به گزارش خبرنگار مهر، «مردی در اثر سقوط سنگ نمای ساختمان جان خود را از دست داد. » «ریزش آوار جان دو کودک را گرفت.» «گودبرداری در یک ساختمان، عروس و دامادی را به کار مرگ فرستاد.» عجیب نیست اگر حتی هر روز هم خبرهایی بشنویم از مشکلاتی که نقص ایمنی در ساخت و ساز برای مردم به وجود می آورد. جان هایی که گرفته می شوند، کودکانی که زیر آوار می مانند یا حتی پدرانی که جلوی چشم فرزندانشان تنها به خاطر یک توفان سبک و سقوط سنگ نمای ساختمان جان خود را از دست می دهند.
ایمنی ساخت و ساز امروز یکی از چالش های ما در مواجهه با بلایای طبیعی یا حتی در زندگی روزمره مردم است. مسئله ای که تا صحبت از آن می شود همه به یاد مهندسان ناظر می‌افتند.
ناظر خوب؛ ناظر بد
با دست خاک کت و شلوارش را تکاند و نگاهی به کفش‌هایش انداخت. پر از گل شده‌اند. روزهای بارانی کار برایش سخت‌تر می‌شود. کفش‌های ساده و بندی که یک لایه محافظ فلزی دارند، رفیق هر روزه‌اش برای بازرسی به 3 بلوک 10 طبقه در حال ساخت است. سعید ملکی 24 سال بیشتر ندارد. تازه از یکی از دانشگاه‌های پایتخت فارغ‌التحصیل شده و حالا به سفارش یکی از نزدیکانش در تیم ساخت و ساز مجتمع 500 واحدی برای یکی از تعاونی‌های مسکن مشغول به کار است.
«ما ناظر مقیم هستیم. یعنی از صفر تا صد کار ساخت و ساز جلوی چشمان انجام می‌شود. البته ناظر مقیم نیروی کارفرما است و اگر اتفاقی در اثر اشتباهات ساخت و ساز بیفتد، ناظر عالی باید پاسخگو باشد. مجتمع ما هم 3 ناظر عالی برای معماری، سازه و تاسیسات دارد که من تنها یک نفر آنها را تا به حال دیده‌ام. دو تای دیگر گویا صلاح نمی‌بینند نظارتی داشته باشند.»
در دفتر فنی ساختمان به جز سعید چند مهندس معمار دیگر هم مشغولند. محمدرضا خدایی دو سالی است در این حرفه مشغول به کار شده و پاییز امسال برای گرفتن پروانه نظارت آزمون داده است. او هم مثل بسیاری از دانش‌آموزان نخبه در رشته ریاضی آواز تجارت پرسود ساخت و ساز را از دور شنیده و به شوق ناظر عالی پروژه‌های بزرگ شدن، معماری را انتخاب کرده است.
«برادرم مهندس عمران است. 10 سال در حوزه آب کار کرد اما دست آخر به ابنیه روی آورد. می‌گوید آب آبرو است؛ اگر اشتباهی کنیم فورا لو می‌رویم اما اشتباهات ساخت و ساز به این راحتی مشخص نمی‌شود. مگر زلزله‌ای بیاید و...»
18 سال است سازمان نظام مهندسی ساختمان برای تحقق آرمان‌هایی در زمینه ساخت و ساز به وجود آمده که شاه بیت آن اجرای مقررات ملی ساختمان است. مقرراتی که به گفته اهل فن حداقل‌های ایمنی در ساخت و ساز هستند اما همان‌ها هم به درستی اجرا نمی‌شوند. سازمانی که مردم این روزها برای ساخت یک خانه کوچک یا یک مجتمع بزرگ باید به آن مراجعه کنند و همین موجب شده در یک روز کاری راهروها باریک آن مملو از متقاضیان ساخت و ساز باشد. حمید یکی از مراجعان این سازمان، به دنبال مهندس ناظر برای ساخت یک ساختمان 5 طبقه است. او می‌خواهد یک ناظر خوب! پیدا کند اما حق انتخاب چندانی ندارد. یک لیست روبه‌رویش است. دوست دارد قبل از انتخاب ناظر رایزنی با هر یک از آنها داشته باشد.
