آيين‌هاي ماه مبارك رمضان در بين تركمن‌ها/ برگزاری نماز تراویح و سنت دوستی برای رفع کدورت ها

به گزارش خبرنگار مهر، تركمن‌ها در ماه رمضان آيين‌هاي خاصي دارند، از جمله اين كه زنان تركمن پيش از فرا رسيدن ماه مبارك رمضان، خانه تكاني مي كنند. لوازم و وساييل مورد نياز اين ماه را خريد مي كنند و به اين ترتيب به استقبال اين ماه مي روند.

همچنين یک هفته قبل از این ماه پر فضیلت ، دختران و زنان ترکمن به نظافت کامل مساجد می پردازند و  برخی از خانواده ها مساجد را با فرش و نمد سفید رنگی به نام "نماز لیق" یا همان سجاده ، مزین می کنند. 

يكي از شهروندان تركمن ساکن در شهرستان گرگان و از فعالان فرهنگی و رسانه ای در اين باره مي گويد: خانواده های ترکمن  قبل از اين ماه  گوسفندی را قربانی می کنند و با گوشت آن مهمانی می دهند  كه اين ميهماني " الله یولی" يعني  " در راه خدا" ناميده مي شود  و قسمتی را نیز براي  همسایه ها و افراد بی بضاعت می فرستند.

رستم جرجاني با اشاره به برنامه هاي ايام ماه مبارك رمضان افزود: بزرگانمان اين ماه را :  "اورازا آی اون بير آينگ سلطاني" یعنی ماه رمضان سلطان يازده ماه و يا "بركت لی رحمت آيي" (ماه بركت و رحمت) مي نامند.

وی افزود: بعد از آن ماه رمضان با برگزاري نماز تراويح، كه هر شب به همراه نماز عشاء خوانده مي‌شود، آغاز مي شود  و فرداي آن روز مؤمنان به هر فردي كه برخورد مي‌كنند، تبريك گفته و قبولي طاعات و عبادات يكديگر را آرزو مي‌كنند و مي‌گويند و با  “ قبول بولسين”  جواب مي‌شنود  و همچنين مي گويند ، “بارچه امت محمدي نگ دعالري و عبادت‌لري قبول بولسين” ، يعني تمام دعا ها و عبادات امت محمدي قبول باشد.

رویت هلال و شروع ماه رمضان

جرجانی مي گويد: بلافاصله بعد از رويت هلال ماه رمضان  در مسجد با صدای جار اعلام مي كنند که امشب باید برای سحر برخیزید و معمولاً نیز سحری مي خورند،  در زمان هاي  دورتر در کوچه و پس کوچه ها با تیکهٔ چوبی بر حلبی می کوبیدند و رؤیت هلال را جار می زدند و همچنين افراد مسن با رؤیت هلال به روی افراد دیگر نگاه نکرده, دستهای خود را بالا برده و جملاتي همچون "آیی گؤر دوم الله, آمنت بالله, آیلار مبارک الحمدالله" را زیر لب  ادا میکنند و یا مي گويند  "حاقّا حاقّا آی گؤردوم, ایندیکی آیلارا و ایندیکی ییلّاررا خدای یتیرسین"

وی اضافه كرد:  بعد آیه هایي از قرآن کریم خوانده و دعا می کنند و رویت هلال و شروع ماه رمضان را به یکدیگر تبریک می گویند.
 
مراسم پيشواز ماه مبارك رمضان

این نویسنده ترکمن در ادامه گفت: با عنوان اينكه بسیاری از تركمن ها از  مدتها قبل از ماه رمضان روزه گرفته و به پیشواز این ماه مبارک می روند، يادآور مي شود:  این روزه ها در ایام خاصی در ماههای رجب و شعبان گرفته می شود.

وي يكي  ديگر از مراسم این ماه مبارک را  مراسم آشتی و ایجاد دوستی بین افراد عنوان كرد و افزود: در بين تركمن ها  اگر به علتی از یکدیگر دل آزرده شده اند  قبل از اين ماه با هم آشتي مي كنند چرا بر این باورند که بدون آشتی با برادران دینی ، روزهٔ فرد مورد قبول درگاه الهی واقع نمی شود.

جرجاني در توضيح اين سنت مي گويد: در مراسم آشتی کنان یکی از ریش سفیدان که « یاش اولی » نامیده می شود ، نقش آشتی دهنده را بازی می کند، « یاش اولی » در خانه اش سماور را روشن کرده و چایی دم می کند و آن دو نفر را که نسبت به هم کدورتی دارند، بدون اطلاع از یکدیگر دعوت می کند و مراسم آشتی کنان راه می اندازد و اعتقاد دارند كه  آشتی دهنده از ثواب اخروی برخوردار می شود.
 
