صنایع دستی خراسان میراثی به کام چشم بادامی‌ها/ مرغ همسایه همیشه غاز نیست

به گزارش خبرنگار مهر، هزاران سال پیش خورشید صنایع دستی از بام خراسان طلوع کرد و در آن روزگار بازار هنرهای دستی این سرزمین شهره خاص و عام بود اما با گذر زمان در سایه بی‌مهری‌ها و دست درازی چینی‌ها، خورشید صنایع دستی در این سرزمین غروب کرد.  

چمدان مسافران از میراث گران بهای سرزمین خورشید تهی است

خراسان در روزگاران گذشته یکی از منحصر به فردترین خاستگاه‌های صنعت دست کشور بود و هر زائر و مسافری سوغاتی را از دل بازار پنجه طلاها می‌خرید و در صندوقچه خاطرات خویش جای می‌داد اما در حال حاضر دیگر خبری از آن بازارچه‌های سنتی با آثار فاخر هنرمندان خراسانی نیست و امروز چمدان‌های مسافران از میراث گران بهای سرزمین خورشید تهی است.

اکنون خنجر کالاهای نامرغوب چینی در قلب صنایع دستی خراسان فرو رفته است و در این آشفته بازار، هنرمندان خطه آفتاب در سایه بی‌مهری و ناامیدی‌ها دست از کار کشیده و میدان را برای جولان اجناس چینی‌ها باز گذاشته‌اند.

بازارهای صنایع دستی خراسان دیگر آن رونق روزگاران گذشته را ندارد و با عبور از بازارچه‌ها و دهکد‌ه‌های عرضه محصولات صنایع دستی در می‌یابیم که در این سال‌ها چینی‌ها توانسته‌اند جای کالاهای نامرغوب خویش را با پایین‌ترین قیمت در دل خریداران بومی باز کنند و انگار آنان در عرصه فرهنگ‌سازی و تبلیع چندین قدم از مردمان این دیار پیش ترند.

چینی‌ها قسم خورده‌اند بازار صنایع دستی خراسان را از سکه بیندازند

یکی از فروشندگان صنایع دستی به خبرنگار مهر می‌گوید: ورود نامبارک چشم بادامی ها به بازار صنایع دستی این استان با عدم حمایت مسئولان گره خورده و وقتی حمایت نباشد حکایت واردات هم تمامی ندارد.

علی محبی ادامه می‌دهد: چینی‌ها این بار قسم خورده اند که بازار صنایع دستی خراسان را از سکه بیندازند که البته تاکنون موفق هم شده‌ و توانسته‌اند با کالاهای ارزان و بی کیفیت خود بازار صنایع این استان را بی رونق کنند.

وی می‌افزاید: فروشندگان صنایع دستی چاره‌ای ندارند جز اینکه صنایع چشم بادامی‌ها را به فروش برسانند چرا که اگر صنایع دستی داخلی را در بازار قرار دهیم فروشنده به دلیل گران بودن حاضر به خرید نیست و از سویی دیگر هنرمندان این استان در سایه غفلت مسئولان فرهنگی نمی‌توانند آثار خود را همانند گذشته به رخ سایر شهرها و کشورها بکشانند.

یکی دیگر از فروشندگان نیز معتقد است، نقش و نگار آثار هنرمندان خراسانی بی بدیل است و آنچه که رغبت مردم را برای خرید این آثار کاهش می دهد قیمت بالاست، اغلب افرادی که صنایع دستی چینی را خریداری می کنند با نگاهی حسرت بار به آثار نفیس و گران بهای هنرمندان داخلی می‌نگرند و بی‌تردید اگر نرخ این آثار قدری پایین تر بود و واردات گسترش نمی یافت، امروز صنایع دستی این سرزمین همچنان در قله اوج قرار داشت.

