تکانی به پیشواز بهار قرآن می‌رفتند تا بتوانند با فراغت و آسودگی خیال به انجام تکالیف دینی خویش بپردازند.
در این نظافت عمومی پیر و جوان، زن و مرد برای پاکیزگی خانه، محله و مسجد و تکایای خود دخیل بودند، فرش‌های خانه و مساجد را می‌تکاندند و وسایل آشپزخانه مساجد را شست و شو می‌دادند.
پس از اتمام نظافت منازل و مساجد نوبت به نظافت شخصی می‌رسید و در این زمان بود که در شش یا هفت حمام موجود در بجنورد قدیم جای سوزن انداختن نبود، حمام‌هایی چون حمام سراب، حمام جاجرمی ها، کوثر، حمام نور، حمام رجاییان و حمام ملاک که دو شیفته می‌شدند و آتش آن‌ها نیز لحظه‌ای خاموش نمی‌شد.
آنکه زاغیار برد شکوه بر یار کجاست
در زمان‌های گذشته تشخیص زمان دقیق سحری به دلیل نبود امکانات مشکل بود بنابراین افراد از طریق حرکت ستاره‌ها زمان سحر را تشخیص می‌دادند.
عشایر و کوچ نشینان و چوپان‌های خراسان شمالی چون بیشتر وقت خود را در بیابان سپری می‌کردند از این روش برای تشخیص سحری استفاده می‌کردند و در هنگام سحر نیز افراد خوش الحان با چاوش خوانی مردم منطقه را برای خوردن سحری بیدار می‌کردند.
در مناطقی که چاوش خوان وجود نداشت افراد با کوبیدن بر تشت‌های مسی که به اعتقاد آنان موجب ایجاد فضایی معنوی شده و آرامشی خاص به فضا می‌بخشید مردم را به عبادت کردن و خوردن سحری دعوت می‌کردند.
در بجنورد در زمان سحری دو طبل نواخته می‌شد، طبل‌هایی آهنگین که هر کدام دارای معانی خاصی بودند؛ آهنگ طبل اول بدین گونه بود که"قره خاتون تو پلو بیشر" یعنی پیرزن بلند شو غذا درست کن که خانم خانه را به برخاستن و آماده کردن بساط سحری دعوت می‌کرد.
آهنگ طبل دوم می‌گفت:"قره خاتون قازانه دیشر" یعنی پیرزن دیگ غذا را پایین بیار، که در واقع به معنای آماده بودن سحری و موعد بیدار شدن سایر افراد خانواده بود.
طبل سومی در کار نبود و موعد نواختن آن وقت اذان بود و صدای خوش موذنان بجنوردی، که با آن شروع یک روز روزه داری افراد را اعلام می‌کردند.
در طول روز نیز هر کدام از افراد سراغ کار و بار خود می‌رفتند و لحظه‌ای از تلاش برای معاش دست نمی‌کشیدند، کشاورزان خراسان شمالی در مواردی که ماه مبارک رمضان با فصل تابستان قرین می‌شد در هوای بسیار گرم در مزارع خود مشغول دروی محصول بودند و در برابر گرسنگی و تشنگی طاقت فرسا تحمل می‌کردند.
سفره رنگین و خدا چشم به راه من و توست
نوع غذاها در افطار مردم خراسان شمالی متناسب با فصل‌های سال تغییر می‌کرد به گونه‌ای که در فصل بهار غذاهایی هم چون فتیر مسکه والون که در واقع نوعی غذا شبیه به آش دندونی و متشکل از گندم و نخود سالم به همراه روغن زرد حیوانی بود، استفاده می‌کردند. یارمه از دیگر غذاهای مرسوم در فصل بهار ویژه ماه مبارک رمضان بود که از گندم نیم دانه، گوشت قورمه، روغن زرد و ادویه جات تهیه می‌شد.
همچنین غذاهای آبکی، خرما، حلوا و ... در سفره افطار غالب مردم خراسان شمالی وجود داشت.
در میان کرمانج رسم بود افرادی که تازه به سن شرعی روزه داری می‌رسیدند در هنگام افطار از سوی بزرگ‌تر خانواده هدیه و چشم روشنی دریافت می‌کردند، افرادی هم که به سن روزه داری نرسیده اما به دلیل علاقه به این فریضه الهی روزه می‌گرفتند نیز از سوی بزرگ‌ترهای فامیل جایزه دریافت می‌کردند.
دادن افطاری توسط بزرگ‌ترهای فامیل و دعوت از کوچک‌ترها از دیگر رسوم رایج در میان مردم این منطقه بود، پخت حلیم در ایام ماه رمضان در قهوه خانه و کافه‌ها و توزیع آن و پخت زولبیا و بامیه و پشمک توسط قنادی‌ها از دیگر غذاها و شیرینی‌های ویژه این ایام بود.
