آب شرب بحران امروز و فاجعه فردا در همدان/ آبیاری مدرن به داد کشاورزی همدان می رسد

به گزارش خبرنگار مهر، آب یک منبع حیاتی و نوعی انرژی خدادای است که هیچ جایگزینی ندارد و معمولا از محدودیت خاصی برخوردار است و از طرفی نیز آب شیرین موجود در محدوده جغرافیایی خاصی تقریبا ثابت و جوابگوی جمعیت محدودی است.

با این وجود افزایش جمعیت و نیاز روز افزون به مواد غذایی باعث گسترش زمین­های زیر کشت شده اما متاسفانه در حال حاضر به رغم پیشرفت­های قابل توجه تکنولوژی، کشاورزی در همدان به شیوه سنتی و اغلب نادرست صورت می گیرد  و به بحران کم آبی دامن می زند.

البته موضوع خشکسالی در استان همدان و فراتر از آن در کشور در گذشته های دور نیز به چشم می خورد و ساخت قنات ها و بهره برداری از آب های زیر زمینی به دلیل خشکسالی در گذشته و ثبت قنات ها به عنوان میراثی ملی از گذشته ایران همه تاکید بر این موضوع دارند که خشکسالی در این منطقه موضوع جدیدی نیست.

این درحالی است که حدود 93 درصد آب مصرفی همدان در بخش کشاورزی مصرف می شود و تنها 28 درصد سهم ارزش افزوده استان همدان در این بخش است.

در این رابطه مدیر امور آب و خاک جهاد کشاورزی استان همدان گفت: در سال گذشته 92 و چهار دهم درصد مصرف آب در استان در بخش کشاورزی بوده است.

حبیب اله مظاهری عنوان کرد: میزان مصرف آب در استان علاوه بر بخش کشاورزی، شامل 45 و پنج دهم درصد در بخش شرب و بهداشت و 85 و یک دهم درصد در بخش صنعت و سه درصد نیز در بخش آبیاری پارک ها و فضای سبز است.

وی با اشاره به استخراج 762 میلیون متر مکعب آب از قنات ها و چشمه های استان همدان، یادآور شد: از این میزان364 میلیون مترمکعب آب از قنات ها و 398 میلیون مترمکعب آب نیز از چشمه ها استخراج شده است و هر سال دو میلیارد متر مکعب آب از چاه ها استخراج می شود.

مدیر امور آب و خاک جهاد کشاورزی استان همدان از فعال بودن دو هزار و 437 رشته قنات در استان همدان خبر داد و افزود: دو هزار و 691 رشته چشمه و 16 هزار حلقه چاه مجاز در استان همدان داریم که هشت هزار حلقه برقی و هشت هزار حلقه نیز دیزلی است.

مظاهری با اشاره به وسعت سطح زیر کشت استان در حدود 716 هزار هکتار  و سطح آبی 274 هزار هکتاری  عنوان کرد: از این میزان247 هزار هکتار اراضی آبی، 400 هزار هکتار اراضی دیم و70 هزار هکتار اراضی باغات است.

وی با بیان اینکه در سال گذشته 10 سد خاکی، 10 آب بندان، 107 بند انحرافی و 157 استخر ذخیره آب در استان ایجاد شد افزود: همچنین 530 کیلومتر آبرسانی با لوله، یک هزار کیلومتر پوشش کانال های آبیاری و یک هزار و 851 کیلومتر احداث جاده دسترسی به مزارع و لایروبی741 رشته قنات  در سال گذشته انجام شده است.

مدیر امور آب و خاک جهاد کشاورزی استان همدان سطح اراضی تحت فشار استان را 111 هزار هکتار دانست و گفت: 160 هزار هکتار از اراضی استان مستعد اجرای طرح آبیاری بارانی هستند.

وی با اشاره به افزایش میزان بارندگی نسبت به سال زراعی گذشته ادامه داد: خوشبختانه میزان بارندگی از 326 میلی متر به7/329 میلی متر افزایش یافته است.

مدیر امور آب و خاک جهاد کشاورزی استان همدان با اشاره به افت یک متری آبهای زیرزمینی در همدان گفت: در برخی شهرستان های استان مانند کبودرآهنگ و بهار با افت دو متری نیز روبه رو بودیم اما با این وجود میزان برداشت در این دو منطقه بالا بوده است که در نظر داریم با استفاده از کودهای دامی پوسیده، کود سبز و ورمی کمپوست و همچنین استفاده از ماشین آلات کشاورزی مناسب، وظیفه اصلی خود که اصلاح خاک است انجام دهیم.

