آمریکا و روسیه و باز هم تنش موشکی/ حاکمیت روح جنگ سرد

"میخائیل اولیانوف" مسئول اداره خلع سلاح و امنیت وزارت خارجه روسیه، روز یکشنبه 13 بهمن گفت: مسکو هنوز امیدوار به رسیدن به توافقی با واشنگتن در خصوص سپر موشکی است. چنین موقعیتی وجود داشته و همه مسائل در این خصوص به اراده سیاسی آمریکا بستگی دارد.

نقض معاهده 1987

اما بعد از گزارش روز پنجشنبه نیویورک تایمز در خصوص اینکه روسیه اقدام به آزمایش نسل جدیدی از موشک های کروز کرده موجب شده تا آمریکا دستاویر جدیدی در خصوص انتقاد از روسیه بدست آورد. در همین رابطه "جن ساکی"، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا عنوان کرد که با توجه به گزارشات موجود مبنی بر پرتاب یک موشک کروز توسط روسیه، واشنگتن در حال بررسی احتمال نقض معاهده کنترل تسلیحات 1987 توسط مسکو است.

به گفته ساکی واشنگتن در حال بررسی این موضوع است تا نقض احتمالی معاهده کنترل تسلیحات روسیه - آمریکا که در سال 1987 توسط رونالد ریگان، رئیس‌جمهور وقت آمریکا و همتای روسی وی، میخائیل گورباچف به امضا رسید را مشخص کند.

علاوه بر این، یک مقام ناتو نیز عنوان کرد که این یک موضوع مهم بوده و معاهده کنترل موشک‌های میان برد 1987، برای امنیت ناحیه اروپا و آتلانتیک، موضوعی کلیدی محسوب می‌ شود. بر اساس توافق دو جانبه ای که در سال 1987 بین میخائیل گورباچوف و رونالد ریگان، روسای وقت جمهوری شوروی و آمریکا، منعقد شد طرفین متعهد شدند موشک های بالستیک و کروز موجود در زرادخانه خود را که برد آن ها بین 300 تا 3400 مایل باشد، امحا کنند.

بر پایه همین توافق، آزمایش موشک های مذکور و تولید و انباشت آن ها هم می بایست متوقف می شد. بر همین اساس نیز اکنون جمهوریخواهان آمریکایی، آزمایش جدید موشکی روسیه را نقض این توافقنامه می دانند.

تنشی به قدمت بیش از نیم قرن

شاید بتوان در یک قرن اخیر ماجرای خلیج خوک ها را نقطه آغازین تقابل جدید آمریکا با اتحاد جماهیر شوروی و سپس روسیه دانست. در اکتبر سال 1962 هواپیماهای جاسوسی آمریکا بر فراز آسمان کوبا به پرواز درآمدند و عکسهایی را از تأسیسات اتحاد جماهیر شوروی گرفتند. دوربین های آمریکایی، عکسهایی از پایگاههای اتحاد جماهیر شوروی در کوبا گرفتند که در آن موشک های پیشرفته روسی به سمت ایالات متحده آمریکا هدف گرفته شده بود. کندی بلافاصله محاصرۀ دریایی کوبا را در دستور کار قرار داده و به خروشچف اولتیماتوم داد. این آغاز بحران موشکی کوبا بود که طی آن زمزمه های از سرگیری جنگ جهانی سوم تقویت شده بود.

پیش از آن و در سال 1961 یک عملیات نظامی توسط آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا برای ساقط کردن حکومت کمونسیتی فیدل کاسترو در کوبا طراحی شده بود که ناموفق بود. پس از شکست عملیات آمریکایی خلیج خوکها، شوروی موشکهایی را به بهانهٔ محافظت از کوبا در برابر حمله ایالات متحده آمریکا در کوبا مستقر کرد. از نظر شوروی این کار به همان اندازه توجیه پذیر بود که قرار گرفتن کلاهک های هسته‌ای توسط آمریکا در بریتانیا، ایتالیا، یونان و مهمتر از همه ترکیه. اما در نهایت خروشچف پذیرفت که عقب نشینی کند به شرط آنکه آمریکایی ها نیز از محاصرۀ کوبا دست بردارند.

از سال 1960 تا کنون، همواره یک پیمان و مبنای حقوقی میان مسکو و واشنگتن وجود داشته که هر دو طرف را به کنترل تسلیحات راهبردی ملزم می‌ساخته است. در آخرین پیمانی که میان آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی در 31 جولای سال 1991، پنج ماه پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی امضا شد و بین آمریکا و روسیه و سه کشور از اتحاد جماهیر شوروی سابق (بلاروس، قزاقستان و اوکراین) لازم الاجرا باقی ماند، هر دو کشور حق داشتند حداکثر شش هزار کلاهک هسته‌ای آماده پرتاب و هزار و ۶۰۰ موشک حمل‌کننده را در اختیار داشته باشند. همچنین تجهیزات اساسی که در این پیمان به آنها اشاره شده بود، شامل موشک های قاره پیمای بالستیکی زمینی، موشک های بالستیکی در زیر دریایی ها، و بمب افکن های سنگین استراتژیکی می شود.

