مشکلات گره در گره فرش ایران/ لزوم حذف واسطه گری در فرش

به گزارش خبرنگار مهر، هنر - صنعت فرش با قدمتی هزاران ساله به عنوان میراث فرهنگی بر سرپنجه قالی بافان ضمن ایجاد صدها فرصت شغلی جدید و ارتزاق بخش عمده ای از جمعیت، ارزش افزوده و تحصیل ارز بیشتر را به تجربه نشسته است تا آوازه نام ایران را در پهنه گیتی بگستراند. صنعت فرش دستباف به رغم ظرفیت ها و پتانسیل های بالقوه و بالفعل خود همچنان در تب و تاب دفاع از حیثیت و اعتبار جهانی خود در بازارهای داخلی و خارجی است و در این میان اگرچه در سال های گذشته به دلایل مختلف جایگاه آن تنزل کرده اما به نظر می رسد با ساماندهی زنجیره تولید تا مصرف می توان در چارچوب یک عزم ملی، گام بزرگی را در رونق این صنعت به عنوان یکی از عمده کالاهای صادراتی استراتژیک برداشت.

اگرچه فرش دستباف، با فرهنگ و هنر ایران و ایرانی عجین شده و نقش های بسیاری را سالهاست که بر ”دار“ اقتصاد ملی ماندگار کرده است، اما همچنان، گره در گره مشکلات دارد. هرچند تا چندین سال پیش شاهد سهم ۳۰ درصدی قالی ایران در بازارهای جهانی بودیم اما به نظر می رسد جایگاه قالی دستباف ناشی از غفلت از ارزش های پیدا و پنهان این کالا بوده، به طوری که اکنون سهم صادرات آن به ۱۵ درصد رسیده است.

وجود مشکلات عدیده که از قبل از تولید، یعنی از همان هنگام که دار برپا می شود تا انگشتان هنرمند قالی بافان گره در تار و پود فرش بنشاند تا آن زمان که در خانه مشتریان پهن شود، فرش دستباف را با چالش روبه رو کرده، چنان که طی ۱۰ سال اخیر بسیاری از کارگاه های قالی بافی تعطیل شده و چراغ حجره هایشان به امید معیشتی فزون تر خاموش شده است.

آنها که مانده اند، به دلیل خبره نبودن قادر به بافت فرش های مرغوب نیستند، چه آن که گفته می شود ۱۰ درصد قالی ها را افرادی می بافند که شغل اصلی شان قالی بافی است و ۹۰ درصد بقیه را افرادی می بافند که برای کمک به امرار معاش خود به این کار مشغول هستند. اگر برای قریب هفت میلیارد جمعیت جهان تنها به ۷۰ میلیون مترمربع فرش نیاز باشد که از این میزان فقط 10 درصد آن را بتوانیم تأمین کنیم، بالغ بر هفت میلیون مترمربع فرش خواهد بود که برای حفظ جایگاه این کالا به عنوان یک فرهنگ اصیل نیاز به درک جامعه از آن دارد.

صنعت فرش دستباف اگرچه از مزیت های نسبی خوبی همچون سرمایه بری کم، فناوری ساده، تجربه عمیق و کافی، اشتغال زایی و ارزآوری برخوردار است، اما از ناهماهنگی های موجود در زنجیره تولید از بافت تا مصرف در رنج است. به عبارت دیگر ارتباط آن با یکدیگر از تعریف علمی و استاندارد برخوردار نیست و همین امر سبب شده جایگاه مشخصی برای تعامل و ارتباط متقابل بین بخش دولتی و خصوصی وجود نداشته باشد و در نتیجه نقش حاکمیتی در این صنعت مبهم بوده و مسئولیت ها و انتظارات بخش خصوصی نیز ساماندهی نشده است.

وجود چنین ابهاماتی در کنار سایر مشکلات و تنگناهای موجود، هر چند کوچک، باعث شده اجزای این صنعت، در تمام رده ها به اصطلاح هر یک ساز خود را بزنند. در این میان دست اندرکاران معتقدند فرش دستباف برای خروج از رکود فعلی نیازمند یک تحول درونی و برونی است و به عنوان گام اول وجود یک متولی هم چون مرکز ملی فرش در کنار سایر نهادهایی از قبیل اتحادیه های صنفی تولیدکنندگان و صادرکنندگان ضروری به نظر می رسد.

