به گزارش خبرنگار مهر، استان گلستان به لحاظ اقلیمی، دارای شرایط مناسبی است به گونه ای که 4 وضعیت جغرافیایی دشت، دریا، کوه و جنگل را به صورت یکجا در خود جای داده است و برخورداری از این شرایط مناسب بوده که از گذشته های دور سبب سکونت اقوام متعدد در این خطه شده است.
برخورداری این منطقه از شرایط آب و هوایی مناسب باعث شده بشر در دوره های مختلف زمانی در این مکان گردهم آیند و محیطی به نام شهر را تشکیل دهند؛ کاوش کارشناسان بر روی برخی آثار تاریخی خبر از سکونت افرادی در دوره تاریخی هزاره اول را می دهد که این نشاندهنده قدمت بالای خطه استرآباد و شهر تاریخی جرجان است.
با توجه به قدمت این منطقه، وجود بناهای تاریخی و آثار ارزشمندی که از محوطه های تاریخی کشف شده این سوال پیش می آید که متولی این بخش از تاریخ و فرهنگ استان چه مقدار وقت، نیرو و هزینه برای حفاظت از این گنجینه کهن صرف کرده است؟ آیا برای احیا آثار تاریخی و آگاه سازی مردم به جهت پیشگیری از وارد کردن صدمه به این آثار اقداماتی انجام شده است؟
در همین راستا خبرنگار مهر گفتگویی با یک کارشناس معماری داشت؛ وی در توضیح فعالیت سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان گفت: مدیریت ضعیف در سازمان میراث فرهنگی حاکم است که ناشی از جهل و بی تخصصی مدیر و پرداختن به کارهای نمایش و آماری است.
حسین کتولی افزود: مدیران مربوطه در این بخش تنها به این فکر ارائه بیلان کاری هستند در حالی که کار پژوهشی و حفاظتی بیلان پذیر نیست به همین خاطر انجام کارهای پژوهشی خیلی مورد توجه مدیری که غیر متخصص است، قرار نمی گیرد.
حفاظت از آثار فرهنگی هیچ وقت به صورت مستمر انجام نشده است
وی ادامه داد: حفاظت از آثار فرهنگی، محوطه های تاریخی جز کارهای پژوهشی است که هیچ وقت اجرای اینگونه کارها به صورت مستمر مشاهده نمی شود زیرا برای مدیران مربوطه خیلی اهمیت نداشته و از طرفی متوجه اهمیت این کار پژوهشی هم نمی شوند تنها مورد حائز اهمیت برای این افراد ارائه آمار در طول سال است.
وی تصریح کرد: اینگونه افراد تنها به فکر انجام کار ضربتی و در نهایت ارائه آماری چشمگیرهستند و به همین خاطر فقط رسانه ها اخباری آماری از این افراد انعکاس می دهند و هیچ گاه خبری در خصوص انجام کار پژوهشی نمی شنوید در صورتی که میراث فرهنگی پسوند فرهنگ دارد و عموما کار فرهنگی زمانبر است نه آماری.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: وقتی قرار است کار فرهنگی انجام شود به طور حتم این کار زمانبر خواهد بود وباید وقت زیادی بر روی آن گذاشته شود تا شناخته و حفظ شده و به نسل های بعدی منتقل شود.
آثاری به دست آمده از شهر تاریخی جرجان در وضیت خیلی بدی قرار دارد
عضو هیات علمی دانشگاه گلستان وضعیت آثار به دست آمده از شهر تاریخی جرجان را بسیار نامناسب دانست و بیان داشت: برای کاوش شهر تاریخی جرجان هیچ متد مشخصی ندارد و بدتر ازاینکه آثاری که کشف شده در وضیت خیلی بدی قرار دارد.
وی در توضیح شرایط نگهداری این آثار گفت: تمام سفال های شهر تاریخی جرجان به همراه سفالهای موزه گرگان همه در مکانی کنار شهر تاریخی جرجان در یک دکه یا ساختمان آجری با سقف حلبی و درب ساده نگهداری می شود.
این دانشجوی دکترای معماری خاطر نشان کرد: اگر این ساختمان که هیچ شرایط امنیتی برای نگهداری را ندارد نگهبان هم داشته باشد آنقدر این اشیا در دسترس است که پس از درگیری با نگهبان می توان به راحتی به این اشیا دسترسی داشت.
