آینده پژوهی در ایران نداریم/ آینده پژوهی پیشگویی و یا حتی پیشگیری نیست 

به گزارش خبرنگار مهر، جلسه اول کارگاه «آینده پژوهی مطالعات فرهنگی در شهر» به همت مرکز مطالعات فرهنگی شهرداری تهران و همکاری پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری صبح امروز یکشنبه 19 مرداد در مرکز مطالعات فرهنگی شهر تهران برگزار می‌شود.

 

این کارگاه در جلسه‌هایی با حضور استادانی چون دکتر محمود دلفانی، دکتر ابوالحسن ریاضی، دکتر امین متولیان، دکتر احمد شاکری و سینا دادخواه برگزار می شود. اولین جلسه امروز 19 مرداد ماه در محل سالن اجتماعات مرکز مطالعات شهر تهران برگزار شد.

 

قرار است مدرسان این کارگاه در هشت جلسه به بررسی «روش‌شناسی آینده‌پژوهی راهبردی در حوزه‌ شهری»، «روند تغییرات فرهنگی در شهر تهران»، «آینده‌پژوهی تحلیل مطالعات فرهنگی و اجتماعی تکنولوژی‌های ارتباطی نوین شهری»، «تحول نشانه‌ها و روایت‌ها در ترسیم فضاهای نوین شهری» و «روایت شخصی از شهر» بپردازند.

 

دکتر محمود دلفانی در نخستین جلسه این کارگاه به بررسی «تعاریف، مبانی، مفاهیم و چهارچوب آینده‌پژوهی» پرداخت. وی گفت: آینده پژوهی مشتمل بر مجموعه تلاش هایی است که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر یا ثبات، به تجسم آینده های بالقوه و برنامه ریزی برای آنها می پردازد. آینده پژوهی منعکس می کند که چگونه از دل تغییرات یا تغییر نکردن «امروز»، واقعیت«فردا» تولد می یابد. 

 

دلفانی تصریح کرد: آینده پژوهی معادل لغت Futurs study که کلمه جمع Futurs به این دلیل استفاده شده است که با بهره گیری از طیف وسیعی از متدلوژی ها و بجای تصور«فقط یک آینده» به گمانه زنی های سیستماتیک و خردورزانه در مورد نه فقط «یک آینده» بلکه «چندین آینده» مبادرت می شود. موضوعات آینده پژوهی در برگیرنده گونه های «ممکن»، «محتمل» و «مطلوب» برای دگرگونی از حال به آینده است.

 

دلفانی تصریح کرد: آینده پژوهی یعنی شما می روید در آینده و آینده را می کاوید می خواهید آینده هر چند تلخ و ناگوار هم که باشد را بکاوید و این پژوهش به معنای کاویدن و آماده سازی خود است. به معنای اینکه یک پژوهش دانشگاهی باشد نیست. فرضیه هایی در آینده پژوهی مطرح می شود که رد یا اثبات می شوند ولی جزو سناریوها هم می تواند باشد هم نباشد. سناریو ها با فرضیه ها تفاوت دارند.

 

وی در مورد ویژگیهای آینده پژوهی گفت: آینده پژوهی یک کنش کشفگراست، یعنی شما از تکثر و حداکثر احتمالات که جلوی رویتان است احتمال قویتر را پیدا می کنید. یعنی با بررسی یکی یکی احتمالات، احتمال درست تر را کشف می کنید. سناریوها باید ساده پردازانه باشد. به جای اینکه یک سناریوی چندوجهی و یا چندضلعی ترسیم کنیم چند سناریوی ساده ترسیم می کنیم. آینده پژوهی رویکرد خلاقیت گرا دارد. یعنی باید شهامت پذیرش اشتباه بودن سناریوها را هم داشته باشیم. یک مدیر نباید اشتباه کند ولی یک آینده پژوه حق اشتباه دارد. آینده پژوه اخلاق حرفه ای ندارد. هرچه که می بیند باید بنویسد اگر چه غیر اخلاقی هم باشد، زیرا قرار نیست که پژوهشش چاپ و منتشر شود. 

 

وی در مورد ضرورت آینده پژوهی هم گفت: امروزه تغییرات سریعتری به وقوع می پیوندند؛ تغییرات فناوری و متعاقباً تغییر در دیگر جنبه های زندگی، افزایش روز افزون وابستگی متقابل کشورها و ملل، تمرکز زدایی جوامع و نهادهای موجود که به دلیل گسترش فناوری اطلاعات شتاب بیشتری یافته است. تمایل روز افزون به جهانی شدن به همراه حفظ ویژگیهای ملی، قومی و فرهنگی و بسیاری عوامل دیگر، لزوم درک بهتر از «تغییرات» و «آینده» را برای دولتها، کسب و کارها، سازمانها و مردم ایجاب می کند.

 

رئیس آموزشکده عالی روش شناسی علوم انسانی در پاریس ادامه داد: آینده اساسا قرین به عدم قطعیت است. با این همه آثار و رگه هایی از اطلاعات و واقعیات که ریشه در گذشته و حال دارند می توانند رهنمون ما به آینده پژوهی باشند. ادامه تصمیم گیری صرفاً چندین آینده محتمل بر اساس تجارب گذشته، غفلت از رصد تغییرات آتی را در پی خواهد داشت و با تلخکامی روبرو خواهد شد. عدم قطعیت نهفته در آینده برای بعضی، توجبه کننده  عدم دوراندیشی آنان است و برای عده ای دیگر منبعی گرانبها از فرصت هاست.

 

دلفانی در مورد روش شناسی آینده پژهی راهبردی  هم گفت: این درس بر اساس روش شناسی فرانسوی در آینده پژوهی راهبردی قرار دارد. مواردی که در این درس در نظرگرفته شده هم اکنون در دانشگاه های معتبر فرانسوی تدریس می شود. محتوای این درس از سوی «گروه آینده پژوهی راهبردی آموزشکده عالی روش شناسی علوم انسانی در پاریس» تهیه و ارائه می گردد. روش شناسی پایه به تعریف چارچوبها و آشنایی با ابزار و ترسیم ساختار یک پژوهش با گزارش آینده پژوهی راهبردی اختصاص دارد. در بخش پیشرفته که بیشتر کاربردی می باشد به شیوه های گوناگون الگوسازی و سناریوپردازی راهبردی پرداخته می شود.

 

وی گفت: معمولاً در ایران تصمیم گیری ها در زمان حال و نه در آینده یعنی روزانه یا حداکثر هفتگی گرفته می شوند. ما آینده پژوهی در کشورمان نداریم گذشته و آینده خود را بر ما تحمیل می کنند و ما دائم در روز حرکت می کنیم و دید و نگرش فراگیر نداریم. باید در آینده پژوهی بر اساس سناریوهای ترسیم شده برنامه ریزی کنیم. آینده پژوهی حدس و گمان و پیشگویی و حتی پیشگیری نیست ما در آینده پژوهی چیزی به جز پیش بینی نداریم این کار دشواری است حتی فرانسه هم در آن مشکل دارد.