وقتی مسجد سلیمان، پاریس کوچک ایران شد

مجله مهر: همه چیز از وقتی شروع شد که ویلیام دارسی، میلیونر استرالیایی به ایران آمد تا امتیاز نفت را از مظفرالدین شاه بخرد. سال 1280 بود و کمتر کسی فکر می کرد بتوان با امکانات موجود از زمین های ایران نفت استخراج کرد. دارسی با دستگاه های مدرن و روش های جدیدش آمد و شروع به حفاری در جنوب کشور کرد و سه سال بعد از شروع به کار، اولین چاه نفت ایران را در مسجد سلیمان حفر کرد. نتیجه این حفاری در چند جمله تلگرافی که جرج رینولدز، فرمانده عملیات به لندن فرستاد خلاصه شد: «مفتخرم گزارش کنم که امروز صبح در ساعت چهار به وقت ایرات، نفت در عمق 180 پایی از چاه شماره یک فوران کرد. جزئیات دیگر شامل غلظت و مقدار نفت متعاقبا اعلام خواهد شد.»

رگ های سیاه زمین

اولین قطره های نفت ایران از عمق 360متری خاک مسجد سلیمان بیرون آمد اما 10 روز بعد، وقتی مته حفاری در عمق 307متری دومین چاه، به نفت رسید برای دارسی و تیم فنی همراهش ثابت شد که ایران کشور نفت خیزی است. به همین دلیل، در سال 1901 دارسی دوباره نماینده ای به ایران فرستاد تا امتیاز اکتشاف و استخراج نفت را در تمام ایران، به جز مناطق شمالی یعنی خراسان، مازندران، گرگان و آذربایجان از مظفرالدین شاه بگیرد و از رگ های پر نفتش تغذیه کند.

مدت این امتیاز ۶۰سال بود و دارسی در ازای آن تعهد کرده بود که دو سال بعد از گرفتن امتیاز، شرکتی برای بهره‌برداری از این امتیاز در جنوب ایران تاسیس کند و بعد از آن بیست هزار لیره نقد و معادل بیست هزار لیره سهام شرکت را به دولت ایران تسلیم کند. در قرارداد «دارسی‌»، در تمام مدت صاحب امتیاز از پرداخت مالیات‌، عوارض و حقوق گمركی برای زمین ها، ماشین‌آلات‌، وسایل و مواد لازمی كه وارد می‌كرد و حتی تمام محمولات نفتی كه صادر می‌كرد، معاف بود.

نفت ما مال خودمان

بهره برداری از نفت ایران بعدها با قراردادهای دیگری که بین ایران و انگلستان منعقد شد ادامه پیدا کرد تا زمانی که در سال 1329، طرح قرارداد الحاقی نفت در مجلس شانزدهم مطرح شد و این بار كم‌كم زمزمه لغو تمام قراردادهای نفتی بین تهران و لندن مطرح شد. در این زمان بود که بعضی از نمایندگان خواستار ملی شدن صنعت نفت شدند. دکتر مصدق که پیشرو این عده از نمایندگان بود، در یك مصاحبه مطبوعاتی اعلام كرد كه قرارداد «دارسی‌»، قرارداد 1312 و همچنین قرارداد الحاقی را به رسمیت نمی‌شناسد و این قراردادها از درجه اعتبار ساقط هستند و نباید وسیله‌ای برای غصب حقوق مردم ایران شوند.
چند روز بعد، نمایندگان به رهبری مصدق دولت را استیضاح كردند. دولت اما از مواضعش کوتاه نیامد تا نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران اوج بگیرد و کمتر از 5ماه بعد، به پیروزی برسد. به این ترتیب در اسفندماه 1329 صنعت نفت ایران ملی شد.

شهر اولین ها

استخراج نفت از اولین چاه نفت خاورمیانه، وضعیت اقتصادی و اجتماعی مسجدسلیمان را دگرگون کرد. مسجدسلیمان حالا فقط یک شهر کوچک در جنوب ایران نبود. کار و بار ساکنان این شهر رونق گرفت، معماری شهر به خاطر سکونت انگلیسی ها در منطقه، کم کم از شکل ایرانی فاصله گرفت و امکانات و تجهیزاتی به آن راه پیدا کرد که حتی در پایتخت هم خبری از آن ها نبود. اولین شهربازی، اولین فرودگاه، اولین راه آهن، اولین تصفیه خانه آب و لوله کشی آب و فاضلاب، اولین کارخانه برق، اولین زمین فوتبال و... مسجد سلیمان را تبدیل به شهر اولین های ایران کردند که باعث شد مدتی بعد لقب «پاریس کوچک ایران» را بگیرد.

پایتخت نفتی ایران

اولین چاه نفتی که کارگران دارسی در ایران نفت کردند، حالا غیرفعال است اما به عنوان موزه نفت ایران می توان از آن بازدید کرد. موزه ای که این بار هم یک لقب اولین را همراه خود یدک می کشد: اولین موزه صحرایی کشور.

دکل آبی رنگی که «چاه شماره یک» نفت را معرفی می کند کمی دورتر از تابلویی قرار داد که ورود شما را به پایتخت نفتی ایران خوش آمد می گوید. موزه نفت، با تنها دكل بازمانده از حفاری های نفتی در کشور، بازدید کنندگان را با نحوه حفاری چاه های نفت و گاز آشنا می کند و و تجهیزات مورد استفاده در روند حفاری را به نمایش در می آورد.