قامت ایستاده آخرین اثر معماری ایرانی اسلامی مقابل گردشگران/ بازار اراک نماد هویت خطه ای از ایران

به گزارش خبرنگار مهر، هنوز بوی ادویه های رنگارنگ و داروهای گیاهی در دل آجرها و نقوش بازار می آید و صدای چکش مس گر ی هایی که روزی رونقی داشتند از گذرهای آن به گوش می رسد.

بازاری که هنوز چون گذشته رونق دارد و یکی از مراکز تجاری اصلی مردم اراک به شمار می آید. هرچند که برخی از نمادهای زندگی امروزی در دل این معماری زیبا جا خوش کرده است؛ اما این بازار با معماری منحصر بفرد  در مرکز شهر همچنان با جلوه های فرهنگی و تاریخی اش در پیشانی هویت و فرهنگ اراک قرار دارد.

مجموعه تاریخی بازار اراک نمونه ارزشمندی از شهرسازی در اوایل قرن گذشته است که بنای آن را فردی به نام سپهدار اعظم، حاکم اراک گذاشته است. این بازار از دیرباز به عنوان مرکز اقتصادی و تجارت شهر و عرضه فرش همراه با مواد اولیه آن از قبیل تار و پود و نقشه دار قالی و خامه شناخته می شود.

بازار اراک؛ تلفیق معماری مدرن و سنتی ست

بازار اراک بخش اساسی بافت مركزی شهر سلطان آباد "اراک قدیم" می باشد. این بنا كه یكی از ارزشمند ترین تجربه های شهرسازی و معماری تاریخی ایران است ما بین خیابان های امام خمینی، محسنی، پاسداران (حصار)، خیابان عمار و یاسر واقع گردیده است .

این بنای با ارزش تاریخی که تلفیقی از معماری مدرن و سنتی ایران است در چها رجهت شمال، جنوب ، شرق و غرب ساخته شده است و طول آن در جهت شمال به جنوب 720 متر و در جهت غرب به شرق 200 متر است. این دو بازار در محلی بنام چهار سوق با هم تلاقی می کنند. دروازه ورودی آن به نامهای دروازه قبله (جنوب) ،دروازه رازان (شمال)، دروازه حاج علی النقی (غرب) و دروازه شهر جرد (شرق) از معابر اصلی می باشند.

یكی از ویژگی های معماری بازار اراک بكار گیری انواع طاق و گنبد جهت مسقف كردن گذرگاهها ، حجره ها ، انبارها و سراهاست .

بازار اراک از مصالحی چون آجر، ملات گچ، آهک و خاک رس ساخته شده است. در پی دیوارها و همچنین در جرز دیوار و طاقها برای استحکام بیشتر از تیرچه‌های چوبی استفاده شده و در پای ستونها هم صفحات و ورق های منجمد مسی و سربی به کارگرفته شده‌است.

سقف بازار گنبدی بوده و با کاهگل پوشیده شده، از نمای پشت بام، گنبدهای ممتد در دو ردیف شمالی و جنوبی و غربی و شرقی به طور زیبایی مشاهده می‌شود و گنبد چهار سوق از دیگر گنبدها بلندتر و با عظمت تر دیده می‌شود.

درمرکز هر گنبد نورگیری تعبیه شده که کار هواکش را هم‌انجام می‌دهد، عمده حجره‌ها در راسته بازارها استقرار یافته و کارگاه‌های تولیدی، باراندازها، انبارها و بازارچه‌های اختصاصی در سراها است.

بازار اراک مجموعه ای از سراها و گذرهای تاریخی

بازار اراك دارای راه ها و گذرگاه های گوناگون است كه اسم بعضی از آنها برگرفته از نام یا نوع كاربری آنها و نیز ریشه در امور مذهبی و فرهنگ تربیتی خاص مردم این شهر دارد مانند گذر قبله (وجود مسجدی به همین نام در این گذر) و گذ ر لوطی هاشم (نشانه فتوت و جوانمردی یك شخص به اعتبار كلمه لوطی ) و گذر ملا قاسم از جمله آن ها هستند.

