مردم تاجیکستان اشعار حافظ، شاهنامه و مثنوی را از حفظ می‌خوانند/ فعالیت فرهنگی ایران در ترکمنستان مشکل است

به گزارش خبرگزاری مهر, در این نشست تخصصی که با حضور محمدحسین اردوش، رایزن سابق فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان و رضا میرمحمدی، وابسته سابق فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان برگزار شد محمدحسین اردوش با اشاره به تاریخچه سیاسی، فرهنگی و جغرافیایی تاجیکستان به شرح وضعیت حوزه کتاب و صنعت نشر در این کشور پرداخت و گفت: حاکمیت روس ها و همچنین قرار گرفتن زیرمجموعه اتحاد جماهیر شوروی، سبب شد تا تاجیکستان با تغییراتی در الفبا و زبان خود مواجه شود و همین امر در اوضاع فرهنگی این کشور تاثیرات بسیاری برجای گذاشت.

وی با اشاره به اینکه تاجیکستان، خاستگاه زبان فارسی جدید است، گفت: زبان تاجیک ها فارسی است و در هیچ اثری از صد سال پیش به قبل نامی با عنوان زبان تاجیکی نداریم و این میراث عهد شوروی است که امروزه از زبان تاجیکی سخن رانده می شود؛ البته به طور صحیح باید به زبان فارسی تاجیکی اشاره کنیم، مانند زبان انگلیسی کانادایی و یا زبان انگلیسی آمریکایی.

وی ادامه داد: در طول تاریخ و قبل از حضور و ظهور روس ها، زبان فارسی نه تنها زبان مردم تاجیک که زبان دولت، زبان علم و زبان دین بود اما بعد از نفوذ روس ها درعهد تزار و پس از آن تسلط شوروی و ارتش سرخ در این منطقه، لایه نخبگان و به تبع آن زبان و ادبیات تاجیکستان تغییر یافت. دیوانیان و عالمان که نخبگان تاجیکستان بودند یا تصفیه فیزیکی شدند یا دوران تبعید را در سیبری گذراندند و یا به ایران، افغانستان و یا عربستان متواری گشته و نخبگان جدیدی در تاجیکستان ظهور یافتند که طرفدار زبان روسی بودند.

اردوش در ادامه با اشاره به تغیر خط فارسی به لاتین و سپس به سیریلیک در تاجیکستان گفت: این تغییر خط سبب شد تا تاجیک ها از میراث غنی خود جدا شوند. البته کمی پیش از استقلال تاجیکستان در سال 1991 مجلس داخلی این کشور قانونی را به نام قانون زبان تصویب کرد که تاکیدش بر روی زبان فارسی تاجیکی بود و تلاش می کرد تا الفبای فارسی (نیاکان) در این کشور احیا شود ولی بعد از استقلال و هنگام جنگ های داخلی این قانون تغییر پیدا کرد تا اینکه بعدها الفبای فارسی و زبان فارسی دوباره احیا شده و رواج پیدا کرد.

رایزن سابق فرهنگی کشورمان در تاجیکستان در ادامه این نشست به وضعیت چاپ و نشر در این کشور آسیای مرکزی اشاره کرد و گفت: جنگ داخلی 5 ساله تاثیر منفی روی صنعت تاجیکستان و در ادامه آن بر صنعت چاپ و نشر این کشور گذاشت. برای نمونه روزی استاد مهمان بختی از اندیشمندان سرشناس این کشور به من گفت که در زمان شوروی سابق کتابی را با 50 هزار نسخه چاپ کردم اما امروزه در تاجیکستان کتاب هایی با تیراژ تنها صد نسخه منتشر می شود. دلیل اصلی این اتفاق وضعیت اقتصادی تاجیکستان و قدرت خرید مردم است که اجازه تهیه کتاب به آنها را نمی دهد.

وی همچنین در خصوص سودآور بودن صنعت چاپ در تاجیکستان گفت: اینکه صنعت چاپ در تاجیکستان سودآوری دارد یا نه، یک بحث است و اینکه این صنعت در پی چه هدفی است یک بحث دیگر. به نظر من جمهوری اسلامی ایران باید بدون در نظر گرفتن مبحث سود برای تقویت ادبیات و زبان فارسی وارد صنعت چاپ و نشر تاجیکستان شود.

