همگام با آنانی که پیاده تا کربلا رفتند/ این جاده از سنگرهای دفاع مقدس می آید

به گزارش خبرنگار مهر، فضای محرم ما را همیشه یاد المان هایی مشخص می اندازد، دسته های عزاداری، علم و بیرق، سینه زنی، مداحی و ... این فضا با اولین روزهای محرم در خاطر هرکسی مرور می شود و از این حیث شاید بتوان گفت فرهنگ عاشورا و کربلا از این طریق هر ساله در عامه مردم زنده و پابرجا می ماند. از طرفی دیگر قطعات موسیقی، سریال ها و مخصوصا تئاتر همیشه در صحنه تعزیه به گونه ای دیگر علم کربلا را در این ایام بالا گرفته اند. این همه اما تنها بخشی از یک واقعه عظیم را می توانند حفظ کنند و بخش دیگری از این حوزه در دست مستندسازانی است که می توانند تصویری تازه از این روزها نشان دهند و این فرهنگ را زنده و پویا و جاوید نگه داشته و منتقل سازند.

امروز پنجشنبه پنجم محرم است و برای این منظور به سراغ یکی از مستندسازانی رفته ایم که در این حوزه تحقیقات و فعالیت هایی داشته است.

محمد کرم زاده در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به تحقیقات و فعالیت هایی که در حوزه موضوعات مذهبی و محرم داشته است، بیان کرد: گاهی این تفکر پیش می آید که نمی توان کار جدیدی در زمینه موضوعاتی که پیش از این مکرر به آنها پرداخته شده است، انجام داد. به طور مثال در ابتدای ساخت مستند درباره محرم اطرافیان ما فکر می کردند که در حوزه اربعین نمی شود کار جدیدی تولید کرد و آنقدر کار شده که به نوعی فضا اشباع شده است.

وی ادامه داد: این موضوع را می توان به کل کارهای مذهبی و انقلابی تعمیم داد. ما با یک خلا بزرگ در این زمینه طرف هستیم و البته علاقمندان زیادی وجود دارند که دوست دارند در حوزه کارهای مذهبی و آیینی کار کنند. حتی بسیاری از بچه مذهبی ها هم علاقمند به فعالیت در این حوزه هستند اما این علاقه منجر به ساخت اثر بکری نمی شود.

مستندسازی بیشتر به گزارش گرفتن تبدیل شده است

این مستندساز با اشاره به نگاهی که فکر می کند درباره موضوعات مذهبی نمی توان کار نویی انجام داد، بیان کرد: مشکل اینجاست که ما نگاه و تحلیل های جدید را کم داریم و نگاه مستندسازان گاهی نسبت به یک موضوع بیشتر خبری است تا تحلیلی یعنی مخاطب بعد از دیدن به طور مثال مستندی مرتبط با تاسوعا و عاشورا تنها با خبری از یک حادثه مواجه می شود.

کارگردان مستند «معبر» یادآور شد: مستندسازی بیشتر به گزارش گرفتن تبدیل شده است و مستندسازان ما وقتی درباره حوادث سوریه یا پیاده روی های مردم به سمت کربلا اثری می سازند تنها همان وقایع را بازتاب می دهند. درحالیکه باید مخاطب را به سطح بالاتری از معرفت سوق دهیم و زاویه دید تازه ای را برایش باز کنیم. در نهایت چون برخی از  مستندسازان تنها معتقدند که بازتاب دهنده هستند بیشتر برای ایجاد جذابیت در جستجوی سوژه های خاص و ویژه هستند و به نقطه دوری از یک شهر یا روستا می روند تا آیینی از عزاداری محرم را که مردم ندیده‌اند ثبت و ضبط کنند.