رئیس نظام مهندسی استان قم مشکل را از همین تعریف مردم از ناظر خوب می‌داند. او از سال‌های مدرسه یادش هست که دانش‌آموزان اصطلاح معلم خوب را در مورد معلمی به کار می‌بردند که راحت امتحان بگیرد و نمره بالایی به همه بدهد. « اما وقتی بخواهی کنکور بدهی یا به مقاطع بالاتر بروی، این معلم خوب به هیچ دردی نمی‌خورد. نگاه مردم ما نسبت به ناظر خوب هم همین است. می‌خواهند کسی باشد که کمتر به روند کار گیر بدهد. حتی ترجیحشان این است که ناظر سر ساختمان نیاید و فقط مهر بزند. همین است که بسیاری از همکاران ما را ترغیب کرده ناظر خوب از نگاه مردم باشند تا کمتر درگیری با کارفرما و مجری پیدا کنند. این وسط چیزی که قربانی می‌شود ایمنی و کیفیت ساخت و ساز است. »
سعید خان احمدلو که تجربه شهرداری در شهرهای مختلف را هم دارد، در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید نظام مهندسی ابزاری برای کنترل تخلفات در ساخت و ساز ندارد به جز یک گزارش که به شهرداری می‌رود؛ آن هم آنقدر در گیر و دار امور اداری معطل می‌شود که تاثیرش را از دست می‌دهد.
صد و یک راه برای دور زدن شهرداری
«برای شروع کار ساخت یک ساختمان، به یک تیم نیاز است. اول مهندس معمار نقشه ساختمان را می‌کشد و مهر می‌کند. هر فارغ‌التحصیل مهندسی 2 سال بعد از اتمام درس به سازمان نظام مهندسی می‌رود و بعد از موفقیت در امتحان نظام مهندسی، ذی‌صلاح می‌شود و قابلیت این را پیدا می‌کند که زیر نامه‌ها را مهر کند.» علی ، معمار و طراح داخلی، صحبت‌هایش را در مورد ساختمان‌سازی و کار مهندس ناظر اینگونه آغاز می‌کند و ادامه می‌دهد: «هر مهندسی سهمیه سالانه دارد. مثلا سالانه پنج‌هزارمتر زیربنا را حق مهر دارد و اعلام می‌کند مسوولیت نقشه با اوست و مهر می‌کند. هرکس بخواهد ساختمان بسازد، نزد معمار می‌رود تا نقشه بکشد و مهر بزند. بعد مهندس عمران نقشه‌اش را از لحاظ سازه می‌کشد و مهر می‌زند و به همین ترتیب مهندس تاسیسات و برق. ولی تمام اینها صوری است. یعنی به‌خاطر اینکه ضوابط شهرداری رعایت شود این مراحل به طرق مختلف دور زده می‌شود. مهندس‌ها حق مهر خود را می‌گیرند و گاهی اوقات تمام مهندسانی که اسمشان روی پروژه است کنار می‌روند و مالک یا ساختمان‌ساز، افراد مورد اعتماد و سلیقه خودش را استفاده می‌کند. خیلی وقتها هم ناظر اطلاعی از روند کار ندارد. مالک تخلف می‌کند و هزینه‌اش را می‌پردازد. کلی هم از این تخلف سود می‌کند.»
«شهرداری کارش همین است. طوری قانون وضع می‌کند که مجبور به تخلف بشوی تا درآمدهایش ادامه داشته باشد. » امیر 12 سال سابقه در حوزه نظارت دارد. پیش از این هم در طراحی دستی داشته. او بسیاری از مشکلات را ناشی از نگاه مدیریت شهری به مقوله ساخت و ساز و تکیه بر درآمدهای کمیسیون‌های ماده صد می‌داند.