اردوش با بیان اینکه آرزوی من برقراری بازارچه کتاب ایران در تاجیکستان است، بیان کرد: پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، الهدی نمایشگاهی در شهر دوشنبه برپا کرد که مردم برای خرید کتاب های آن صف کشیده بودند چون کتابی را می خریدند که به خط نیاکانشان نوشته شده بود. پس از استقرار وضعیت سیاسی جدید در دوشنبه، الهدی نمایندگی بسیار مناسبی را در مهمترین خیابان دوشنبه برای خود راه اندازی کرد که محل رجوع نخبگان تاجیکی بود. درحال حاضر نیز هرچند این نمایندگی مکان خود را به محلی حاشیه ای تغییر داده است اما همچنان ظرفیت حضور پررنگ در صنعت چاپ و نشر تاجیکستان را دارد.

وی در این بخش از سخنان خود تاکید کرد: صنعت چاپ و نشر در تاجیکستان ارزانتر از ایران است و برای حضور در بازار کتاب این کشور با توجه به هزینه حمل و نقل بهتر است در خود آن کشور تمامی فعالیت های چاپ و نشر صورت بگیرد هرچند ممکن است سال های نخستین فعالیت نشر در تاجیکستان برای ناشران سود آور نباشد.

کتاب از سبد خرید مردم ترکمنستان حذف شده است

در ادامه این نشست تخصصی، رضا میرمحمدی، وابسته سابق فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان به بیان وضعیت سیاسی، فرهنگی و جغرافیایی ترکمنستان پرداخت و با بیان تاریخچه قوم و سرزمین ترکمن ها، حوزه های تاریخی مرو، دشت خاوران، نسا و خوارزم را یادآوری کرد و گفت: ترکمنستان با اکثریت قوم ترکمن و اقلیت فارس ها، زابلی ها، آذری ها و کردها دارای شش میلیون جمعیت بر روی ذخایر غنی نفت و گاز است با این حال به دلیل قرار گرفتن در مرحله گذار، از وضعیت اقتصادی مطلوبی بهره مند نیست.

میرمحمدی با تاکید بر ریشه های تاریخی اقوام ترکمن که دارای فرهنگ سنتی هستند و ارتباط آن با دولت کشوری مستقل به تشریح اوضاع اجتماعی و فرهنگی این کشور پرداخت و گفت: ترکمنستان در ساختار سیاسی اش رییس جمهور را در رأس خود می بیند و پس از آن کابینه وزیران بدون وجود نخست وزیر و ذیل آن 2 معاونت قرار دارد؛ یکی معاونت فرهنگی و دیگری معاونت علمی آموزشی. وزارت فرهنگ زیر مجموعه معاونت فرهنگی است و حوزه های کتاب و کتابداری و صنعت چاپ و نشر تحت عنوان اداره کل، زیر مجموعه وزارت فرهنگ به فعالیت می پردازند.

وی در ادامه افزود: در ترکمنستان در حوزه های کتاب و چاپ و نشر چیزی به عنوان بخش خصوصی و غیر دولتی نداریم و تمامی نهاد های فعال در این حوزه دولتی هستند.

میرمحمدی با تاکید براین موضوع که فضای ترکمنستان یک فضای بسته و امنیتی است گفت: فعالیت کشور های خارجی از جمله ایران با توجه به ساختار جمهوری اسلامی و دولت مبتنی بر اسلام آن در ترکمنستان ممنوع است؛ بنابراین فعالیت های فرهنگی ما در این کشور به خصوص در حوزه چاپ و نشر و ارسال کتاب به ترکمنستان با ممنوعیت مواجه است.

وی با اشاره به فعالیت نمایندگی الهدی در عشق آباد گفت: سال ها قبل نمایندگی الهدی در ترکمنستان راه اندازی شد اما فعالیت خاصی نداشت و به همین دلیل نتوانست هزینه های خود را تامین کند و بر خلاف پیشنهاد های ارائه شده دفتر مرکزی تصمیم به تعطیلی آن را گرفت. در حال حاضر هم  در قالب نمایشگاه فروش محصولات صنایع دستی همچنان فعالیت محدودی دارد و چون هنوز به آینده امیدوار هستیم مجوز نمایندگی را حفظ کرده ایم.

وی با اشاره به وضعیت اقتصادی ترکمنستان گفت: دغدغه عوام و عموم مردم ترکمنستان دغدغه نان است وضع معیشتی خوب نیست و به همین دلیل کتاب از سبد خرید مردم حذف شده است.