علی بخشنده هم که در یکی از بازارچه های طرقبه، صنایع دستی را به فروش می رساند، اظهار می‌کند: سال هاست که در بازارچه‌های سنتی خبری از صنایع دستی این استان نیست چرا که هنرمندان به دلیل عدم استقبال مشتری‌ها و وجود کالاهای چینی از ادامه فعالیت در این عرصه ناامید شده‌اند و به نوعی میدان را برای رقیبان خالی کرده اند.

وی ادامه می‌دهد: در ایجاد وضعیت فعلی هم هنرمندان و هم متولیان فرهنگی و هنری مقصر هستند و در حقیقت متولیان می توانستند با حمایت‌ها و فرهنگ سازی لازم در میان آحاد جامعه اسباب کمک به هنرمندان و کاهش واردات در این بخش را فراهم کند و در مقابل هنرمندان نیز باید با صبر و حوصله بیشتری همچنان در این بخش فعالیت می کردند.

مشتریانی که هنوز هم سراغ صنایع دستی خراسان را می‌گیرند

وی معتقد است، بی‌تردید نمی‌توان واردات را به صفر رساند و در حقیقت این امر به ایجاد رقابت و تولیدات بهتر کمک می‌کند اما دست اندرکاران امر باید با ارائه تسهیلات لازم و کاهش میزان واردات به تولیدکنندگان و هنرمندان این صنعت که روزگاری در اوج قرار داشتند کمک کنند.

وی با اعلام اینکه من هنوز مشتری‌هایی قدیمی دارم که سراغ صنایع دستی این استان را می گیرند و برای خرید این آثار سر و دست می شکنند، بیان می‌کند: برخی از افرادی که پا به سن گذاشته ‌اند هر بار که به بازارچه های صنایع دستی طرقبه سر می‌زنند سراغ از صنایع معروف این استان نظیر سفال، کاشی سنتی و گلدوزی ها را می گیرند.

یکی از هنرمندان گلیم بافی در گفتگو با خبرنگار مهر بیان می کند: امروز به دلیل عدم حمایت متولیان فرهنگ و هنر، بازار صنایع دستی خراسان به حیاط خلوت چینی‌ها تبدیل شده و در حقیقت این صنعت به نام ما و به کام چشم بادامی هاست و سود آن‌ها از این بازار آن قدر چشمگیر است که هنرمند و تولید کننده داخلی بعد از مدتی کار و فعالیت دلسرد و منزوی می شود.

مهران تولی اظهار می کند: همه ساله بسیاری از هنرمندان صنایع دستی به ویژه هنرمندان عرصه سفالگری و گلیم بافی ورشکسته می‌شوند و این امر در حالی اتفاق می افتد که ویترین مغازه‌های ما با صنایع دستی محصولات بیگانه پر شده و حتی مردم نیز به خاطر عدم فرهنگ سازی و پایین بودن قیمت کالای بی کیفیت چینی سراغی از صنعت دست هنرمندان داخلی نمی گیرند.

گلیم بافی؛ تجارتی پر سود برای رقیبان

وی تاکید می‌کند: فروشندگان نیز به علت فروش بالای صنایع چینی ترجیح می دهند کالای این کشور را به فروش برسانند.

وی معتقد است در عرصه گلیم بافی دست زیاد شده و در کنار چین؛ مالزی و پاکستان نیز با کپی برداری از این صنعت و صادرات آن به کشور ایران به ویژه خراسان رضوی تجارتی پر سود را برای خود فراهم کرده اند.

ورشکستگی هنرمندان سفالگری

مریم محبی یکی از هنرمندان سفالگری نیز می‌گوید: هنر سفالگری خراسان به علت دست درازی چشم بادامی ها و واردات بی رویه در رده هنرهای منسوخ قرار دارد و امروز کمتر کسی است که سفال این سرزمین را خریداری کند زیرا سفال های چینی با طراحی های غیر حرفه ای چشم بازار را کور و هنرمندان داخلی را ورشکسته کرده است.