وي عيادت از بيماران را در اين ماه از سنت هاي قوم تركمن دانست و تاكيد كرد: یکی دیگر از رسوم نیک و پسندیده در این ماه ، عیادت از بیماران است و اگر کسی از همسایه ها و یا خویشاوندان خدای ناکرده مریض باشند، اهالی به عیادتش می روند و برای سلامتی او دعا می کنند.
 
افطاری دادن در ماه رمضان

اين شهروند قوم تركمن  در اين باره تصريح  مي كند: روزه داران در زمان افطار معمولاً روزهٔ خود را با خواندن دعاهای مخصوص افطار و با خرما یا کشمش آغاز می کنند و غذای افطار را نیز معمولاً شیر برنج یا چورک باتیر (نوعی خوراک گوشت)، یا تورک (نوعی سمبوسه) یا کتلت, یا اون آش (آش رشته) تشکیل می دهند.

وي افزود: هر روز یکی از خانوادههای محل, خرما, اونآش (آش رشته), چوربا (نوعی سوپ) و یا بؤرک به مسجد می فرستند، تا نمازگزاران با آن افطار کنند.

رستم جرجاني ادامه مي دهد: در این ايام تركمنها بيشتر تلاش دارند تا افطاري را در كنار اعضاي خانوده و يا فاميل ميل كنند و چرا كه اعتقاد دارند همراه  خود بركت مي آورد.
 
خواندن  نماز تراويح در شبهاي ماه مبارك رمضان

این خبرنگار ترکمن در توضيح نماز تراويح  ادامه مي دهد: اين نماز هر شب در 20 ركعت به همراه نماز عشاء خوانده مي‌شود و تا پايان ماه رمضان در مساجد تمام شهرها و روستاها ادامه دارد.

وی بیان می کند: در بعضي از مساجد قاريان و حافظان قرآن عموما به تعداد3 يا4 نفره حاضر مي‌شوند و براساس برنامه‌هايي كه از قبل تنظيم و با متوليان مساجد هماهنگي شده است، به تلاوت قرآن مي‌پردازند. آن ها 30 جزء قرآن را در طول 20 ركعت نماز تراويح، در 4يا6 شب مي‌خوانند كه هر ركعت نماز حدود 5 دقيقه بطول مي‌كشد و هر شب 4 تا 5 جزء قرآن بترتيب خوانده مي‌شود.

جرجاني اضافه مي كند: در اين شب ها، قاريان، تلاوت قرآن را از اولين جزء قرآن شروع مي‌كنند و در شب هاي بعد، تا پايان 30جزء آن را ادامه مي‌دهند و بدين ترتيب ختم قرآن در آن مسجد صورت مي‌گيرد.

وی اظهار می کند: در پايان آخرين شب، از حاضران و شركت گنندگان در مراسم و نماز ويژه تراويح ، پول جمع‌آوري مي‌كنند و بعد پول ها را در حضور نماز گزاران مي شمارند و مقدار اين پول هر اندازه كه باشد آن را بين حافظان قرآن كه مهمان هستند ونيز امام جماعت مسجد به طور مساوي تقسيم مي‌كنند . سهمي هم به موذن مسجد مي‌دهند، بعد مراسم دعا و نيايش بعمل مي‌آيد و بدين ترتيب نماز گزاران از زحمات بي‌دريغ و باشكوه قاريان قرآن قدر داني مي‌ كنند.
 
وي افزود: قاريان كه ماموريتشان در اين مسجد تمام مي‌شود فرداي آن روز به مسجد ديگري كه قبلا هماهنگ شده است مي‌روند و اما نماز تراويح در آن مسجد همچنان در شب‌هاي بعد، تا پايان ماه رمضان ادامه مي‌يابد.
 
"يارمضان" آيين شب چهاردهم

اين روزنامه نگار تركمن يكي از باشكوه ‌ترين آيين ماه رمضان را آیین  شب چهاردهم ماه  مي داند و ياداور مي شود:  اين شب كه  در اصطلاح تركمني به آن “ يارمضان” گفته مي‌شود  بعد از پايان نماز تراويح انجام مي‌شود و نمونه‌اي از احسان، نيكوكاري و كمك دسته جمعي مردم، به مستمندان و نيازمندان هرمحل است.
 