وی ادامه داد: بنایی که در آن این آثار نگهداری می شود استحکام لازم را ندارد و با ریزش ساختمان احتمال اینکه کل آثار از بین برود زیاد است از طرفی سفالهای ارزشمندی که از شهر تاریخی جرجان به دست آمده و اهمیت آن کاملا برای عموم مشخص است در در جعبه های میوه قرار داده شده که هیچ کار آماری هم نمیتوان با این شرایط بر روی آن انجام داد که این شرایط اصلا مناسب حال نیست.
حسین کتولی در گلایه از اقدامات نامناسب در راستای مرمت و احیای برج قابوس گفت: برج قابوس گنبد ثبت جهانی شده و اکنون یک پدیده بین المللی است، از زمانیکه این برج ثبت جهانی شده تاکنون و یا قبل از ثبت را اگر مقایسه کنید هیچ تغییری در روند کار بر روی این اثر مشاهده نمی شود.
وی ادامه داد: تا جاییکه اطلاع داشتم میراث فرهنگی مدت 3 ماه فقط به دنبال تامین بوجه داربست برای انجام کارهای مرمتی بر روی این پروژه بود درحالی که چندین برابر این بودجه را در بخش هایی که اهمیتی ندارد، هدر می دهد.
مسئولین میراث فرهنگی از تامین بودجه حداقلی یک داربست ناتوانند
عضو هیات علمی دانشگاه گلستان بیان داشت: مسئولین میراث فرهنگی درحالی از تامین بودجه حداقلی یک داربست ناتوانند که در رسانه ها ثبت جهانی این برج را جز افتخارات خود می دانند.
وی خاطر نشان کرد: شما می توانید به راحتی عملکرد میراث گلستان پس از ثبت جهانی برج قابوس با عملکرد سازمان میراث کرمانشاه در خصوص اقداماتی که برای طاق بوستان انجام دادند ویا اصفهان که پس از ثبت جهانی مسجد مجامع چه کارهایی را برای این بنای تارخی انجام دادند، مقایسه کنید که قبل از ثبت و پس از ثبت این آثار تاریخی با ارزش چه مقدار تفاوت ایجاد شده است.
این دانشجوی دکترای معماری در توضیح تپه های تاریخ استان گفت: تعداد تپه های تاریخی استان گلستان در مقایسه با کشور بسیار بیشتر است و این امر اهمیت بالایی دارد زیرا تپه های تاریخی محدوده تمدنی بشر به شمار می روند و کثرت این تپه ها در استان نشاندهنده سکونت انسان در دوره های مختلف زمانی در این خطه است.
وی ادامه داد: تپه های تاریخی در حوزه حفاظت از سایت های تاریخی قرار می گیرند و تفکیکی وجود دارد بین بناها، تک بناها و بناهای تاریخی، بافت های تاریخی و محوطه های باستان شناسی؛ تپه های تاریخی در گروه محوطه های باستان شناسی قرار می گیرند و شاخصه های حفاظتی از این تپه ها خاص است به عبارتی متدهای حفاظت از تپه های تاریخی بیشتر متدهای امنیتی است و مراقبت و پیشگیری از صدمات به آن بخش از تپه های تاریخی که خاکبرداری شده بسیار حائز اهمیت است.
کتولی افزود: این کار معمولا هزینه بر است زیرا یگان حفاطت میراث فرهنگی باید به صورت ثابت برای نگهداری از این محوطه مستقر شود تا هیچ گونه حفاری غیر مجاز از این محوطه های تاریخی انجام نشود.
وی از وجود 300 سایت باستان شناسی و تپه تاریخی در استان خبر داد و افزود: اینکه سازمان میراث فرهنگی از تمام تپه های تاریخی حفاظت پایدار داشته باشند کمی غیر واقع بینانه است، البته ایده آل این است که این نوع حفاظت انجام شود اما بسیار هزینه بسیار بالایی را می طلبد.
عضو هیات علمی دانشگاه گلستان اظهار داشت: به جای حفاظت از تمام تپه های تاریخی استان انتظار می رود که از تپه هایی که شاخص تر مثل تورنگ تپه، قلعه خندان ویا شهر تاریخی جرجان حفاظت و صیانت به صورت جدی انجام بگیرد.
هیچ تمایلی ندارم که شهر تاریخی گرگان را جرجان تلفظ کنم
در ادامه مدير پايگاه ميراث جهاني گنبد قابوس درباره شهر باستاني "جرجان " گفت: هیچ تمایلی ندارم که شهر تاریخی گرگان را جرجان تلفظ کنم به دلیل اینکه این شهر پس از تصرف یزید بن ملهب به خاطر عدم تلفظ عرب به جرجان تغییر نام یافت، نام شهر در" قابوس نامه " نيز گرگان بوده است و دليلي ندارد كه نام ايراني شهر را عربي بيان كنيم که هيچ بار معنايي ندارد.