وی بیان می‌کند: عدم حمایت لازم از هنرمندان نشان می‌دهد که مسئولان ما همچنان دل خود را به صادرات نفت خوش کرده اند و حتی اقدامی برای بیمه و حمایت از هنرمندان این عرصه انجام نداده اند.

وی ابراز می‌کند: صنایع دستی هم در حوزه اقتصاد و اشتغال هم یک مزیت محسوب می‌شود و و ارز آور است اما با این وجود بدترین وضعیت را هنرمندان صنایع دستی دارند زیرا نه تنها مورد حمایت مسئولان قرار نمی گیرند بلکه رنج ورود صنایع بیگانه را نیز تحمل می کنند.

این هنرمند تصریح می کند: طی سال‌های گذشته آثاری بدیع و ماندگار هنرمندان به کشورهای همجوار صادر  می شد اما امروزه با دست درازی چینی ها بسیاری از هنرمندان صنعت دست را کنار گذاشته و به سایر شهرها کوچ کرده اند.

احمدی یکی از هنرمندان صنایع دستی در حوزه زیورآلات سنتی نیز عنوان می کند: این استان تا چند سال پیش در عرصه زیورآلات و سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی وضعیت مناسبی داشت و حتی به سایر کشورها نیز صادرات انجام می گرفت اما اکنون به دلیل این دیدگاه مسئولان که مرغ همسایه غاز است، مهلت و فرصتی برای شکوفایی و رونق هر چه بیشتر این صنعت از سوی هنرمندان داخلی وجود ندارد.

وی اظهار می کند: این استان با توجه به حضور میلیونی زائران بستر مناسبی برای رشد و توسعه هنرهای سنتی و صنایع دستی دارد و در این راستا برگزاری نمایشگاه در فصول مختلف، جهت ارائه و شناساندن این توانایی‌ها به مردم تاثیرگذار خواهد بود البته فضای رقابتی نیز می‌تواند باعث رونق هرچه بیشتر این حوزه شود.

این هنرمند با گلایه مندی از بی توجهی به توانمندی هنرمندان داخلی می گوید: زیورآلات و سنگ هایی که هنرمندان این سرزمین با جان و دل می ساختند با آنچه که یک هنرمند بیگانه با مواد اولیه بی کیفیت می سازد بسیار متفاوت است و ما از متولیان می خواهیم که صدای هنرمندان این صنعت را با گوش و جان بشنوند و دغدغه های آنان را حل کنند.

واردات بی هویت چینی هنرهای اصیل را از سکه انداخت

کیوان بهمنی که یکی از طراحان کاشی سنتی است هم ابراز می‌کند: روز به روز در سایه غفلت مسئولان، صنایع دستی این استان جایگاه خود را از دست می دهد و هنرهای اصیل و بومی که روزگاری نقش هر دیواری بود به دلیل واردات بی هویت چینی از سکه افتاده است.

وی تاکید می کند: امروزه خیلی از افراد بر پیشانی صنایع دستی این استان مهر سنت گرایی می‌زنند و اعتقاد دارند که مثلا در عرصه کاشی ما دچار نوعی سنت گرایی هستیم و نیاز امروز مردم جامعه طرح ها و مدل های جدید است در حالی که من معتقدم عدم فرهنگسازی موجب شده تا مردم ما طرح‌های اصیل سرزمین خود را به درستی درک نکنند و به سراغ آثار بی کیفیت چین و سایر کشورها بروند.

مشکلات هنرمندان و افزایش واردات کالای چینی در کنار بی توجهی به آثار هنرمندان داخلی در حالی ادامه دارد که اغلب کارشناسان اعتقاد دارند با ارائه تسهیلات به هنرمندان و معرفی درست صنایع به مردم می توان زمینه شکوفایی مجدد این صنعت را فراهم کرد.   