رستم جرجانی در توضييح اين آيين زيبا مي گويد: در اين آيين بعد ازانجام نماز تراويح افراد جوان بطور دسته جمعي به طرف منازل ساكنان محل به راه مي‌افتند و يكي از آنان شعري مي‌خواند و بقيه بطور دسته جمعي در آخر هر بيت كلمه “الله” مي‌گويند،  اين افراد در برابر هر خانه كه مي‌رسند، الله گويان و هلهله سر مي دهند و افراد آن خانه با شنيدن اين سر وصدا ها از خانه بيرون مي‌آيند و هداياي خود را كه اغلب موادغذايي مثل آرد، برنج، نان، كشمش، قند، گندم و يا پول است را  به تعدادي از اين افراد كه از قبل براي تحويل گرفتن اين هدايا تعيين شده، تحويل مي‌دهند.
 
وی ادامه داد: اگر چنانچه در خانه‌اي به روي اين افراد ديرتر باز شود آن وقت اين افراد آن قدر شعر مي خوانند و بلندتر (الله) مي‌گويند كه صاحب خانه مجبور مي‌شود زودتر هديه خود را داده و اين جماعت را راضي كند.
 
وي با بيان اينكه اين آيين از گذشته ها رسم بوده اضافه كرد: به هرحال اين عده اگر در روستا باشند تا آخرين خانه مي‌روند و بعد اغلب افراد پراكنده شده به خانه‌هاي خود مي‌روند و افرادي كه كيسه‌هاي هدايا را تحويل گرفته اند، به مسجد آن محل مي روند و هدايا را به امام جماعت و چند نفر از ريش سفيدان تحويل مي‌دهند.
 
جرجانی افزود:  سپس اين هدايا توسط آنان همان شب توسط افراد حاضر در مسجد با توجه به شناختي كه از افراد محلي دارند، بين نيازمندان و افراد محتاج و فقير تقسيم مي شود  و بدين ترتيب دل‌هاي مومنان نيازمند شاد مي‌شود وآنان با خيالي آسوده، به روزه‌داري خود ادامه مي‌دهند و از اينكه چنين افراد خيري در اوبه (روستا) به فكر آنان هستند، خدا را شكر مي كنند وبراي آنان دعا مي‌كنند.

آيين سحرخواني

این روزنامه نگار در ارتباط با آيين سحر خاني در بين اقوام تركمن مي گويد: در سال‌هاي گذشته پيش از آنكه بلندگو اختراع شود و در مساجد ها نصب گردد، آيين سحرخواني در بين تركمن‌ها رواج داشته است و  در آن سال ها هر آبادي براي خود سحر خوان داشته است كه  در اين آئين، سحر خوان محل به وقت سحر از خانه خود بيرون مي‌آمد و در محلات مختلف روستا، سحرخواني مي‌كرد وگاهي هم تعدادي ديگراز افراد محلي او را همراهي مي‌كردند و غزل آمدن سحر را مي‌خواند و با صداي اين فرد كه اغلب بسيار خوش صدا هم بوده، اهالي ازخواب بيدار مي‌شدند.
 
وی اضافه مي دهد: آيين سحرخواني درحال حاضر فقط در تعدادي از روستاهاي تركمن نشين و البته در مسجد حوزه علميه عرفان آباد خوانده مي‌شود و صداي خواننده سحرخوان هر شب از بلندگوي مسجد پخش مي‌گردد.
 
آيين اعتكاف در ماه مبارك رمضان

این فعال فرهنگی ترکمن دراين باره  عنوان مي دارد: آيين نيكوي اعتكاف از ديرباز در بين مؤمنان تركمن رواج داشته است و هنوز هم تعدادي از افراد سالك و صوفي مسلك و عارف از شب بيستم ماه مبارك رمضان به مدت ده شب در مسجد محل اعتكاف مي‌كنند و طي اين مدت شب را در آن محل به راز و نياز و خواندن قرآن مشغول مي‌‌شوند و به اصطلاح عامه، باخداي خود خلوت مي‌كنند.
 
آيين شب قدر

رستم جرجاني در ارتباط با برپايي شب قدر در بين اقوام تركمن مي گويد: آيين شب قدر بعنوان شب نزول قرآن در شب 27 ماه رمضان برگزار مي‌شود و طي آن افراد جوان و مسن، اعم از زن و مرد بطو دسته جمعي بعد از نماز عشاء و تراويح در يكي از خانه‌هاي محل جمع شده و بطور دسته جمعي راز و نياز مي‌كنند و قرآن مي‌خوانند تا هرچه بيشتر از ثواب اين ماه، خصوصا شب نزول قرآن فيض ببرند.

