كاهش بي سابقه ذخاير آب در خراسان شمالي/ وقتي آبي از سدهاي استان گرم نمي شود

به گزارش خبرنگار مهر، استان خراسان شمالي در شمال شرق كشور در زمره استان هاي نيمه خشك كشور قرار دارد و به تبع اين شرايط آب و هوايي، تقريبا همواره با چالش كمبود آب روبرو است.

محدود بودن حجم منابع تجديدپذير آب در اين استان سبب شده تا ارزش آب در اين خطه از كشور برابر با ارزش جان و زندگي باشد؛ از سال هاي دور مردم خراسان همواره طرح هايي براي مديريت آب در اين شرايط نيمه بياباني و گاها بياباني اجرا مي كردند كه از آن جمله مي توان به احداث قنات ها و آب انبارها اشاره كرد.

در دهه هاي اخير اما مديريت آب از احداث قنوات و ذخيره آب در آب انبارها به احداث سدهاي عظيم رسيد و در طول برنامه هاي دوم و سوم توسعه كشور پنج سد با مجموع توان تنظیم و کنترل سالانه 163 میلیون متر مکعب در خراسان شمالی ساخته شد.

پنج سد شيرين دره، شيروان، اسفراين، چري و شروك در خراسان شمالي توان تنظیم حدود 10 درصد آبهای سطحی استان را دارند و اين در حالي است كه میانگین بارش سالانه برف و باران در خراسان شمالی 294 میلیمتر است.

از طرف ديگر بر اساس اعلام شركت آب منطقه اي استان حجم منابع آب تجدیدپذیر خراسان شمالی سالانه دو میلیارد و 420 میلیون متر مکعب برآورد شده که یک میلیارد و 630 میلیون متر مکعب از این مقدار، آبهای سطحی و بقیه آبهای زیرزمینی است.

اگر بپذيريم كه سدهاي استان حدود 10 درصد از آب هاي سطحي حاصل از بارندگي در خراسان شمالي را تنظيم و كنترل مي كنند مشخص است كه باز هم حجم زيادي از آب هاي سطحي استان از دسترس خارج مي شود موضوعي كه البته از ديد مسئولان غافل نمانده و از همين روي نيز برای افزایش کنترل آبهای سطحی خراسان شمالي، ساخت چهار سد جدید وارد مرحله اجرایی شده و پنج سد دیگر نیز در اين استان در دست مطالعه است.

اما با اين وجود در پاييز امسال حجم ذخاير آب سدهاي خراسان شمالي به پايين ترين ميزان خود در طول يك دهه اخير و از زمان بهره برداري آنها رسيد؛ زنگ خطري كه به صدا در آمده و اگر براي آن چاره اي انديشيده نشود، به طور قطع در آينده اي نزديك چالش هاي استان براي تامين آب مورد نياز براي مصارف شرب و بهداشت، کشاورزی، صنعت و محیط زیست از حالت بحراني نيز عبور مي كند.

سدهاي خراسان شمالي آب پاكي را روي دست مردم ريختند

سرپرست شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار مهر، مي گويد: حجم ذخاير آب سدهاي استان در پاييز امسال به طور بي سابقه اي كاهش يافت.

رضا نعيمي اظهار مي كند: اين كاهش حجم در طول يك دهه اخير و از زمان بهره برداري سدهاي استان بي سابقه بوده و تجربه نشده بود.

او اظهار مي كند: اواسط آذرماه امسال حجم مفيد ذخاير آب سدهاي خراسان شمالي 50 ميليون مترمركعب برآورد شد در حالي كه اين رقم در زمان مشابه پارسال بيش از 100 ميليون مترمكعب بود.

نعيمي مي افزايد: مهم ترين علت كاهش ذخاير آب سدهاي استان افزایش برداشت از منابع ذخیره شده سدها، فقدان الگوی کشت مناسب و کاهش شدید بارندگی است.

سرپرست شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی با بيان اين كه مجموع توان تنظیم آب توسط سدهای استان حدود 165 میلیون مترمکعب در سال است، اظهار مي كند: از ابتداي امسال تا پايان پاييز تنها 37 ميليون مترمكعب آب وارد مخازن سدهاي خراسان شمالي شده در حالي كه در همين مدت بيش از 83 ميليون مترمكعب آب از سدهاي استان براي مصارف شرب و بهداشت، کشاورزی، صنعت و محیط زیست رها شده است.