یکی از کارشناسان صنایع دستی به مهر می‌گوید: یکی از عمده‌ترین مشکلات بخش صنایع دستی استان مربوط به دلال‌بازی است و ضرورت دارد تا با کاهش فاصله تولید با توزیع و بازار فروش، دست دلال‌ها و واسطه ها را از این بخش کوتاه کرد تا در نتیجه قیمت‌ صنایع دستی این استان کاهش پیدا کرده و بساط کالاهای چینی نیز خود به خود جمع شود.

امیرحسین روح‌پرور بیان می کند: اکنون در کنار دلال بازیهایی که در این حوزه صورت می گیرد باید بر مسئله ناآشنایی مردم با صنایع دستی تاکید کرد زیرا اغلب افراد جامعه به جای اینکه به دنبال جنس اصل باشند، به دنبال جنس مشابه و حتی چینی با قیمتی ارزان تر می‌روند.

مرغ همسایه همیشه هم غاز نیست

وی تاکید می‌کند: آنچه که امروزه می‌تواند صنعت دست این استان را از عرصه سقوط و افول نجات دهد مسئله حمایت، ارائه تسهیلات ویژه و کم کردن واردات است و از سویی دیگر ضرورت دارد تا سرمایه گذاران بخش صنایع دستی پشتیبانی شوند زیرا اکنون بانک‌ها با سرمایه‌گذاران بخش صنایع دستی به هیچ وجه همکاری نمی‌کنند.

به گفته وی امروز هنرمندان صنایع دستی این استان سرمایه‌ای برای رقابت با اجناس خارجی و یا کالاهای چینی ندارند لذا باید با در اختیار گذاشتن تسهیلات لازم زمینه فعالیت بیشتر را به آنان داد.

روح‌پرور می‌افزاید: روزگاری خراسان  با فرهنگ و تمدن غنی خود در عرصه صنایع دستی و سنتی سرآمد بود اما با گذر زمان، حمایت متولیان کم رنگ شد طوری که امروز دیگر از ایجاد اشتغال و درآمدزایی در این بخش خبری نیست.

وی ابراز می کند: صنایع دستی خراسان حرف اول را در منطقه می زند اما متاسفانه در کشور ما "مرغ همسایه همیشه غاز است" و نه مسئولان و نه مردم قدر تولیدات و هنرمندان خود را نمی دانند و همواره به دنبال مارک و جنس خارجی هستند و این امر بلایی است که صنایع دستی را هم مبتلا کرده است.

این کارشناس عنوان می کند: بی تردید "مرغ همسایه همیشه هم غاز نیست" و در اغلب موارد اجناس خارجی دارای بدترین کیفیت است همان طور که در صنایع دستی شاهدیم که به عنوان نمونه یک سفال یا زیورآلات تولید خارج دارای کمترین دوام و بدترین جنس و ساخت است.

معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی هم با اشاره به اینکه مردم جامعه ما به دلیل قیمت های بالا رغبت کمتری برای خرید صنایع دستی دارند، می گوید: حلقه مفقوده میان تولیدکننده و فروشنده، گردش مالی محدود و نداشتن صنف و اتحادیه از جمله دلایل گرانی قیمت صنایع دستی این استان است.

حسین خواجه بیدختی ادامه می دهد: خراسان‌رضوی به خاطر وجود گردشگران متعدد جزو استان‌های برتر در حوزه صنایع دستی محسوب می شود و در حال حاضر ابریشم بافی، ارغوان بافی، کاشی سنتی، گلدوزی، مینای خانه بندی و طلاکوب یروی فولاد و تولی سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی و قلم زنی روی سنگ از مهم ترین صنایع دستی خراسان رضوی است اما همه این صنایع امروز به دلیل مسائل مختلفی نظیر واردات رو به افول است.

