دولت ترکیه گرفتار تنگ نظری مذهبی در مصر است/روابط قاهره و آنکارا رو به بهبود خواهد رفت

 

خبرگزاری مهر- چرا دولت ترکیه بر حمایتش از اخوان المسلمین مصر و محمد مرسی پافشاری می کند؟

 

- ملکی : سقوط دولت مرسی برای آنکارا شوک آور بود. اردوغان از آغاز تحولات در مصر با این تحولات همراه شد به خصوص با جریان اخوان المسلمین که این همراهی بیشتر ناشی از همخوانی دیدگاه های حزب عدالت و توسعه با جریان اخوان بود. این نزدیکی دو طرفه بود و هوداران اخوان نیز در انتخاب الگو ، به الگوی ترکیه اشاره داشتند.

روابط ترکیه و مصر همواره با رقابت و همکاری همراه بوده است که با پیروزی اخوان در مصر، همکاری و همراهی بیشتر در اولویت دو طرف قرارگرفت. بعد از پیروزی حزب عدالت و آزادی و انتخاب  مرسی به عنوان رئیس جمهور مراودات آنکارا – قاهره عمیق تر شد تا حدی که گفته می شد یکی از مشاوران ارشد مرسی، فرستاده ویژه اردوغان است. با پیروزی مرسی در مصر، اگر چه از میزان نفوذ ترکیه در برخی عرصه ها چون نفوذ ترکیه بر حماس کاسته شد، اما از سویی دیگر، ترکیه یک متحد راهبردی در منطقه به دست آورد که می توانست کفه معادلات قدرت منطقه ای را که در آن، مصر، ترکیه، ایران و عربستان قرار دارند، به نفع محور آنکارا – قاهره سنگین کند. ترکیه نه با ایران بود و نه با عربستان همخوانی داشت، بنابراین مصر متحول شده اخوانی برای این کشور نظامی مطلوب بود.

در بعد داخلی نیز سقوط مرسی در بعدی شکست اسلام مد نظر غرب بود که اردوغان نیز نماینده آن بود. (اسلامی که نه تنها با آمریکا چالش نداشت، بلکه با اسرائیل نیز همکاری دارد.) این شکست از نظر اجتماعی و برد داخلی و خارجی برای اردوغان و حزیش قابل پذیرش نبود، بنابراین تندترین مواضع در خصوص سقوط مرسی را ترکیه گرفت . تبلور موضع تند ترکیه در واکنش به سقوط مرسی با گذشت دو هفته از آن، در اظهارات اردوغان تجلی می یابد که وی مجددا تاکید و اعلام می کند که مرسی را رئیس جمهور مصر می داند . اگرچه احساسات و شخصیت اردوغان در اعتراضات نخست وزیر ترکیه سهم دارد، اما عدم پذیرش شکست سیاسی در این اظهارات بیشتر دخیل است. در بعد خارجی و به طور مشخص در عراق و به خصوص سوریه، در دوران مرسی  سیاستهای آنکارا- قاهره با هم هماهنگ بوده و هر دو با کمک به مخالفان اسد در جهت تعضیف جبهه مقاومت حرکت می کردند .

در حال حاضر سقوط مرسی حداقل در این روند وقفه ایجاد کرده است. برخی بر این باورند که مثلث قطر ، ترکیه و مصر عامل تقویت تکفیری های در سوریه بود که غرب نیز نسبت به تقویت آنان در معادلات سوریه نگران بود و درتحولات پارک "گزی" ترکیه ، تغییرات در قطر و سقوط مرسی ملاحظه تنطیم رفتار این مثلث از سوی غرب نیز دخیل یوده است. به هرحال  محکومیت کودتا در مصر توسط  ترکیه بیش از آنکه ناشی از نگاه دموکراسی خواهانه اردوغان و تیمش باشد حاصل نگاه تنگ نظرانه مذهبی او و حزب عدالت و توسعه بوده است. ترکیه در سوریه نیز گرفتار نگاه مذهبی بوده و مرسی نیز خواسته و ناخواسته وارد این دور شد و سقوط وی از این منظر نیز به ترکیه صدمه وارد کرد. همانطور که قبلا گفته ام ترکیه بازنده اصلی سقوط مرسی است. در بعد داخلی به این نکته نیز توجه داشته باشید که برای کشوری چون ترکیه که با سه کودتا و دو شبه کودتا در پنجاه سال گذشته روبرو بوده است کودتا در مصر و موضع دو پهلوی غرب در قبال آن، زنگ خطر تکرار سناریو است. هرچند حزب عدالت و توسعه در ده سال گذشته و خصوصا در دور سوم قدرت از میزان و حضور نظامیان در عرصه قدرت کاسته است ، اما کودتای مصر سبب شد اصل 35 قانون اساسی که قرار بود در روندی آرام تغییر کند در دستور کار قرار گرفته و تغییر نمود. اصلی که برای نظامیان ترکیه حق مداخله در امور سیاسی قایل بود اما با تغییرات جدید این حق از نظامیان ترک سلب شد.

در اینکه روابط ترکیه و مصر دچار آسیب شده است، شکی وجود ندارد. مصری ها اظهارات مقامات ترک پس از مداخله نظامیان را را مداخله در امور داخلی خود تلقی کرده و آنکارا را به قطع رابطه تهدید کرده اند. در ارتباط با  آینده روابط مصر و ترکیه باید گفت عرصه سیاست ، عرصه قبول سخت ترین واقعیت ها بوده و روابط  مصر و ترکیه نیز مستثنی از این قاعده نبوده و نیست. روابط آنکارا – قاهره پس از عبور از وضعیت پر تلاطم و گذرای کنونی با شیبی آرام بهبود خواهد یافت. علاوه بر این، آینده مصر هنوز پر ابهام است و ترک ها حداقل در بخشی از حاکمیت به بازگشت اخوان به قدرت حتی در چارچوب انتخابات امیدوار هستند. نکته راهبردی در روابط ترکیه و مصر روابط و جایگاه ویژه این دو کشور در نزد غرب به ویژه آمریکا است. این روابط ویژه به همراه نزدیکی کلان سیاسی، فرهنگی و اجتماعی که این دو کشور به هم دارند، نمی گذارند که روابط این دو کشور برای مدت طولانی سرد باقی بماند. مصر و ترکیه در هر شرایطی به هم نزدیک خواهند بود، مناقشه فعلی بر سر میزان و چگونگی این نزدیکی بوده است.

 

همانگونه که اعلام شد سیرعوامل کلان تاثیرگذار داخلی و خارجی در جهت بهبود روابط آنکارا- قاهره است. علایم پذیرش وضعیت جدید مصر از سوی ترک ها نیز مشاهده شده و اگراز میزان فشارهای میدانی طرفداران بازگشت مرسی کاسته شود، روابط سریعتر عادی خواهد شد. انزواگرایی آن هم با مصر در دستورکار ترکیه نیست. ترکیه ای که پس از حادثه داووس و کشتی مرمره آبی با رژیم صهیونیستی به ترمیم روابط می پردازد با قاهره هیچگاه قهر نخواهدکرد. به طور کلی سیاست خارجی ترکیه سیاست خارجی چند وجهی منافع محور است و این رویکرد عمل گرایانه نمی تواند در انزوا معنا یابد. اگر اتفاق خاصی نیفتد روابط ترکیه و مصر از دوران ماه عسل، به دوره عادی باز خواهد گشت.