استارت ها و سپر موشکی

روسیه و آمریکا پیمان ها دیگری نیز برای کنترل تسلیحات هسته ای خود امضا کرده اند. اولین پیمان "استارت" سال 1991 امضا شد که مهلت پیمان مذکور روز پنجم دسامبر سال 2009 به پایان رسید. بر اساس شرایط آن قرار شد که روسیه و آمریکا هر کدام نباید بیش از شش هزار کلاهک هسته ای داشته باشند. تجهیزات اساسی که در این پیمان به آنها اشاره شده شامل موشک های قاره پیمای بالستیکی زمینی، موشک های بالستیکی در زیر دریایی ها، و بمب افکن های سنگین استراتژیکی بود.

در تابستان سال 2009 سران روسیه و آمریکا تفاهم نامه ای را در خصوص مسئله ادامه کاهش و محدودیت تسلیحات تهاجمی استراتژیکی به امضا رساندند. این سند سقف محدودیت تسلیحاتی را تعیین می کند که مبنایی برای پیمان جدید "استارت" بود. در آن طرفین اعلام کردند که قصد دارند تعداد کلاهک های هسته ای خود را تا 1500-1675 و موشک های حامل آن را تا 500-1100 فروند کاهش دهند.

این تحولات در حالی در جریان بودند که "جرج بوش" رئیس جمهور سابق آمریکا، در اواخر دوره ریاست جمهوری خود موضوع استقرار سپر موشکی آمریکا در نزدیکی مرزهای روسیه را مطرح کرد. این موضوع تنش های زیادی را میان مسکو و واشنگتن بوجود آورد و در نهایت به بهانه اینکه ایالات متحده هزینه مالی لازم برای اجرای آن را دارد طرح برای مدتی به فراموشی سپرده شد اما پس از دوره ای کوتاه موضوع استقرار سپر موشکی مشترک ناتو در نزدیکی مرزهای روسیه مطرح شد.

عاملی برای فشار جمهوریخواهان بر اوباما

تنش های موشکی روسیه و غرب و وبویژه آمریکا در سال های اخیر همواره وجود داشته و برای مثال در اواخر سال میلادی گذشته (کمتر از دو ماه پیش) خبر استقرار موشک های اسکندر روسیه در نزدیکی مرزهای اروپا بار دیگر مناقشه انگیز شد. با این وجود اما گزارش روز پنجشنبه 10 بهمن روزنامه نیویورک تایمز بهانه ای مناسب به دست جمهوریخواهان داده تا از سیاست "باراک اوباما" در مقابله با تهدیدهای موشکی روسیه انتقاد کنند.

در همین رابطه، چند سناتور جمهوریخواه بیانیه ای منتشر و در آن به سیاست خارجی دولت باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا در این زمینه اعتراض کرده اند. آنها دستگاه دیپلماسی آمریکا را در واداشتن روسیه به عمل به تعهداتش ناتوان خوانده اند.

دولت آمریکا می گوید موضوع را با مقام های روسی در میان گذاشته ولی از نظر مقام های روسی موضوع پایان یافته تلقی شده است. با این همه دولت آمریکا از این که رسما شلیک آزمایشی موشک های میان برد جدید روسیه را مصداق نقض توافقنامه 1987 دو کشور بخواند ، طفره می رود.

اگر مقام های آمریکایی رسما به روسیه اعتراض کنند باید اقدامات پیشگیرانه یا تلافی جویانه ای به عمل آورند که برنامه بهبود مناسبات آمریکا و روسیه را تضعیف می کند. به علاوه اوباما در پی انعقاد قرارداد استراتژیک جدیدی در زمینه کنترل تسلیحات بین آمریکا و روسیه است. انعقاد این قرارداد نیازمند حسن روابط و اعتماد بین دو طرف است که اعتراض جدی دولت آمریکا به آزمایش موشکی روسیه، ممکن است تحقق آن را با مانع مواجه کند.

بدین ترتیب می توان متصور شد که تشن های موشکی میان روسیه و آمریکا همچنان ادامه خواهند داشت و ممکن است اوباما برای مدت زیادی نتواند در برابر فشار جمهوریخواهان مقاومت کند و بار دیگر روسیه همانطور که "میت رامنی" رقیب اوباما در انتخابات 2012، گفته بود تبدیل به دشمن شماره یک آمریکا شود.

----------------------------

گزارش از عبدالحمید بیاتی