وي افزود: روحانيون تركمن اعتقاد دارند كه بعد از بيستم ماه رمضان امكان دارد در شب‌هاي فرد مثل 21ـ23ـ25ـ27 قرآن نازل شده باشد و در شب 27 احتمال نزول قرآن به مراتب بيشتر است و به همین دلیل در شب 27 تمام اهالي محل شب زنده ‌داري مي‌كنند و تا سحر در منازل و يا مساجد محل مي‌نشينند و دعا مي‌كنند نماز مخصوص تراويح را مي‌خوانند.
 
باش پیطره (پرداخت فطریه)

جرجانی در این رابطه گفت: پرداخت فطریه از دیگر مراسم مذهبی است که معمولا در چند روز آخر ماه رمضان و تا قبل از نماز عید انجام می‌شود.

وی افزود: بنا به اعتقاد علمای ترکمن، پرداخت فطریه با آغاز ماه مبارک رمضان جایز است و وقت واجب برای پرداخت آن ، تا قبل از ادای نماز عید فطر است. پرداخت فطریه ‌اهمیت خاصی در بین ترکمن ها دارد. علمای ترکمن برای هر عضوی از خانواده مبلغی را تعیین می کنند و هر خانواده محاسبه نموده و آن مبلغ را به مسکینان و افراد نیازمند می رسانند.

این روزنامه نگار ترکمن در ادامه گفت: در اهل سنت پرداخت فطریه واجب است و بر همین اساس در بین ترکمن ها مبنای پرداخت فطریه غالباً گندم است که مبلغ ریالی آن از سوی علما تعیین و اعلام می‌شود.

رویت هلال ماه شوال و مقدمات برگزاری عیدفطر

رستم جرجانی در این رابطه افزود: در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان نیز درست همانند روزهای آغازین ، مردم تلاش می کنند زودتر از دیگران هلال ماه شوال را رؤیت نمایند.

وی گفت: ترکمن ها در چند روز آخر ماه مبارک رمضان با انجام خانه تکانی و خرید لباس نو به استقبال عید فطر می‌روند خرید لباس نو و تهیه انواع شیرینی‌های خانگی و انجام خرید برای سفره ی عید از جمله کارهایی است که هر خانواده ی ترکمن انجام می دهند.

پايان ماه مبارك رمضان و عيد بزرگ فطر

اين روزنامه نگار گلستاني مي افزايد: سه روز قبل از فرا رسیدن عید فطر بانوان تركمن  به نظافت و خانه تکانی می پردازند و در روز عيد فطر نانهای روغنی به نامهای: (چاپاتی)، (پوستیق)، (بؤرک) و (بیشمه) می پزند و بين همسایه ها و خویشاندان پخش می کنند.

جرجاني در اين باره اظهار مي کند: صبح اول وقت، مردها، جوانان و نوجوانان ترکمن با پوشیدن بهترین لباس، سواره و پیاده به سمت عیدگاه می روند تا ضمن گوش سپردن به مواعظ علما و بهره‌مندی از ارشادات دینی، بطور يكپارچه در محوطه عيدگاه  جمع مي شوند و در نماز عيد فطر، در صفوفي بهم فشرده شركت مي‌كنند و بدين ترتيب اتحاد و يكپارچگي خود را به نمايش مي‌گذارند.
 
وی اظهار کرد: پس از پایان یافتن نماز، همگی به سمت ردیف های جلو می روند تا ضمن دست دادن به امام جماعت و دیگر روحانی ها، عید را به آن ها تبریک بگویند، که در این مواقع، صفی طولانی ایجاد می شود و همگی صبر می کنند تا نوبت به آن ها برسد. زیرا ترکمن ها عقیده دارند که دست دادن به روحانی ها در عیدگاه ثواب بسیار دارد و باعث قبولی بیشتر طاعات می شود.
 
جرجانی افزود: بعد از خواندن نماز عید، ديد و بازديدها و تبريك گفتن‌ها فرا مي‌رسد كه اين آيين تا پايان همان روز و چند روز بعد ادامه پيدا مي كند.

وي ادامه مي دهد: افراد هر خانواده به تمام اقوام خود چه در همان محل باشد يا "اوبه‌هاي" (روستا) ديگر سرمي‌زنند و احوال پرسي كرده و عيد فطر را به آنان تبريك مي‌گويند كه اين كار نمونه بارز تأكيد قرآن براي صله رحم و خبرگيري از حال بيماران، خويشان و مؤمنان است.
 
زيارت قبور درگذشتگان

رستم جرجانی در پایان در این رابطه گفت: خيلي از خانواده هاي تركمن, بعد از اقامه نماز عيد فطر به زيارت قبور درگذشتگان خود مي روند و در كنار قبور آنها قرآن تلاوت كرده و براي شادي روح اموات دعا می کنند.