یادمان‌هایی که نبوغ معماری ایرانیان را به نمایش می‌گذارند/ مسجدجامع کهن‌ترین بنای تاریخی سمنان

به گزارش خبرنگار مهر، سمنان یکی از شهرهای ایران و مرکز استان سمنان است، این شهر در جنوب رشته کوه البرز و شمال دشت کویر در راه تهران به خراسان قرار گرفته و  آب و هوای آن خشک و معتدل است.

شهر سمنان دارای مساجد و امامزاده های شاخصی از جمله مسجد جامع، مسجد امام و امامزاده یحیی(ع) از نوادگان موسی بن جعفر(ع) است.

مسجد جامع سمنان

مسجد جامع سمنان بنایی بسیار کهن و با ارزش در سمنان بوده که در طول زمان، تغییرات و تحولات زیادی در این مسجد بوجود آمده است، اما هم اکنون در آن آثار دوران سلجوقی و تیموری دیده می‌شود.

این بنا یکی از کهن ترین آثار تاریخی به جامانده از دوران اسلامی این شهر بوده که در واقع نشانگر رشد و نبوغ هنر معماری مردم این شهر به شمار می رود.

 بنای اولیه مسجد از آثار دوران اسلامی است که در دوره سلجوقی، ایلخانی و تیموری گسترش یافت. این یادمان تاریخی شامل چندین فضای معماری است.

صحن، ایوان بزرگ، مقصوره غربی و سه شبستان شمالی، جنوب و شرقی. ایوان بزرگ 21 متر ارتفاع دارد و از آثار خواجه شمس الدین علی بالیچه سمنانی وزیر شاهرخ تیموری است.

 سرپرست اداره کل ميراث فرهنگي استان سمنان در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن اشاره به اینکه مناره مسجد جامع سمنان یکی از منار‌ه های تاریخی ایران متعلق به دوره سلجوقیان به شمار می‌رود گفت: این مناره در گوشه شمال شرقی مسجد جامع قرار دارد و ارتفاع آن از سطح زمین ۳۱.۲۰ متر و از روی بام به ارتفاع دو متر کتیبه‌ای با طرح و نقش بسیار زیبا از آجر و با خط کوفی تزئین شده ‌است.

محمد طاهريان با بیان اینکه این مسجد را می توان در زمره کهن ترین و قدیمی ترین آثار اسلامی شهر سمنان به شمار آورد، تصریح کرد: گمانه زنی ها و حفاری های اخیر نشان دادند که این مسجد در قرن اول هجری روی خرابه های یک آتشکده بنا شده ولی در طول زمان، تعمیراتی در آن انجام شده است که در حال حاضر در بنای کنونی مسجد، آثاری از دوره مغول و تیموری دیده می شود.

مسجد امام سمنان، زیباترین بنای تاریخی این شهر

مسجد امام، مسجد شاه یا مسجد سلطانی در مرکز شهر سمنان واقع شده و یکی از مهمترین و زیباترین بناهای تاریخی و مهم شهر محسوب می شود.

این مسجد چهار ایوانی در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است و چهار در ورودی دارد که سردرهای شمالی و شرقی آن با مقرنس های زیبا تزیین شده، صحن وسیع مهتابی های متعدد و کاشیکاری زیبا بر شکوه آن افزوده است.

مسجد امام سمنان دارای چهار در بزرگ ورودی از شمال، جنوب، شرق و شمال غربی است. در شمال غربی به دالان درازی باز می‌شود که در انتهای آن تکیه پهنه‌است. درهای شمال، جنوب و شرق دارای هشتی دالان و دهلیز هستند. بالای درهای شمالی و شرقی تزئینات مقرنس کاری گچی زیبا با دو گوشواره دو طبقه در طرفین با پشت بغل‌های کاشی کاری شده وجود دارد.

 در هشتی‌های شمالی، جنوبی و شرقی تاقهای آجری گنبددار با تاقنماهای متعدد با لچکی کاشی کاری شده مشاهده می‌شوند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی این مسجد بیشتر مورد توجه بوده و بوسیله سازمان میراث فرهنگی نسبت به تعمیر و باز سازی آن اقدام شده است.

 سرپرست اداره کل ميراث فرهنگي استان سمنان در این خصوص نیز با اشاره به اینکه بنای این مسجد در دورۀ قاجار به دستور فتحعلی شاه و به همت "حاجی سید حسن حسنی" و استادی "صفر علی معمار" ساخته شده است و کار آن در سال 1243 به پایان رسیده، گفت: صحن مسجد به صورت چهار ایوانی ساخته شده و دو ایوان شمالی و جنوبی، کوچکتر و ارتفاع هر کدام 11 متر است و از هر نظر با هم شباهت دارند.