نمی‌توان مسئله واردات را در بی رونقی صنایع دستی دخیل دانست

وی عنوان می‌کند: این استان مطابق آمارها رتبه نخست را در بخش صادرات زیورآلات و سنگ‌های قیمتی به خود اختصاص داده و در صنایع دستی چوب و شیشه نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارد اما این نکته را هم باید در نظر داشت که صنایع دستی در میان مردم جایگاه گذشته را ندارد و به عنوان نمونه دیگر کسی برای خوردن دیزی به سراغ ظروف سفالی یا همین دیگ‌های هرکاره تولید شده توسط هنرمندان مشهدی، نمی‌‌رود بنابراین نمی‌توان مسئله واردات صنایع چینی را در بی رونقی صنایع دستی این استان دخیل دانست.

معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی اظهار می کند: صنایع دستی این استان در جایگاه خود قرار ندارد و در این راستا من اعتقاد دارم که واردات مسئله و مشکل این بخش نبوده بلکه این صنعت دیگر نیاز اول مردم جامعه نیست و برای اغلب مردم خرید یک جنس تزئینی ساده با قیمتی نازل کفایت می کند.

عدم هماهنگی با شرایط  و خواسته های روز

بیدختی یادآور می شود: بخش دیگری از دلایل افول و بی رونقی صنایع این استان به این باز می گردد که ما نتوانستیم با شرایط روز هماهنگ شویم و در چنین وضعیتی چینی ها پای خود را از گلیم درازتر کردند و از سویی دیگر با رقم اعتباری محدودی که به صنایع دستی این استان اختصاص یافته نمی توان توقع حمایت ویژه از هنرمندان و رونق صنایع دستی را داشت.

معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی ادامه می‌دهد: بی شک با رقم‌ 30 یا 40‌ میلیون تومان نمی‌توان کار ویژه‌ای برای رونق این صنعت انجام داد.

وی با اشاره به این مسئله که هیچ آماری از تعداد هنرمندان این عرصه در دست نیست، می گوید: 13 نوع رشته صنایع دستی در خراسان رضوی وجود دارد و این استان به عنوان تنها خاستگاه تعدادی از این رشته‌ها معرفی شده است اما هیچ آمار رسمی و دقیقی از تعداد هنرمندان صنایع دستی در دست نیست.

رقبای تازه نفس وارد میدان شده اند

رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی هم در این رابطه  به مهر می‌گوید: رونق صنایع دستی نیازمند توجه مسئولان و حذف رقباست زیرا در حال حاضر جدایی از چین، رقبای تازه نفسی همانند هند، تایلند و سنگاپور نیز وارد میدان شده اند و اگر کمی تعلل کنیم، صنایع دستی این استان بیش از این رو به افول می رود و دیگر هیچ خریداری نخواهد داشت.

سیادت با تاکید بر واردات بی رویه و سهم ناچیز صنایع دستی در صادرات این استان عنوان می کند: سهم صادرات صنایع دستی این استان عددی نیست که بتوان رقم آن را اعلام کرد اما می توان به جرات عنوان کرد که یکی از دلایل افزایش واردات و کاهش صادرات به عدم حمایت مسئولان از هنرمندان، تحریم‌ها و مشخص نبودن نرخ ارز بازمی گردد.

جمع آوری صنایع دستی چینی

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی به مهر می‌گوید: این نهاد با هدف حمایت از هنرمندان داخلی نسبت به جمع آوری صنایع دستی چینی از بازارهای این استان اقدام می‌کند.

رجب علی لباف خانیکی با تاکید بر اینکه وزارت صنعت، معدن و تجارت و گمرک در ورود کالاهای چینی به بازار نقش دارد، می‌افزاید: ضرورت دارد تا جلوی ورود اجناس چینی به این استان گرفته شود و بی تردید در این مسیر متولیان فرهنگی نیز باید با تبلیغ صنایع دستی داخلی به حمایت هنرمندان این بخش بپردازند.

.............................

گزارش: مرضیه صاحبی