در طرفین بازار به‌ فواصل حدود پنجاه متری ازیکدیگر سراهایی ساخته شده که به فروش کالا وارائه خدمات مشغول می‌باشند، وجود سراهای گوناگون در بازار نه تنها دال بر شكوفایی و رونق داد و ستد این شهرهای گوناگون و نیز روابط تجاری بین المللی دارد. بلكه جلوه ای دلپذیر از ذوق و هنر معماری را نشان می دهد. از میان آن می توان به سرای كاشانی ، نوذری و … اشاره نمود.

سرای کاشانی؛ زیبایی منحصر به فرد بازار

این سرا از سراهای مهم و برجسته بازار اراک به شمار می آید.این سرا بعد از گذر سوم معروف به گذر ملا قاسم واقع شده است و از دو بخش تیمچه و یک حیاط مرکزی رو باز تشکیل شده است.ورودی سرا از سمت شرقی راسته بازار میسر می شود. بخش تیمچه این سرا از دو طبقه ساخته  شده است که پوشش سقف آن از نوع طاق و چشمه یا تزئینات زیبای یزدی بندی و کاربندی اجرا گردیده است. وسط هر طاق نورگیری دایره ای شکل که مرکزش شمسه کاربندی طاق است وجود دارد. در حیاط زیبای سرا باغچه ای بزرگ وجود دارد که در اطراف آن حجره هایی در دو طبقه ساخته شده اند. معماری منحصر بفرد چون رسم بندی های هفت چشمه سقف با هیئت شمسه هندسی  و دو پوش بودن هفت چشمه این بنا را در اوج هنر معماری دوره قاجار قرار داده است.

سرای نوذری؛ گذری برای تماشای فرش دستباف استان مرکزی

این سرا مرکز یکی از ظریفترین و زیباترین مجموعه ها و تیمچه ها و گالری ها را که جهت فرش مورد استفاده اند شکل می دهد. ساختمان این سرا دو طبقه است و راهروهایی در دوطبقه آن و در پشت یک سری ستون ها قرار دارند. دسترسی بازار نسبت به این تیمچه قدری نامتقارن بوده و در دو پهلوی مجاور این سرا پلکان هایی تعبیه شده است که به گالری های طقه بالا منتهی می شوند. سقف های گنبدی شکل و پنجره های چوبی  و نیز نرده های کنده کاری شده چوبی از جلوه های چشم نواز این سرا است.

بازار سرپوشیده اراک نه تنها یکی از ارکان اصلی تجارت در دو قرن گذشته تا کنون در شهر اراک به شمار می آمده است، بلکه مجموعه ای کامل نیز بوده است، وجود مساجد، مدرسه، آب انبار، کاروانسرا، سقاخانه و حمام در کنار بازار آن را به پر رفت و آمدترین نقطه شهر تبدیل کرده بود.

درجنب بازار، مسجد ومدرسه سپهدار که یکی از زیباترین مساجد اراک می‌باشد قرار داشته و پشت‌بام بازار کاملا برحیاط مدرسه و مسجد سپهدار مشرف می‌باشد.

مدرسه تاریخی سپهداری؛ گذر به بخشی از تاریخ اراک

همبستگی مسجد و مراكز تعلیم و تربیت دینی با بازار و ارزش اهمیت این مراكز در ساختار بنیادی شهر و امور اداری و حكومتی امر روشن است . نمونه این مراكز مدرسه تاریخی سپهداری است كه با گنبد عظیم خود در محل چهار سوق بازار نمونه ای از وابستگی كالبدی این دو مركز به یكدیگر است .

این مدرسه به شیوه چهار ایوانی ساخته شده كه ایوان جنوبی و  گنبد خانه آن از سایر قسمتهایش بزرگتر می باشد . این مدرسه هنوز هم به صورت حوزه علمی و دینی طلاب مورد استفاده قرار می گیرد

هم اکنون بازار اراک که یکی از آثار ملی کشور محسوب می شود، با  وجود سراهای فرش و حجره های صنایع دستی و مجموعه های پذیرای سنتی اش، فضایی مناسب برای گذراندن لحظاتی ناب و پرخاطره برای گردشگران ایجاد کرده است، بازاری که در سایه سقف گنبدی اش هوایی مطلوب را می توان تجربه کرد.

یکی از حجره های این بازار جایی ست که امام خمینی رهبر کببر انقلاب اسلامی در آن درس دینی خوانده و عنفوان جوانی ایشان یادگاری ست در اراک.