طاهريان اظهار داشت: ایوان غربی به ارتفاع 19.5 متر، مفصل تر و زیبا تر از ایوانهای دیگر ساخته شده  و کاشیکاری و کتیبه های زیبایی دارد. در پشت ایوان غربی، مقصوره زیبا به ارتفاع 21 متر قرار گرفته و در بالای این مقصوره گلدسته ای وجود دارد که شامل گنبد کوچکی با پوشش کاشی فیروزه ای و ساقۀ هشت ضلعی بلند است. در طرفین این ایوان دو منار بنا شده که تا نزدیک بالای ایوان رسیده ولی ناتمام مانده است.

در طرفین ایوان غربی، دو شبستان شامل چهل طاق و سی ستون مدور و قطور در وسط و پنج نیم ستون در هر سمت که جمعاً چهل ستون می‌شود، قرار دارد. ایوان شرقی مسجد به ارتفاع 18.5 متر دارای شکوه کم نظیری است، بر بالای این ایوان، گلدسته ای زیبا به صورت طرح شش ضلعی، با پوشش هرمی شکل و نرده مشبک و چوبین جالبی خود نمایی می‌کند. صحن وسیع مسجد، مربع و به طول 62 قدم است.

در طرفین ایوان ها و چهار گوشۀ صحن، چهار مهتابی بزرگ با اتاق ها و حجره هایی چند، و در زیر آنها شبستان هایی با پنجره های مشبک آجری لعابدار ساخته شده است.

مسجد جامع زاوغان سمنان در قرن دوم هجری ساخته شده است

 سرپرست اداره کل ميراث فرهنگي استان سمنان همچنین با اشاره به اینکه مسجد جامع زاوغان هم از جمله بناهای تاریخی و بسیار زیبای منطقه است، گفت: این مسجد از بناهای قرن دوم هجری و مربوط به دوره تسلط علویان در این سرزمین است و به همت سید ضیاءالدین محمد فرزند و جانشین سید ضیاءالدین علی صالح پسر عبیدالله بن حسین اصغر بن امام زین العابدین(ع) در شمال زاوغان سمنان و در میان باغ های سرسبز بنا شده است.

 وی مصالح ساختمانی کار رفته در این مسجد را شامل، آجر، گچ، سنگ و خشت خام ذکر کرد و اظهار داشت: مسجد جامع زاوغان دارای ایوانی بلند با ارتفاع بیش از ده متر است که رو به مشرق قرار دارد.

آستان مقدّس حضرت امامزاده یحیی بن موسی(ع) پناهگاه و مامن امن مومنان

اما در گذر از مساجد پناهگاه و مامن امن مومنان خدا جوی به امامزاده ها می رسیم جایی که سلاله های پاک رسول اکرم(ص) در آن مدفون شدند و سالیان سال است که مزارشان میعادگان عاشقان حریم امامت و ولایت قرار گرفته و به آن عشق می ورزند.

 در مرکز شهرسمنان و در انتهای بازار جنوبی (حضرت) و در جنوب غربی تکیه معروف پهنه بقعه ای با بارگاه رفیع و مجلل به نام حضرت امامزاده یحیی(ع) وجود دارد.

 نقل شده که حضرت یحیی(ع) فرزند بلافصل حضرت موسی بن جعفر(ع) در سنه 178 هـ. ق در مدینه منوره دیده به جهان گشود. در پنج سالگی از نعمت وجود پدر محروم شد. وی که به شوق دیدار برادر بزرگوارش حضرت رضا (ع) از مدینه به سوی خراسان رهسپار بود، در بین راه به این دیدار رسید.

 ایشان که تحت تعقیب مأموران مأمون عباسی لعنة الله علیهم بودند، به منظور محفوظ ماندن از گزند آنان وارد گرمابه (موزه حضرت واقع در تکیه پهنه) شدند. درون گرمابه مرد نابینایی را مشغول استحمام دیدند که در جستجوی ظرف آبی بود، حضرت به آن مرد کمک کردند و ظرف آب را به او دادند.

مرد نابینا پس از تشکر، از تنگدستی و نابینایی خود شکایت کرد. حضرت بر چشمان آن مرد دستی کشید و در حق او دعا فرمود که از برکت دعای حضرت، مرد نابینا، بینایی خود را بدست آورد و با خوشحالی از گرمابه بیرون دوید.

 مأموران مأمون که به شکل کشاورزان لباس پوشیده بودند، از او سبب خوشحالی اش را پرسیدند. او که ایشان را نمی شناخت پس از شرح ماجرا به آنان گفت: سید بزرگوار داخل گرمابه است، مأموران با شنیدن این سخن به داخل حمام یورش بردند و با بیل هایشان، حضرت را در سن 25 سالگی مظلومانه به شهادت رساندند.

این واقعه جانگداز در بیست و سوم صفر المظفر سال دویست و سه هجری قمری اتفاق افتاده است.

آستان مقدّس حضرت علی بن جعفر(ع) سمنان

 امامزاده علی بن جعفر فرزند امام جعفر صادق و برادر بزرگوار امام موسی کاظم است. این بقعه در خیابان شهید رجایی واقع شده و مساحت فعلی این مجموعه در حدود 3500 متر مربع بوده،  مساحت بقعه 40 و مساحت کل بنا 550 متر مربع است، ساختمان این بقعه متبرکه شامل گنبد، ایوان، حرم و دو سالن بزرگ در طرفین بقعه است که اخیرا نسبت به بازسازی و کاشی کاری گنبد و دو سالن طرفین بقعه و تعمیرات مهتابی و راهروها اقدام شده است.