جبرئيل نوكنده افزود: نام گرگان از دوره هخامنشی بار معنایی دارد، نام ايالت گرگان را در کتیبه بیستون به نام "ورکانه" یاد شده که "ورکانه" از كلمه " ورگ " به زبان مازندرانی یعنی گرگ؛ سرزمینی که سمبل ان جانوري به نام گرگ بوده است.
وی ادامه داد: شهرباستانی گرگان مرکز ایالت تاریخی گرگان که در منابع جغرافیای تاریخی به " شهر جرجان" معروف است در جنوب غربی شهر امروزی گنبد کاووس و در 85 کیلومتری شمال شرق شهر آستراباد (گرگان امروزی) قرار دارد، شهر گرگان از جمله شهرهاي مهم دوران اسلامی است که ریشه آن به دوره ساسانی بر می گردد.
عضو هيات علمي پژوهشگاه ميراث فرهنگي،صنايع دستي و گردشگري مستقر در استان گلستان اظهار داشت: این شهر در عهد سلاطین مستقل ایرانی بعد از اسلام در قلمرو حکومت صفاریان، علویان، سامانیان، آل بویه و در دوره آل زیار (سلسله مورد حمایت غزنویان) پایتخت شده بود.
وی اضافه کرد: در دوران سلجوقیان و خوارزمشاهیان شهر گرگان به اوج شکوفائی خود رسیده و به صورت یکی از مراکز هنر اسلامی در آمده بود. این شهر باشکوه به سبب گوناگون چون جنگهای داخلی،زمین لرزه و از همه مهمتر حملات مغول در حدود سال 618 دچار ویرانی شد؛ گرچه مدت زمانی پس از حمله مغول در دوره ایلخانی و تیموری به فعالیت خود ادامه داد ولی هرگز آبادانی گدشته خود را باز نیافت.
وی تصریح کرد: هرچند که بسیاری از آثار اين شهر نمايان نيست و زير خاك قرار دارد اما شواهد ارزشمندي ازبقاياي معماری و شهرسازی اين شهر در كاوش باستان شناسي بدست آمد و از طرفي آثار ارزشمندي از صنعت شیشه گری، سفالگری و فلزکاری از اين شهر كشف شد كه از نظر تكنيك ساخت شهرت عام و خاص داشته است .
مطالعات جدی درباره شهر تاریخی گرگان اطلاعات زیادی درخصوص معماري این شهردر اوایل دوره اسلام می دهد
نوکنده بیان داشت: اگر مطالعات جدی درباره این شهر صورت بگیرد ما می توانیم اطلاعات زیادی درباره تاریخ ، معماري و شهرسازی در اوایل و اواسط دوره اسلام کسب کنیم.
وی افزود: کاوشهای باستان شناسی بر روی این شهر قبل از انقلاب و دهه 80 انجام شد، ولی با نظر گرفتن وسعت این شهر که 1200 هکتار است کاوش هایی که در آن انجام شده اطلاعات کمی را به ما می دهد اما همین مقدار اطلاعات اندک نشان مي دهد كه شهر در زمان آباداني بسيار پر آوازه بوده است.
وی اعلام کرد: سازمان میراث فرهنگی قصد دارد در سال 93 کاوشهای باستان شناسی خود را دوباره آغاز کند، و پایگاه پژوهشی شهرفعال شود تا در طول سال پژوهش، حفاظت پایدار و معرفي و اطلاع رساني متناسب با شان اثر صورت گيرد.
وی اظهار داشت: در گذشته پس ازکاوش، حفاظت های اضطراری انجام می شد اما اکنون قصد داریم شهر تاریخی گرگان را به سمت حفاظت پایدار ببریم به طوری که این بخش تبدیل به یک سایت موزه شهری شود و این برنامه در سال 93 پيش بيني شده وامیدورایم اعتبار مورد نیاز آن تامین شود.
اینکه گفته شده اشیا کشف شده بدون حفاظت رها شده است، صحيح نیست
وی در توضیح حفاظت از آثار به دست آمده از کاوش اضافه کرد: برای حفاظت از آثار کشف شده داخل شهر، یگان حفاظت مستقر است و اینکه گفته شده اشیا کشف شده بدون حفاظت رها شده است، صحيح نیست و از زمانیکه گنبد قابوس ثبت جهانی شد حفاظت شهر باستاني گرگان هم با یگانهای مستقر گنبد قابوس هماهنگ هستند و گشت زنی منظم در این شهر باستاني انجام می شود.