مستند محرمی باید مردم را به مسجد و هیات نزدیک خانه اش جذب کند

وی با بیان اینکه مستند باید برگرفته از همین اجتماع باشد، اظهار کرد: اما مستند باید به جای آنکه به چنین جاهایی برود نگاه تازه ای به مسجد و هیات و عزاداری های خود ما داشته باشد و باعث شود که شخصی که در خانه اش نشسته است این ضرورت و جذابیت برایش بوجود آید که به هیات عزاداری و مسجد محله اش برود. این مساله نیاز دارد که خود هنرمندان حرفی برای گفتن داشته باشند و این حرف اندیشه ای را طلب می کند.

کارگردان مستند «معبر» که موضوع پیاده روی مردم به کربلا را دستمایه کار خود قرار داده و آن را با محورهای دیگری همچون دفاع مقدس تلفیق کرده است، افزود: یک مستند در حالت عادی دو ماه از تولید تا تدوین به طول می انجامد اما کار ما برای این مستند یک سال طول کشید چون در حین کار تحقیقاتی داشتیم و در طول مسیر دایم اثر کامل تر می شد. ویرایش های بسیاری روی مستند انجام شد و مهم ترین دلیل ما برای این امر این بود که نمی خواستیم تنها تصاویری جالب در کنار هم جمع آوری کنیم بلکه هدف برای ما اهمیت بیشتری داشت و اینکه مخاطب در نهایت به چه مفهومی دست پیدا می کند.

مستندهای ما باید همین امور جاری را تحلیل و بررسی کند

کرم زاده با اشاره به مستندهایی که در جهان امروز ساخته می‌شود بیان کرد: امروز ما کمتر نیاز به اطلاعات داریم و مساله ما بیشتر در فهم و درک همان مواردی است که می‌دانیم و تحلیلی که نسبت به همین امور عادی وجود دارد.

وی با اشاره به جزییاتی از نگاه تحلیلی موجود در مستند «معبر» که پیاده روی به کربلا موضوع محوری آن است، عنوان کرد: در گفتگوهای ما با زائران پیاده روی اربعین بعضی از آنها که تجربه حضور در جبهه های جنگ را داشتند، بیان می کردند که در مسیر پیاده روی تا کربلا مجددا حس شب های عملیات برای آنها تکرار شده است.

کرم زاده اضافه کرد: در طول کار حتی ما با مفاهیم سنگین تری رو به رو شدیم که به دلیل سخت بودن انتقال این معانی از بیان بسیاری از آنها در مستند خود منصرف شدیم. به طور مثال بین دفاع مقدس و کاری که رزمندگان برای باز کردن راه کربلا و در نهایت محبت امام حسین (ع) به دل های مردم انجام دادند با هم ارتباط عمیق وجود دارد.

عزاداری امام حسین (ع) اتحاد بین قلوب را ایجاد می سازد

وی با اشاره به بیانات امام خمینی (ره) درباره عزاداری امام حسین (ع) و تاثیر این عزاداری ها یادآور شد: از جمله این تاثیرات اتحادی است که در میان قلوب مردم به وجود می آید و هیچ قدرتی مثل امام حسین (ع) نمی تواند میلیون ها نفر را از سراسر جهان به یک چنین اجتماع بزرگی در ایامی مثل اربعین فرا بخواند.

این مستندساز در پاسخ به این که چرا کمتر مستندهای قوی در حوزه آیین ها و مراسم و اعتقادات دینی ساخته شده است، خاطرنشان کرد: متاسفانه بعضی از مستندسازان ما برای رسیدن به درک بالاتر از موضوعات مذهبی تلاش نمی کنند و با همان آموخته های خود سراغ موضوعات محرم می روند درحالیکه تحلیل عمیقی از اینکه چرا مردم به هیات می روند و یا چرا سینه می زنند، ندارند. بنابراین وقتی مستندهایی از این آیین ها را نشان می دهد مثل رشته هایی پاره است و زنجیری نیست که این تصاویر را بهم متصل سازد. در نتیجه بعد از تدوین هم مخاطب متوجه می شود که معنایی در پشت این مستندها وجود ندارد.