مظاهری در ادامه یادآور شد: به نظر می رسد اگر آبیاری قطره ای را جایگزین آبیاری بارانی کنیم به نفع استان خواهد بود و در مصرف آب نیز صرفه جویی خواهد شد.

مدیر امور آب و خاک جهاد کشاورزی استان همدان با اشاره به اختصاص 100 میلیون تومان تسهیلات در بخش آبیاری تحت فشار، گفت: شش میلیارد ریال نیز در این بخش آورده شخصی بوده است.

کارشناس مسئول آبیاری تحت فشار سازمان جهاد کشاورزی استان همدان نیز با بیان اینکه در کشاورزی بخش اعظمی از آب به صورت تبخیر، آب های روان و نفوذ در خاک از بین می رود اظهار داشت: یکی از سیاست های مهم در راستای استفاده بهینه از آب در بخش کشاورزی، استفاده از کشت های کم آب بر استراتژیک از جمله کشت غلات است.

ابراهیم فرامرزی موحد با اشاره به لزوم کنترل جدی مدیریت در بخش راندمان آب و توزیع آن ادامه داد: مدیریت افزایش راندمان انتقال آب با اجرای پوشش انهار سنتی با بتون و سایر مصالح و جلوگیری از نفوذ آب و رویش علف های هرز و افزایش سرعت حرکت آب، اجرای پروژه های انتقال آب با لوله که با راندمان بالای 90 درصد و شیوه های نوین آبیاری در مزرعه با توجه به قابل بهره برداری بودن این شیوه ها در اکثر کشت ها روش های مطلوبی در راستای افزایش کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی است.

وی افزود: با توجه به اهمیت موضوع صرفه جویی در آب دولت مشوق های لازم برای اجرای سیستم های نوین آبیاری در مزارع را در نظر گرفته و استان همدان یکی از استان های پیشرو در زمینه اجرای سیستم های تحت فشار کشور و جزو سه استان برتر کشور است.

کارشناس مسئول آبیاری تحت فشار سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با بیان اینکه مجموع اراضی استان همدان اعم از باغ ها و زمین های کشاورزی 310 هزار هکتار است، گفت: طبق مطالعات انجام شده مجموع 160هزار هکتار از اراضی آبی استان مستعد اجرای سیستم های نوین آبیاری هستند که تاکنون حدود 70 درصد از این اراضی یعنی بیش از 111 هزار هکتار از ارضی استان مجهز به سیستم های نوین آبیاری تحت فشار شده و مقرر است مابقی اراضی نیز در برنامه پنج ساله مجهز شوند.

فرامرزی موحد با اشاره به روش های آبیاری بارانی و موضعی برای افزایش تولید محصولات کشاورزی گفت: روش آبیاری بارانی به دو گونه روش های مکانیزه و روش های کلاسیک ثابت تقسیم می شود که باعث افزایش بهره بری، کاهش هزینه و افزایش 40 درصدی تولید می شود.

کارشناس مسئول آبیاری تحت فشار سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با بیان اینکه با این روش آبیاری تحت فشار در اراضی یاد شده بیش از 500 میلیون متر مکعب در مصرف آب صرفه جویی شده است، افزود: در سال جاری سهمیه استان 12 هزار هکتار بوده که تا کنون 100 میلیارد ریال از محل اعتبارات مربوط به سال 92 به استان تخصیص یافته و طبق مساعدت های دولت تدبیر و امید مقرر است اعتبار قابل توجهی نیز از اعتبارات سال 93 به آن اختصاص یابد.

فرامرزی موحد افزود: از 30 سال پیش تا کنون جمعیت ایران حدود دو برابر شده اما با توجه به اینکه کشور در کمربند خشکی دنیا است میانگین میزان بارندگی سالانه کشور 250 میلی متر بوده که همچنان تغییری نیافته که این میزان در استان با میانگین 337 میلی متر در سال است.

وی با توجه به اینکه در حال حاضر در هشت دشت استان همدان وضعیت آب بحرانی و فوق بحرانی است عنوان کرد: این دشت ها بحرانی و ممنوعه اعلام شده اند و برای رهایی از این بحران ما باید بیش از پیش به روش های آبیاری قطره ای و موضعی روی آوریم.

کارشناس مسئول آبیاری تحت فشار سازمان جهاد کشاورزی استان همدان ادامه داد: طبق برنامه سالانه باید در هشت هزار هکتار از مزارع استان همدان آبیاری تحت فشار صورت گیرد که همدان با 12 هزار هکتار در سال از این پیش بینی جلوتر است.