صحبت‌های امیر در حالی است که بودجه شهرداری در سال 93 بر اساس تنها سه درصد درآمد حاصل از کمیسیون‌های ماده صد نوشته شده است. با این حال امیر فکر می‌کند هنوز اراده لازم برای ساماندهی ساخت و ساز به وجود نیامده و تا یک زلزله نیاید، نتیجه این بی توجهی‌های چندین ساله معلوم نمی‌شود. «نمی‌گویم مهندسان ناظر بی تقصیرند اما وقتی شما برای نظارت بر یک ساختمان که کار ساختنش سه سال طول می‌کشد تنها 500 هزار تومان دریافت می‌کنید دیگر انگیزه‌ای برای درگیر شدن بیش از حد با کارفرما و مجری ندارید. یک امضا است دیگر؛ آن را می‌زنید و خلاص.»
طرح مجریان ذی صلاح در قفسه‌ها خاک می‌خورد
فاطمه امامی اما دغدغه متفاوتی دارد. او هم تازه از دانشگاه فارغ التحصیل شده و به عنوان ناظر مقیم در یکی از پروژه‌های بزرگ مشغول به کار است. «دوست دارم بهترین نظارت را داشته باشم و همه چیز اصولی پیش برود اما در عمل امکان‌پذیر نیست. در قم مهندس ناظر یک آدم مزاحم به شمار می‌آید. یک بسازوبفروش بازاری یا یک معمار می‌گوید شما تجربه ندارید و کار خودش را می‌کند» «واقعا تجربه ندارند خب. از میلگرد ایراد می‌گیرد. می‌گویم گیر نمیاد ولی نمی‌فهمد. تجربه ندارند. خیلی وقتها محاسباتشان طوری است که در عمل نمی‌شود اجرا کرد. » اینها را پیرمردی می‌گوید که در یکی از محله‌ها به حاج معمار معروف است. می‌گویند نصف ساختمان‌های محله را او ساخته. کمی هم گله دارد: «من از بچگی کارم این بوده اما حالا با این قوانین باید به یک جوان درس پس بدم تا بی‌خیال بشود و گزارشش را بنویسد. »
به نظر می‌رسد برخی از این مشکلات در ارتباط میان مجری و ناظر به اجرا نشدن طرح مجریان ذی صلاح در قم برمی‌گردد. بسیاری اوقات مردم خود برای بهره بردن از ارزش افزوده ساخت و ساز و کم کردن هزینه‌ها اجرا را به عهده می‌گیرند که این موضوع هم کار ناظر را سخت‌تر کرده و هم کیفیت ساخت و ساز راکاهش می‌دهد. حالا باید دید چرا طرحی که سال‌هاست در بسیاری کلان‌شهرها اجرا می‌شود، در قم مسکوت مانده است.
رئیس نظام مهندسی ساختمان استان با اذعان به ضعفی که در حوزه اجرا وجود دارد، می‌گوید: «ما برای اجرای طرح مجریان ذی صلاح آمادگی داریم اما مسئله این است که تا معضل نقشه‌های اجرایی حل نشود، این مشکل هم حل نخواهد شد. معضل نقشه‌های اجرایی هم حل نمی‌شود مگر اینکه ضوابط شهرسازی با نیازهای مردم و بازار جور دربیاید.» خان احمدلو به کم شدن تراکم در طرح تفضیلی جدید اشاره می‌کند و می‌افزاید: « بساز و بفروش هم می‌خواهد سود ببرد. از راه قانونی نشود، قانون را دور می‌زند. »
خانواده 4 هزار نفری مهندسان ناظر که نزدیک به نیمی از آنان پروانه نظارت دارند، یکی از ارکان مهم ساخت و ساز محسوب می‌شوند. کسانی که راس هرم تیم ساخت و ساز قرار می‌گیرند تا در فضایی حرفه‌ای و تخصصی، ساختمان‌هایی ایمن و کارا در شهر ساخته شود. با اینهمه به نظر می‌رسد رفع کاستی‌های این حوزه تنها از دست یک سازمان به نام نظام مهندسی بر نمی آید و برای سرافراز شدن در روزهای احتمالی حادثه باید طرحی نو در انداخت.
.......................................
زینب آخوندی
نظر شما