آنکه با توبه ستاند سپر نار کجاست
دید و بازدید و سرکشی از یکدیگر و عیادت از مریض از جمله کارهایی بود که مردم خراسان شمالی بعد از افطار انجام می‌دادند، کمک به محرومان و بردن افطاری برای آن‌ها در طول ماه مبارک رمضان و به ویژه در شب‌های احیاء از دیگر آیین‌های مرسوم بین مردم بود.
برپایی مراسم نقالی در قهوه خانه‌ها و خواندن شاهنامه، اسکندرنامه و مختارنامه و بازی‌هایی چون گل بازی، پادشاه و وزیر در حد فاصل افطار تا سحر از برنامه‌های جانبی ویژه این ایام بوده است.
در مراسم بزرگداشت شب‌های قدر مردم استان از قاریان قرآن، بزرگان و ریش سفیدان محل، اقوام و خویشان و افراد نیازمند دعوت می‌کردند تا در مراسم احیاء داری آن‌ها شرکت کنند و بعد از افطار به خواندن قرآن، برگزاری مجلس روضه، دعا و نیایش ادامه می‌دادند و این مراسم تا اذان صبح ادامه داشت.
یکی از رسومی که در شب‌های قدر انجام می‌شد شب زنده داری با قرائت قرآن، خواندن دعاهای جوشن کبیر و سایر ادعیه و قرآن به سر گرفتن بود.
عید فطر در خراسان شمالی
رسم بر این بود که روز عید فطر، زکات فطریه را قبل از برآمدن خورشید به متولیان تقسیم و توزیع آن و یا به خانواده‌های نیازمند می‌رسانند و هم چنین با شرکت در نماز عید فطر به سبب بهره مندی از نعمت روزه و توفیق در برگزاری مجالس و محافل مذهبی خدا را شکر می‌کردند.
در هنگام عید فطر افراد در محیطی باز، هموار و خوش منظر به نام خرمنگاه دور هم جمع شده و پس از جمع آوری فطره نماز عید فطر را به جا می‌آورند.
ترکمنان اهل سنت خراسان شمالی در ماه مبارک رمضان همانند سایر مسلمانان ایران و جهان آداب و رسوم و آیین‌های مذهبی خاصی برگزار می‌کنند.
ترکمن‌ها در این ماه علاوه بر برپایی نمازهای یومیه، شب‌ها با حضور در مساجد اقدام به برپایی نماز جماعت با عنوان"تراویج" می‌کنند.
تراویج نمازی ۲۰رکعتی است که در قالب ۱۰نماز دو رکعتی، پس از اقامه نماز عشاء به جماعت خوانده می‌شود به صورتی که امام جماعت پس از خواندن حمد ۱۰سوره از سوره‌های کوتاه قرآن مجید را در این نماز قرائت می‌کند.
مراسم ختم قرآن مجید نیز از دیگر مراسم ترکمنان خراسان شمالی است که تعدادی از قاریان معروف ترکمن با حضور سایر روزه‌داران در مدت زمان معینی در چند شب متوالی قرآن را ختم می‌کنند.
هر بار ختم قرآن توسط ترکمنان با مراسمی ویژه‌ای مانند پخش شیرینی‌و میوه همراه است و گفته می‌شود ترکمن‌ها تا پایان ماه مبارک رمضان دست کم پنج تا شش بار قرآن را ختم می‌کنند.
مراسم"یا رمضان" نیز از دیگر آداب و رسوم ترکمن‌های استان خراسان شمالی است که گفته می‌شود این آیین مختص ترکمن‌های این خطه است.
در این آیین که در شب‌های سوم، چهاردهم و بیست و هفتم ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود تعدادی از جوانان بعد از صرف افطار تجمع کرده و با انتخاب یکی از جوانان به عنوان سرگروه اشعاری را در وصف ماه مبارک رمضان و روزه داری به زبان ترکمنی قرائت می‌کنند.
آنان سپس در کوچه و خیابان راه افتاده و به در هر خانه‌ای که می‌رسند صاحبخانه انعامی از قبیل وجه نقد و یا غیرنقد به آن‌ها اهدا می‌کند.
در پایان سه شب برگزاری این مراسم جوانانی که در برپایی این مراسم شرکت داشته‌اند هدایای نقدی و غیرنقدی را بین یکدگیر تقسیم و یا آن را برای تدارک یک افطار و یا سحری دسته‌جمعی استفاده می‌کنند.
با پایان یافتن ماه مبارک رمضان و در روز عید سعید فطر مسلمانان ترکمن خراسان شمالی نیز همانند سایر مسلمانان زکات فطره خود را به میزانی که امام جماعت تعیین کرده به نیازمندان می‌پردازند.
در روز عید در خانه ترکمن‌ها سفره‌ای پهن است و بر روی سفره‌ها نان‌های سنتی و شیرینی و شکلات چیده می‌شود و به دید و بازدید که از خانه بزرگ‌تر ها شروع می‌شود می‌روند.
آنان پس از برپایی نماز عید فطر به صورت جماعت برای دید و بازدید به سراغ همسایگان و هم کیشان روزه‌دار خود می‌روند.
نظر شما