برپایی ششمین نمایشگاه فرش دستباف در قزوین بهانه ای شد تا با تعدادی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان شرکت کننده در این نمایشگاه گفتگو کرده و مشکلات آن را مورد بررسی هر چند کوتاه قرار دهیم.

محمد باقرزاده از تولیدکنندگانی است که بیش از 40 سال در صنعت فرش فعالیت می کند و از استان قم در نمایشگاه تخصصی فرش قزوین شرکت کرده است. وی به خبرنگار مهر گفت: تولید فرش سرمایه زیادی می خواهد و بسیاری از کسانی که دنبال سودآوری در کوتاه مدت هستند نمی توانند در این حوزه وارد شوند.

وی افزود: ارزش افزوده 70 درصد فرش می تواند در کنار کارآفرینی به اقتصاد کشور هم کمک کند اما نیازمند حمایت اولیه از سوی دولت هستیم زیرا فرش می تواند اقتصاد هر خانواده را متحول کند به شرط آن که در تامین مواد اولیه مشکلی نداشته باشند.

باقرزاده بیان کرد: افزایش دستمزد بافندگان موجب می شود قیمت فرش بالا برود لذا دولت باید تسهیلاتی را با نرخ کم تعیین کند تا به تولیدکننده کمک شود.

وی تخصیص ارز مبادلاتی برای تامین مواد اولیه را از مهمترین راهکارهای دولت برای کمک به صنعت فرش ذکر کرد.

معصوم زاده: تسهیل در صادرات و بیمه بافندگان از خواسته های اساسی بافندگان است

سید جمال معصوم زاده از احیاء کنندگان و صادرکنندگان فرش روستایی قشقایی به مهر گفت: فرش قشقایی با داشتن رنگهای گیاهی و کیفیت مرغوب می تواند هم در داخل و هم خارج مشتریان خاص خود را داشته باشد اما نکته اساسی در دستمزد بافندگان آن است که قیمت را بالا می برد.

وی افزود: با ابزارهای حمایتی مانند بیمه بافندگان و تشکیل اتحادیه های صنفی می توان بخش از حقوق فعالان این بخش را تامین کرد.

معصوم زاده یادآورشد: اگر دولت تسهیلات بیشتری در بخش صادرات فراهم کند تولیدکننده می تواند فرش دستباف را در داخل با شرایط بهتر و قیمت کمتری به مصرف کننده عرضه کند و صنعت فرش رونق می گیرد.

این صادرکننده فرش دستباف گفت: برپایی نمایشگاههای تخصصی هم بستر بسیار خوبی را برای دسترسی مصرف کننده به تولیدات داخلی فراهم می کند و با عرضه مستقیم کالا می تواند منافع مصرف کننده را تامین کند.

قاسمی از فروشندگان فرش قزوین هم به مهر گفت: قزوین در گذشته فرش اعتماد را داشته که با رنگ و کیفیت و بافت منحصر به فرد حرف زیادی برای گفتن داشته که امروز دیگر کمتر می توان نمونه های آن را پیدا کرد.

وی افزود:اگر مواد اولیه به قیمت مناسب تهیه شود کمک موثری به تولیدکننده خواهد شد اما در استان قزوین باید مسئولان برای احیاء فرش قزوین همت کنند و نسل جوان با بافت این نوع فرش نفیس آشنا شود تا به بوته فراموشی سپرده نشود.

بهنام صبری که مدت 11 سال است در تولید و عرضه فرش بیجار فعالیت می کند در خصوص نمایشگاه فرش قزوین اظهارداشت: تنها با حضور در نمایشگاهها ادامه حیات می دهیم زیرا بازار راکد است و راضی کننده نیست.

وی گفت: تورم، بالا رفتن دستمزد کارگران و مواد اولیه از مهمترین دلایل افزایش قیمت فرش است که به حمایت دولت نیازمندیم.

صبری گفت: سال گذشته نمایشگاه فرش استان قزوین مورد استقبال خوبی قرار گرفت اما امسال به توجه به بارش برف و سرمای فراوان هنوز به حد مطلوب نرسیده است که امیدواریم در روزهای باقیمانده شاهد حضور بیشتر مردم باشیم.

مالکی نژاد: برای شرکت در نمایشگاههای خارجی یارانه پرداخت شود

حسین مالکی نژاد که دست اندرکار فرش ابریشم است و از استان قم در نمایشگاه حاضر شده می گوید: 35 سال سابقه صادرات دارم , خوشبختانه دولت جدید نگاه مناسبی به ایجاد روابط بین المللی دارد که این کار می تواند به صادرات فرش هم کمک زیادی کند.