وی تعداد نیروی یگان حفاظت برای نگهداری از این آثار تاریخی را 3 نفر اعلام کرد و بیان داشت: مهم تعداد افراد برای حفاظت نیستند، اینکه این شهر مورد حفاظت و گشت زنی قرار می گیرد مهم است اگر تعداد زیادی نیرو در این مکانها گذارده شود و خوب عمل نکنند نتیجه نخواهد داشت مهم خوب عمل کردن نیروها است.
نوکنده اضافه کرد: در گذشته کل استان 6 نیرو مشغول حفاظت بودند و اکنون 60 نیرو داریم؛ با تحقیق در این بخش متوجه خواهید شد که این 60 نفر به اندازه 4 نیروی گذشته کار می کنند یا خیر؟
وی اذعان داشت: اینکه برای امنیت شهر تاریخی گرگان نیاز به نیرو داریم کاملا درست است اما اگر بخواهیم بگوییم امنیت این شهر اکنون در حال تهدید است باید بگویم خیر اینطور نیست، تاکنون گزارش تاسف باری در این زمینه مشاهده نشده است و انشالله هم نخواهيم داشت.
وی در توضیح حفاظت از اشیا به دست آمده از کاوش گفت: این اشیا پس از کاوش تحویل موزه باستان شناسی گرگان می شود؛ شی فرهنگی پس از اینکه کشف شد به لحاظ قانونی نمی تواند در کارگاه بماند و طي صورتجلسه ای سرپرست گروه کاوش باستان شناسي آنرا تحویل جمعدار اموال فرهنگي استان می دهد و جمعدار اموال هم موظف است این شی را در مخزن امن نگهداری کند و در صورت نياز به حفاظت ،توسط كارشناس حفاظت اشياي فرهنگي- تاريخي مورد حفاظت يا مرمت قرار مي گيرد.
نوكنده یادآور شد: در صورتیکه اشیا كشف شده قطعات شکسته سفالي باشند كه به تشخيص گروه كارشناسي جز اموال مطالعاتی به حساب مي آيند تحویل موزه باستان شناسی نمی شود بلكه تحويل بانك سفال مي شوند و حفاظت از انها هم بصورت روشمند صورت مي گيرد و خطری این اشیا را تهدید نمی کند.
وی با بیان این نکته که 4 فصل کار مطالعات باستان شناسی بر روی شهر باستاني گرگان در دهه 80 انجام شده افزود: مدتی وقفه در روند کار پیش آمد اما در سال 1393 کاوش های باستان شناسی شهر باستاني گرگان انجام خواهد شد.
بسیاری از محوطه باستان شناسی مورد توجه نبوده است
وی از سایت موزه شدن شهر تاریخی گرگان ابراز خرسندی کرد و افزود: متاسفانه خیلی از محوطه باستان شناسی ما با نگاه اینکه باید به سایت موزه تبدیل شوند مورد توجه نبوده است اما اکنون نظر سازمان بر این است محوطه هایی که کاوش گسترده و درازمدت در آنها انجام می شود مکانهایی باشند که به سایت موزه تبدیل می شوند.
وی در تعریف سایت موزه گفت: آنچه که در محوطه ما کاوش می کنیم را به روش های استاندارد مورد ساماندهي و حفاظت قرار دهيم و بصورت علمي در محل كشف مورد بازديد قرارگیرد و بازديد كننده چنين موزه اي ارتباط مستقيم با بستر باستان شناختي آثار مكشوفه دارند و اینکه آثار به دست آمده از شهر باستاني گرگان در موزه باستان شناسی قرار بگیرد شاید حس همانند محوطه- موزه برای بازدید کنندگان قابل لمس نباشد.
وی ازبرنامه براي تدوين پرونده ثبت جهانی شهر باستاني گرگان خبر داد واظهار کرد: برنامه داریم در آینده شهر باستاني گرگان را در فهرست جهانی ثبت کنیم به شرط اینکه مسئولان شهری و مقامات محلی ما را در امر حفاظت و پژوهش و رعايت مقررات حفاظت ملي و بين المللي همراهي كنند.