میرمحمدی همچنین به برگزاری نمایشگاه کتاب و نشر در ترکمنستان اشاره کرد و گفت: این نمایشگاه در روزهای نخستین مهر در عشق آباد برگزار می شود که تاکنون علاوه بر رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، بنیاد اندیشه و شرکت های صنعت نشر و چاپ هم در آن شرکت کرده اند. البته بیشتر حالت نمایشگاهی دارد و نمی توان روی فروش محصولات حساب باز کرد.

وی ادامه داد: در خصوص تیراژ کتاب های چاپ شده در ترکمنستان هم باید بگویم که تیراژ این کتاب ها بسیار کم است اما چون فعالیت ها در این حوزه کاملاً دولتی است، گاهی دولت برای تبلیغ فعالیت های خود، برخی از کتاب های زینتی را با تیراژ 30 هزار جلد به چاپ می رساند.

در ادامه این نشست دکتر اردوش با اشاره به مناسبات سیاسی گسترده بین ایران و تاجیکستان گفت: در ابتدای استقلال تاجیکستان، چاپخانه های تاجیکی دارای الفبای انگلیسی یا سیریلیک بودند تا اینکه ایران چاپخانه ای به نام پیوند را در این کشور تاسیس کرد و تا سال ها، نشریات و کتاب هایی به خط فارسی را به چاپ می رساند. البته در حال حاضر با توجه به فرسودگی ماشین آلات این چاپخانه و ظهور چاپخانه هایی با فن آوری های جدید چاپ، پیوند، تنها چاپخانه چاپ با الفبای نیاکان (فارسی) نیست.

وی ادامه داد: زمانی به مرکز پیشنهاد دادم تا الهدی یک نمایندگی برای آسیای مرکزی تا سین کیانگ  و ترکستان شرقی تاریخی را دایر کند.

اردوش در ادامه با اشاره به برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب در تاجیکستان گفت: اولین و دومین دوره این نمایشگاه در دوره مأموریت من در این کشور برگزار شد که هم نمایندگی فرهنگی و هم الهدی در آنها حضور داشتند و در هر دو دور هم وزیر فرهنگی تاجیکستان به هر دوغرفه لوح تقدیر اهدا کرد. همان زمان کتاب تاریخ و تمدن اسلامی در زمان سامانیان را با بیش از هزار و صد صفحه چاپ و منتشر کردیم که با استقبال نخبگان تاجیکستان مواجه شد.

وی همچین در خصوص ارسال کتاب به تاجیکستان گفت : در تاجیکستان برای ورود کتاب به داخل کشور مشکلاتی وجود دارد که تابع فضای سیاسی آن است. گاهی ممکن است حتی از ورود کتاب های شعر جلوگیری شود اما گاهی ممکن است هرگونه کتابی به تاجیکستان امکان ورود پیدا کند.

در ادامه رضا میرمحمدی به فعالیت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان اشاره کرد و گفت: هرچند در ترکمنستان فضا برای فعالیت حوزه چاپ و نشر محدود است اما ما توانسته ایم بیش از صد عنوان کتاب را در این کشور به چاپ برسانیم و پیشنهاد من این است که ناشرانی مانند الهدی با استفاده از ظرفیت های رایزنی فرهنگی فعالیت هایی در ترکمنستان داشته باشند.

وی تاکید کرد: البته حوزه هایی نیز امکان فعالیت را به ناشران ایرانی می دهند. مانند چاپ کتاب هایی درباره مختومقلی که شاعر بزرگ ترکمن است و مزارش در ایران قرار دارد و یا انوری ابیوردی که از شاعران بزرگ فارسی گوی و از مردمان منطقه ترکمنستان است. همچنین در خصوص مناطقی مانند مرو و یا نسا که از شهرهای اشکانیان بوده است می توان از این حلقه ها استفاده کرد و وارد عرصه چاپ و نشر ترکمنستان شد.

در پایان نشست دکتر اردوش با اشاره به مانایی و ماندگاری کتاب در حوزه فرهنگ گفت: ادبیات فارسی و تاریخ بیشترین طرفدار را در بین خوانندگان کتاب تاجیکستان دارند، همچنین شعر که جایگاهی خاص در تاجیکستان دارد و بسیاری از مردم اشعار حافظ، شاهنامه و مثنوی مولوی را از حفظ می خوانند.