این صادرکننده فرش یادآورشد: فرش از کالاهایی است که وقتی عرضه می شود نظر مصرف کننده را به خود جلب کند و هر جا که بتوانیم آن را ارائه کنیم مشتری خود را پیدا می کند لذا شرکت در نمایشگاهای داخلی و خارج از کشور بهترین راه تبلیغ و جذب مشتری است.

مالکی نژاد اظهارداشت: فرش ابریشم ایران در دنیا نظیر ندارد و با وجود بازارهای خوب در چین و روسیه می توانیم جایگاه بهتری برای فرش ابریشم کشورمان داشته باشیم اما لازم است برای حضور پایدار در این بازارهای تسهیلات بیشتری در اختیار صادرکنندگان قرار گیرد.

وی اظهارداشت: مرکز ملی فرش ایران باید برای حضور تولیدکنندگان و صادرکندگان در نمایشگاههای داخلی و خارجی یارانه مناسبی بدهد تا بتوانیم در این نمایشگاهها که زمینه معرفی این هنر را فراهم می کند بیشتر شرکت کنیم و به سود مناسب دست یابیم و بتوانیم تولیدات بیشتری داشته باشیم.

دیدار: لزوم حذف واسطه گری در فرش

حبیب دیدار تولید کننده تابلو فرش از استان آذربایجان شرقی هم در خصوص حمایت از این صنعت اظهارداشت: برپایی نمایشگاههای فرش بهترین فرصت برای عرضه محصولات جدید و متنوع است و ما از آن استقبال می کنیم.

دیدار بیان کرد: در نمایشگاهها باید فرشهای جدید و مرغوب عرضه شود که گاهی متاسفانه کالاهای فروش نرفته و کم ارزش عرضه می شود که مشتری را از رغبت می اندازد که اشتباه است.

نمایشگاه قزوین بهترین نمایشگاه کشور است

وی تصریح کرد: با کمال انصاف باید گفت نمایشگاه فرش قزوین یکی از بهترین نمایشگاههای کشور است که از نظم و کیفیت و تنوع بسیار خوبی برخوردار است که از همه دست اندرکاران آن تشکر می کنیم.

دیدار گفت: حذف واسطه در صنعت فرش بهترین راه کاهش قیمتهاست و با برپایی نمایشگاهها این کالا می تواند از تولید کننده بدون واسطه به مصرف کننده با قیمت مناب برسد که از آن استقبال می کنیم.

این تولیدکننده یادآور شد: برگزارکنندگان نمایشگاه در قزوین به خوبی با حذف واسطه ها در مسیر منافع مصرف کننده و اعتماد سازی گام برداشته اند که ارزشمند است.

وی بیان کرد: تنوع محصولات و تعدد غرفه در نمایشگاهها بسیار مهم است اما مرغوبیت تابلو فرش هم مهم است که متاسفانه در برخی نمایشگاهها تابلوهای ارزان نامرغوب ارائه می شود که مصرف کننده پس از خرید پشیمان می شود و دگیر سراغ فرش نمی رود که نکران کننده است.

دیدار گفت: اگر مصرف کننده تابلو فرشهای مرغوب و اصل را خریداری کند به عنوان یک سرمایه تلقی می شود و در سالهای بعدی می تواند با ارزش بیشتری منافع خریدار را تامین کند.

این تولیدکننده فرش تبریزی اظهارداشت: با فروش تابلو فرش با شرایط راحت تر، ارائه تابلوهای نفیس با رنگها و طرح های متنوع و قابهای زیبا می توان بازار پایداری در میان مصرف کنده ایجاد کرد.

تبلیغ و حمایت دولت از تولیدکنندگان فرش

وی تبلیغ فرش را در بازاریابی آن مهم دانست و یادآور شد: تبلیغ در رسانه های گروهی، صداوسیما، برگزاری نمایشگاههای داخل و خارج از کشور، تامین مواد اولیه از راههای حمایت از این صنعت مهم در کشور است.

پر زحمت: فرش قزوین را احیاء می کنیم

علی پرزحمت رئیس جدید سازمان صنعت، معدن و تجارت استان قزوین در این خصوص به مهر گفت: سال‌های گذشته خانه فرش با هدف رشد و رونق صنعت فرش در این استان قزوین راه اندازی شده است.