فرامرزی موحد با اشاره  به  اراضی کشاورزی که امکان آبیاری تحت فشار وجود ندارد، گفت: در این اراضی در صورت تقاضای کشاورزان سیستم به روش آبیاری کم فشار طراحی می شود و به ازای هر هکتار25 میلیون ریال پول بلاعوض در این زمینه تعلق خواهد گرفت.

وی افزود: در سیستم های آبیاری بارانی به ازای هر هکتار چهل میلیون ریال کمک بلاعوض و در روش های آبیاری قطره ای به ازای هر هکتار 56 میلیون ریال کمک بلاعوض تعلق می گیرد.

کارشناس مسئول آبیاری تحت فشار سازمان جهاد کشاورزی استان همدان ادامه داد: در طرح هایی که به صورت یکپارچه و شش دانگ بهره برداران منبع آبی با هم نسبت به اچرای سیستم آبیاری تحت فشار اقدام نمایند 85 درصد هزینه های اجرای طرح به عنوان کمک بلاعوض  از سوی دولت در نظر گرفته شده است.

فرامرزی موحد گفت: در بحث آبیاری بارانی کیفیت آب و خاک باید در کلاس تعریف شده ای قرار گیرد و اگر آب و خاک کیفیت لازم برای اجرای این روش را نداشته باشند از روش آبیاری کم فشار استفاده می شود.

وی با بیان اینکه طراحی سیستم های تحت فشار به گونه ای است که برای هر هکتار نیم تا هفت دهم لیتر در ثانیه کاهش مصرف آب ایجاد می شود افزود: آب صرفه جویی شده در این روش به چرخه تولید کمک می کند و در بلند مدت با افزایش محصول امنیت غذایی را تامین نیز می کند.

کارشناس مسئول آبیاری تحت فشار سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با اشاره به این موضوع که روال طراحی سیستم آبیاری براساس آخرین میزان آبدهی اعلام شده توسط شرکت سهامی آب استان انجام می گیرد، عنوان کرد: در طرح های سیستم آبیاری تحت فشار برای مدیریت مصرف بهینه از کنتور حجمی استفاده می شود که در استان با داشتن 13 هزار حلقه چاه تاکنون حدود 1000 کنترل حجمی در برخی حلقه چاه ها تعبیه شده است.

فرامرزی موحد ادامه داد: با نصب کنتور حجمی بر روی چاه ها و فرهنگ سازی مصرف بهینه آب، کشاورز راغب به اجرای سیستم نوین آبیاری به خصوص سیستم های آبیاری قطره ای خواهد بود و همچنین از تولید محصولات با مصرف آب زیاد خودداری خواهد کرد.

وی با عنوان اینکه اجرای سیستم های آبیاری قطره ای در استان از سال 73 آغاز شده افزود: کشاورزان متقاضی آبیاری تحت فشار با مراجعه به جهاد کشاورزی و تشکیل و تکمیل پرونده مربوطه اقدام کنند و سپس با انجام آزمایش آب و خاک و ایجاد نقشه اجرای طرح از سوی کارشناسان جهاد کشاورزی، به صندوق حمایت از بخش کشاورزی معرفی خواهند شد.

کارشناس مسئول آبیاری تحت فشار سازمان جهاد کشاورزی استان همدان یادآور شد: سازمان جهاد کشاورزی توسط پیمانکاران ذی صلاح پروژه را اجرا و و توسط مهندسین مشاور و دستگاه نظارت تمامی مراحل اجرا را طبق طرح و نقشه، بررسی و نظارت می کند و نهایتا طرح بدون هیچ گونه ایراد فنی تحویل کشاورز داده می شود.

با این تفاسیر آنچه مسلم است بحران آب و خشكسالي در ساليان اخير سبب شده تا استفاده از سامانه‌هاي آبياري تحت فشار در كشور گسترش يابد اما براساس نظرات کارشناسان اجراي موفق سامانه‌هاي آبياري تحت فشار در يك منطقه تابع عواملي از قبيل شرايط اقليمي، مشخصات آب، وضعيت توپوگرافي، مشخصات خاك، شرايط اجتماعي و فرهنگي، وضعيت نيروي انساني، وضعيت بهره برداري و نگهداري و هزينه هاي اجرايي است.

ميزان تاثير و يا نوع محدوديتي كه هر يك از اين پارامترها در اجراي روش آبياري ايجاد مي‌كند ممكن است منجر به موفقيت و يا عدم موفقيت در اجراي طرح شود بنابراین برای اجرای سریع تر و موفق تر این طرح همکاری همه جانبه باید مورد تاکید قرار گیرد.