«زندگی ، زمانه و تاریخ نگاری وصاف شیرازی» منتشرشد

به گزارش خبرگزاری مهر، یورش مغولان به سرزمین‌های اسلامی، رخدادهای بسیار مهمی را هم در تاریخ ملت‌های مغلوب و هم در تاریخ قوم مغول رقم زد. کشتار وسیع و بی‌شمار مردمان، ویرانی سهمناک شهرها و روستاهای آباد که از پررونق‌ترین مراکز زندگی اجتماعی، اقتصادی و تمدنی در آن روزگار به شمار می‌آمد، از منظر مغلوبان، به رغم تأسف‌باری آن، در خور ثبت و انتقال به حافظة تاریخ بود. رخدادهایی چون براندازی حکومت خوارزمشاهیان، تسخیر قلاع اسماعیلیه و از میدان به در کردن این قدرت سیاسی- نظامی دیرپا، از میان بردن نهاد خلافت اسلامی و نماد آن، خلافت عباسی و بنیاد نهادن چندین قلمرو حکومتی از جمله حکومت ایلخانی نیز از منظر قوم غالب، رخدادهایی بود که باید ثبت و ماندگار می‌شد.

از زاویه‌ای دیگر، هم مغولان به ثبت اخبار گذشتگان و بقای نام خویش دلبستگی فراوان داشتند و هم در میان ایرانیان زمینه‌ها و شرایط مهیا بود؛ از سویی، ایرانیان در تاریخ و ادب از سنتی غنی برخوردار بودند که آخرین حلقه‌های تکامل خود را می‌پیمود، از دیگر سو، در همین سنت تاریخی و ادبی، ادیبان مورخی چون عطاملک جوینی و وصاف‌الحضره شیرازی و دیوانسالاران مورخی چون رشیدالدین فضل‌الله همدانی و حمدالله مستوفی قزوینی به عرصه رسیدند. در کنار این عوامل، باید به برخی از نتایج سودمند هجوم مغولان هم اشاره کرد: برقراری حاکمیت سیاسی یکپارچه‌ای از چین تا سواحل مدیترانه، راه برقراری ارتباطات و مبادلات فرهنگی میان اقوام و فرهنگ‌های مختلف و متنوع این قلمرو را هموار کرده بود و آمیختگی سنت‌های فرهنگی نیز از عوامل اثرگذار در رشد تاریخ‌نگاری این دوران به شمار می‌آید.

بر پایه زمینه‌های یاد شده، دوران حاکمیت مغولان در ایران را باید یکی از مهم‌ترین ادوار رشد و تکوین تاریخ‌نگاری ایرانی دانست و عبدالله بن فضل‌الله شیرازی، مشهور به وصاف الحضره با اثر تاریخی خود با عنوان «تجزیةالامصار و تزجیةالاعصار» مشهور به تاریخ وصاف، یکی از مهم‌ترین حلقه‌ها و نمونه‌های این رشد و تکامل است. نویسندة این کتاب از دیوانیان حکومتی عصر ایلخانی بوده است. او نه تنها یک مورخ و ادیب، بلکه دانشمندی آگاه نسبت به بسیاری از علوم عقلی است. تاریخ‌نگاری وی به سبب اشتمال بر ویژگی‌هایی چون گستردگی، فراوانی و تنوع اطلاعات، تعمق در علت‌ها و انگیزه‌های حوادث و وقایع تاریخی و تبیین روند رویدادها با توجه به اصل علیت، دخالت دادن بینش اعتقادی در تحلیل و تبیین وقایع و حوادث تاریخی، رویکرد اجتماعی به تاریخ و پرداختن به مسائل اجتماعی و اقتصادی جامعه و محدود نکردن اثر خویش به یک اثر صرفاً سیاسی و نظامی، عدم حاکمیت مطلق اندیشه مشیت الهی در تاریخ‌نگاری وی، عدم حاکمیت نگاه حکومتی به تاریخ و غیرفرمایشی و دستوری بودن آن، جهان‌نگری و طرح مباحث ملل مختلف در قالبی نزدیک به تاریخ جهانی و نزدیک ساختن تاریخ به حکمت عملی با پرداختن به اندیشه سیاسی، از اهمیت به سزایی برخوردار است.

دکتر محبوبه شرفی در کتاب حاضر طی هفت فصل به بررسی زندگی، زمانه و تاریخ‌نگاری وصاف شیرازی پرداخته است.

نویسنده در فصل اول کتاب با عنوان «وصاف شیرازی: زندگی، زمانه و آثار» به بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی زمانه وصاف پرداخته و با مروری بر زندگی‌نامه و آثار وی، گرایش‌های مذهبی وی را نیز مورد بازخوانی قرار داده است. فصل دوم «تاریخ‌‌نگاری وصاف شیرازی» محتوا، مضامین و شکل‌شناسی اثر وصاف، منابع اطلاعاتی مورخ، اهمیت و ویژگی‌های تاریخ‌نگاری وصاف شیرازی و نثر و شیوة نگارش وی مورد واکاوی قرار گرفته است.

نویسنده در فصل سوم «وصاف و علم تاریخ»، چیستی تاریخ، فایده و هدف تاریخ، روش‌شناختی تاریخی وصاف و انتظارات وی از تاریخ و تاریخ‌نگاری در تفکر وصاف را بررسی کرده است.

دکتر شرفی در فصل چهارم «رویکرد تبیینی- انتقادی در تاریخ‌نگاری وصاف شیرازی» رویکرد تبیینی و بینش انتقادی در حوزة سیاست و عملکرد حکمرانان مغولی و عاملان حکومتی، و همچنین در حوزة موضوع‌های اجتماعی، علمی و فرهنگی پرداخته است.در فصل پنجم «هویت ایرانی و اندیشة ایرانشهری»، شاخصه‌های هویت ایرانی در تفکر وصاف، گذشته مشترک تاریخی، پیوندهای مشترک اعتقادی، سرزمین واحد، ایران و بازنمایی آن در تاریخ وصاف، میراث فکری مشترک (اندیشة ایرانشهری) و بازتاب آن در تاریخ وصاف از جمله اندیشة شاهی ایران باستانی، نهاد وزارت و نظام اخلاقی سیاسی، بستر تداوم اندیشة ایرانشهری بررسی شده است.

«نگرش دینی در تاریخ نگاری وصاف شیرازی» موضوع فصل ششم این کتاب است که در آن به نگرش هستی‌شناسانه وصاف، مشیت‌گرایی در تفکر او، رویکرد خردگرایانه‌اش در تحلیل تاریخ و مصادیق نگرش دینی در تاریخ‌نگاری وی از جمله ممالیک مصر، یهودیان و اسماعیلیان پرداخته شده است.

 آخرین فصل این کتاب «از تاریخ سیاسی تا تاریخ اجتماعی»، مسائل اجتماعی، قیام‌ها و جنبش‌های ضد حکومتی و مسائل اقتصادی عصر را بررسی کرده است.
کتاب زندگی، زمانه و تاریخ‌نگاری وصاف شیرازی در 224 صفحه، و با قیمت 10000 تومان توسط پژوهشکده تاریخ اسلام به بازار نشر و علاقمندان حوزة تاریخ مغول قرار گرفته است.