وی در توضیح اهمیت تپه های باستانی استان گفت: تپه های تاریخی بايد کتاب زندگی مردم در دوره های مختلف دانست،يك تپه باستاني به ظاهر يك پشته برجسته است اما خود داراي لایه هاي متعدد است كه هر لايه ان مي توان يك گفتار ازگذشته بشر است كه با مطالعه ان مي توان رازهاي تاريك تاريخ بشر را روشن نمود.
تورنگ تپه یکی از این تپه های تاریخی استان است
نوکنده تصریح کرد: گاهی لایه های کاوش شده در تپه ها می توانند اطلاعاتی مربوط به 7هزار سال پیش جلگه گرگان را به ما انتقال دهند؛ تورنگ تپه یکی از این تپه های تاریخی است که آثار متعلق به چندین دوره فرهنگی در آن کاوش شده است و اطلاعاتي از هزاره پنجم قبل از ميلاد تا قرون ميانه اسلامي را در خود دارد.
وی خاطر نشان کرد: شاید در ظاهر آن دسته از افرادی که کارشناس این بخش نیستند این تپه های تاریخی را بی اهمیت تلقی کنند در حالی که اين محوطه ها چنانچه مورد پژوهش باستان شناسی قرار بگیرد می توانند اطلاعات ارزشمندي از گذشته را بر ما روشن كنند وناگفته هاي از دوران خاموش را به نمايش بگذارند.
نوکنده با اشاره با این مطلب که در استان گلستان بر خلاف استانهای دیگر تعداد محوطه های باستان شناسی بیشتر از بناهای تاریخی است، افزود: باید در حوزه باستان شناسی بیشتر هزینه کرده و بیشتر اعتبارات را به این بخش سوق دهیم.
وی یادآور شد: کار حفاظت در محوطه های باستان شناختی بسیار سخت تر از بناهای تاریخی است، برای حفاظت از این محوطه ها اعتبارات پايدار نیاز است.
بین پژوهش و حفاظت باید توازن برقرار شود
وی اعلام کرد: بین پژوهش و حفاظت باید توازن برقرار کنیم و اگر زمانی مطمئن نيستيم كه محوطه مورد كاوش حفاظت پایدارندارد بايد مقدمات آنرا فراهم كنيم وگرنه شايد کاوش سلامت اثر را تهديد كند و حتي می تواند خطرناک باشد زیرا در این صورت ما آگاهانه میراثمان را تخریب می کنیم
وی تعداد تپه های تاریخی استان را بیش از 1500 تپه دانست و افزود: تمامی این تپه های تاریخی از اهمیت بالایی برخوردار است اما تعداد محدودي از اين تپه هاي تاریخی در ادبیات باستان شناسی شناخته شدند و چون شناخت درباره آنها بیشتر است به تبع حساسیت هم در این بخش بیشتر خواهد بود.
نوکنده بیان داشت: در استان گلستان محوطه هایی که مورد گمانه زنی يا کاوش گسترده باستان شناسی صورت گرفته را در حدود 20 محوطه تاریخی است که از این تعداد مي توان دیوار بزرگ گرگان، شهرباستاني گرگان، تورنگ تپه، نرگس تپه، دشت قلعه، شهر تمیشه و غار کیارام ، آق تپه و شاه تپه اشاره کرد.
وی یادآور شد: چیزی که در حال حاضر مورد اهمیت است اینکه تمامی تپه های تاریخی باید مورد حفاظت پایدار قرار گیرند و همه آن دسته از تپه هايي كه در فهرست آثار ملي ثبت نشده اند ،مقدمات ثبت آنها فراهم شود و هريك تعيين حريم شوند تا در پناه قانون بهتر حفاظت شوند.
به گزارش خبرنگار مهر، تاکید بر قدمت تاریخی منطقه گلستان و آثار ارزشمندی همچون دیوار و شهر تاریخی گرگان توسط رسانه ها طی سال های گذشته به نوعی تکرار مکررات شده است و در این مدت نیز میراث فرهنگی گلستان با سکوت در این زمینه یا حداکثر اظهار بی پولی و کمبود اعتبار از کنار این آثار تاریخی گذشته است.
این در شرایطی است که به گفته خود مسئولان میراث فرهنگی، استقبال گسترده مسافران نوروزی و حضور چند میلیونی گردشگران در گلستان می تواند با مدیریت صحیح و برنامه ریزی شده نه تنها زمینه توسعه و احیا آثار تاریخی را فراهم کند بلکه می تواند با اشتغال زایی به کمک اقتصاد استان نیز بیاید.
نظر شما