به گفته وي بر اين اساس در 9 ماهه امسال بيش از دو برابر حجم آب ورودي به سدهاي خراسان شمالي، آب براي مصارف مختلف برداشت شده و تداوم اين روند براي استان فاجعه اي به بار مي آورد.

نعيمي عنوان مي كند: به عنوان مثال در 9 ماهه گذشته از امسال از سد شيرين دره كه مهم ترين سد خراسان شمالي به شمار مي رود، حدود 37 ميليون مترمكعب آب برداشت شده در حالي كه در همين مدت تنها 19 ميليون مترمكعب آب وارد مخزن اين سد شده است.

او مي گويد: در سد اسفراين نيز در حالي كه از ابتداي امسال تنها 12 ميليون مترمكعب آب وارد مخزن سد شده در اين مدت 30 ميليون مترمكعب آب از آن رها شده است.

به گفته نعيمي همچنين در 9 ماه گذشته از سال جاري در سد شيروان نيز در حالي كه تنها شش ميليون مترمكعب آب وارد اين سد شده بيش از 16 ميليون مترمكعب از آن برداشت شده است.

او يكي از مهم ترين دلايل كاهش ذخاير آبي استان را فقدان الگوي كشت مناسب مي داند و مي افزايد: كشاورزان مي بايد با برنامه ريزي صحيح كشت، نياز آبي مزارع خود را به درستي مديريت كرده و نقش خود را براي پيشگيري از بحران كم آبي در خراسان شمالي به خوبي ايفا كنند.

لزوم مديريت مصرف آب در بخش كشاورزي

يك كارشناس آب و توسعه پايدار در گفتگو با خبرنگار مهر، مي گويد: اكنون بيش از 90 درصد از منابع آب هاي سطحي و زيرزميني خراسان شمالي در بخش كشاورزي مصرف مي شود و اين در حالي است كه با وجود اين ميزان مصرف آب، راندمان آبياري مزارع كشاورزي در استان در بهترين حالت به 35 درصد مي رسد.

مهدي كرمي اظهار مي كند: البته در بخش هاي مصراف خانگي و صنعت نيز هدررفت آب در اين استان ديده مي شود اما سهم مصرف و اسراف آب در بخش كشاورزي قابل مقايسه با دو بخش نخست نيست.

وي مي افزايد: تا زماني كه حداقل نيمي از برنامه ريزي هاي انجام شده براي مديريت مصرف آب كشاورزي در كشور و استان، اجرايي نشود نمي توان اميدوار بود كه تغييير چشمگيري در زمينه مصرف آب استان حاصل شود.

كرمي تصريح مي كند: اصلاح الگوي كشت و آبياري مزارع كشاورزي مهم ترين گام براي مديريت آب در خراسان شمالي محسوب مي شود و براي نيل به اين مقصود نيز همكاري و هماهنگي دستگاه هاي مختلف دخيل در اين زمينه ضروري است.

به گفته وي مصرف بي رويه و نادرست آب در بخش كشاورزي و خانگي در استان در حالي صورت مي گيرد كه در سال هاي اخير علاوه بر كاهش ذخيره آب در سدهاي استان، منابع آب زيرزميني خراسان شمالي نيز به صورت نگران كننده اي كاهش داشته اند.

كرمي برداشت هاي غيرمجاز و بيش از حد توان تغذيه آب زيرزميني در دشت هاي استان را عامل اين چالش ذكر و اظهار مي كند: اين اقدامات سبب شده تا سطح آب زيرزميني در دشت هاي استان كاهش يافته و غالب آنها در زمره دشت هاي ممنوعه براي برداشت آب قرار گيرند.

او اظهار مي كند: اكنون وزارت نيرو از 11 دشت خراسان شمالي، هفت دشت را به علت برداشت هاي بي رويه، ممنوع اعلام كرده و يك دشت ديگر نيز در آستانه ممنوعيت برداشت قرار دارد.

به گفته اين كارشناس آب و توسعه گذر سريع از وضعيت موجود امكان پذير نيست و تنها در صورتي كه برنامه هاي ميان مدت و دراز مدت طراحي شده در اين زمينه اجرايي شود، مي توان اميدوار بود كه در دهه هاي آينده چالش هاي آبي در استان و كشور رو به كاهش نهند.