وی گفت: احیاء خانه فرش از مهمترین برنامه‌های آینده سازمان صنعت، معدن و تجارت در استان خواهد بود و تلاش خواهیم کرد این کار مهم اجرایی شود.

پر زحمت بیان کرد: بافندگان فرش و هنرمندان اهل فنی هستند که در عرصه صنعت فرش فعالیت می‌کنند لذا باید بتوانیم با حمایت لازم از آنها و احیاء خانه فرش بستر تداوم این کار هنرمندانه را بخوبی در استان فراهم کنیم .

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان قزوین با بیان اینکه صنعت فرش بومی و ملی است یادآورشد: باید با اقدامات مناسب این صنعت را نسبت به گذشته احیا کرد.

وی با اشاره به برپایی نمایشگاه فرش دستباف در قزوین تصریح کرد: در بازدید از این نمایشگاه بیشتر فروشندگان و تولیدکنندگان کمبود نقدینگی را مهم‌ترین مشکلات رونق بازار حرفه ای خود عنوان کردند کهد امیدواریم با همکاری و هماهنگی شرکت‌های فرش و مرکز فرش ایران تسهیلاتی به بافندگان فرش ارائه شود تا این مشکل به خوبی برطرف شود.

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان قزوین خاطرنشان کرد: با تزریق نقدینگی به بافندگان فرش‌ که جزو قشر متوسط جامعه هستند می‌توان شاهد رشد و توسعه این صنعت در این استان بود.

پرزحمت با اشاره به کیفیت برپایی ششمین نمایشگاه تخصصی فرش دستباف در قزوین ابراز داشت: در این نمایشگاه از استان‌های مختلفی از جمله قم، قزوین و تهران حضور دارند و از نظر کیفی نمایشگاه خوبی است که امیدواریم مورد توجه شهروندان قرار گیرد.

جایگاه فرش را در صادرات و اقتصاد جدی بگیریم

صدور بی رویه و بدون نظارت فرش دستباف و با هر کیفیتی در سال های گذشته سبب تخریب موقعیت این کالا و وارد آوردن ضربه سنگینی بر بازارهای مصرف شده است که این امر در کنار نبود استانداردهای لازم، عدم توجه به سلائق مشتریان در کشورهای مختلف، بی توجهی به نوآوری در طرح و نقشه، ضعف در تبیلغات فرش دستباف را بیش از پیش دچار رکود کرده و سبب فاصله گیری بیشتر از بازارهای جهانی شده داست.

این در حالی است که کشورهای رقیب هم چون چین، هند و پاکستان به دلیل ارزانی نیروی کار، استفاده از تعرفه های ترجیحی، مشابه سازی، تبلیغات توانسته اند به تدریج بخش عمده ای از بازار فرش را به دست گیرند، تا آن جا که مجموعه این عوامل امروزه جایگاه فرش دستباف ایران را در رده سی و دوم قرار داده است.

با وجود استمرار چنین روندی به نظر می رسد فرش دستباف ایران که روزگاری یکه تاز بازارهای جهانی بوده است به گفته دست اندرکاران به دلیل فقدان یک راهبرد اساسی، امروز ناچار شده در کنار رقابت با مفروشات ماشینی، کورس رقابتی دیگر را با فرش های دستباف کشورهای رقیب، آن هم این بار در میدان بازارهای داخلی آغاز کند.

اگرچه به نظر می رسد هنوز در سرآغاز عرضه فرش های دستباف دیگر کشورها قرار داریم، اما دست اندرکاران معتقدند باید با هرگونه عرضه این تولیدات هرچند در قالب نمایشگاهی آن به سرعت برخورد و از ورود فرش های دستباف خارجی در قالب کالای قاچاق هم جلوگیری کرد.

برگزاری نمایشگاه های تخصصی فرش در داخل و خارج از کشور در حقیقت باید ابزاری برای معرفی ظرفیت ها و پتانسیل های فرش ایرانی باشد.

بدیهی است برای رونق فرش دستباف باید در کنار تمهیدات لازم برای افزایش سهم بازار داخلی و  ارتقاء جایگاه آن، بیمه کردن بافندگان، تامین نقد ینگی، تبلیغ مناسب، تامین مواد اولیه و دادن یارانه ها برای حضور در نمایشگاها نسبت به ساماندهی صادرات این کالا اقدام شود تا یک بار دیگر اعتبار جهانی فرش دستباف ایران را در بازار پر رقابت امروز به اثبات برسانیم.

..................................

گزارش: محمد رضا جباری