 سرپرست اداره کل ميراث فرهنگي استان سمنان در خصوص این امامزاده نیز گفت: ایوان اصلی غربی که 9.5 متر ارتفاع دارد با کاشی زینت یافته و دهنه ایوان 5.5 متر  بوده و قبر حضرت در سالهای اخیر با مرمر  بازسازی شده است.

وی تصریح کرد: ایوان شرقی که درب ورودی امامزاده در داخل آن قرار دارد 5.5 متر مربع، دارای تزئینات کاشی کاری زیبایی است  که در سال 1330 هجری شمسی مرمت شده است .

طاهریان افزود: در قسمت جلو ایوان و پیش فضای آن، یک مهتابی بزرگ به طول 22 متر و عرض 15 متر واقع شده که با 12 پله به حیاط کوچک کنار بقعه راه پیدا می‌کند. صحن ها، سالن، راهرو و مهتابی، محل دفن اموات بوده و به صورت گورستان عمومی در آمده است.

آستان مقدّس حضرت امامزاده علی بن اشرف (ع) سمنان

بارگاه علی اشرف (ع) در محله زاوغان سمنان و در خیابان امام حسین (ع) واقع شده، ایشان فرزند عمر اشرف بن امام زین العابدین(ع)، از علما علم حدیث بوده است.

وی جد اعلی مادری سید مرتضی و سید رضی است و ناصر کبیر، پادشاه دیلم و طبرستان، فرزند اوست.

 قسمتی از صحن امامزاده به محل دفن شهدای گرانقدر انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی اختصاص داده شده است.

 آستانه مبارکه علویان سمنان در محلات سمنان، خیابان خرمشهر، بقعه بزرگ و تاریخی وجود دارد که به امامزاده علوی معروف است.

با تحقیقاتی که از سوی مرحوم آیت الله علامه حائری مازندرانی درباره سلسله نسب مدفونین این بقاع صورت گرفته و در لوحه ای ثبت و در حرم مطهر نسب شده، مدفونین این بارگاه را ده تن ذکر کرده اند که هشت تن آنها در داخل بنا و دو تن دیگر در خارج و در صحن شرقی دفن شده اند.

سرپرست اداره کل ميراث فرهنگي استان سمنان همچنین در مورد ساختمان امامزاده غلوی نیز گفت: این امامزاده به صورت یک چهار ضلعى بزرگ است که از حرم، گنبد، و دو ایوان شرقى و غربى تشکیل شده و در این بنا، کتیبه و یا سنگ نوشته اى که دال بر تاریخ ایجاد بقعه باشد وجود ندارد، لیکن برابر شواهد موجود، بقعه علویان را مى توان در زمره یکى از آثار تاریخى دوره قاجاریه به حساب آورد که در زمان فتحعلى شاه قاجار ساخته شده است.

طاهریان با بیان اینکه ساختمان امامزاده شامل حرم، رواقهاى طرفین، دو ایوان و دو صحن شرقى و غربى وسیع است، افزود: گنبد بزرگ آن بر روى ساقه اى استوانه اى شکل به ارتفاع 20.30 متر قرار دارد، محیط خارجى گنبد محاذى بام 5.21 متر و ارتفاع آن تا کف حرم بیش از 12.5 متر است.

در وسط حرم و زیر گنبد، دو نماى قبر گچى وجود دارد که در سال 68 بازسازى شده، داخل بقعه را با گچ سفید کرده و در آن کوچکترین تزیینى به چشم نمى خورد، ایوان شرقى بیش از 5.7 متر ارتفاع دارد و سطح آن به اندازه 1.65 متر است که در داخل اتاق مستطیل شکل 6.4 قرار گرفته و بر روى آن ضریح آهنى مشبک زرد رنگى وجود دارد و متعلق به قاسم فرزند عبیدالله بن حسن و قاسم فرزند امامزاده اشرف است.

صحن شرقى امامزاده در سال 69 - 68 توسط اوقاف سمنان با همکارى میراث فرهنگى استان توسعه داده شده و به نحو زیبایى نسبت به باغچه بندى، دیوار کشى و مفروش نمودن حیاط با سنگ قلوه اى اقدام شده است.

ایوان غربى نیز به ارتفاع 7.5 متر متصل به بقعه و مشرف به حیاط وسیع است، این ایوان هم حدود 1.65 متر از حیاط غربى بلندتر است و به وسیله شش پله به صحن راه پیدا می‌کند. در وسط ضلع شرقى و در بالاى درب ورودى حرم، کتیبه اى از کاشى لاجوردى مشاهده مى شود که آیه شریفه آیه الکرسى را به خط ثلث سفید بر آن نوشته اند.