«روایت فتح» تعقیبات نماز شهید آوینی بود

کرم زاده مستندهای «روایت فتح» شهید آوینی را به عنوان نمونه هایی انقلابی و اسلامی مثال زد و تصریح کرد: «روایت فتح» هم همان تصاویر جنگ است اما آنچه که این مستند را ممتاز می کند نگاهی است که شهید آوینی دارد و عمده این نگاه هم به این دلیل بود که خودش جنگ را فهمیده بود و حتی در کارش نشانه رشد او نیز وجود داشت. از اثر او می توان فهمید که این مستند در ادامه همان نماز و به نوعی تعقیبات نماز اوست. امام حسین (ع) هم نباید منفک از زندگی باشد اما برای ما در کنار زندگی روزانه مان قرار دارد.

وی با اشاره به تجربه هایی که در مستند «معبر» در رویارویی با پیمودگان راه کربلا در اربعین داشته است از نوعی سبک زندگی جدید برای این افراد سخن گفت و بیان کرد: این آدم ها غذا نمی خورند که سیر بشوند و یا برای استراحت نمی خوابند بلکه تمام زندگی آنها در طول این مسیر در راستای رسیدن به هدفشان رقم می خورد. این آدم ها شاید ابتدا برای یک تجربه به این مسیر وارد می شوند اما بعد در طول مسیر سبک زندگی و سبک رفتاری جدیدی آنها را متناسب با هدف شان یعنی رسیدن به کربلا پیش می برد.

به گفته این مستندساز، تجربه پیاده‌روی اربعین همچون تجربه پیاده‌روی شب‌های عملیات در 8 سال دفاع مقدس است.

کارگردان مستند «معبر» در توضیح خود از این سبک زندگی خاطرنشان کرد: ما در زندگی روزمره خود شاید کمتر به آدم های اطرافمان توجه کنیم، از آنها بپرسیم که وضع مالی شان چطور است؟ یا نگران این باشیم که غذایشان تامین باشد اما این همسفران به تدریج به این سبک زندگی جدید می رسند و رفاقت و سخاوت در میانشان افزایش می یابد.

کرم زاده در پایان با بیان اینکه ساخت مستند در حوزه دین و مسایل دینی سختی های فراوانی از تحقیق تا اجرا دارد، گفت: در این حوزه سخن گفتن دشوار است خود من هنوز برای ساخت مستندی با موضوع تاسوعا و عاشورا احساس ناتوانی می کنم چون به نظرم همه مفاهیمی که برای انتقال این موضوع مورد نظر من است مردم هم از آن خبر دارند. ما گاهی موضوعاتی بسیار ساده داریم که احساس می کنیم کاملا بر آنها مسلط شده ایم اما زمانیکه می خواهیم آنها را در قالب هنری نشان دهیم متوجه می شویم که حتی درک ساده ای از اصل موضوع هم نداریم به طور مثال ما اندیشه ای داریم که معتقد است امام حسین (ع) اسلام را زنده نگه داشته است اما پاسخ به چگونگی این امر بسیار سخت است و از آن سخت تر نمایش این مفهوم و انتقال آن است.

«معبر» روایت تازه و متفاوتی از پیاده روی اربعین حسینی است، از نگاه ۸ سال دفاع مقدس و از زاویه‌ای تازه که منجر به کشف پیوند عمیقی میان این دو حادثه بزرگ شده است.

در شیوۀ متفاوتی که کارگردان برای روایت این مستند انتخاب کرده، ظرفیت جدیدی برای بیان بسیاری از ناگفته‌ها درباره «بزرگترین اجتماع شیعی جهان» و «حماسۀ بزرگ دفاع مقدس» پدید آمده و نمای جدیدی از هر دو حادثه خلق می‌شود تا مخاطب را به درک لایه های عمیق تری از هر دو حادثه برساند.

ایجاد خودآگاهی و مسولیت تاریخی برای زائران و محبان اباعبدالله(ع) و درک عمق انگیزه‌های رزمندگان دفاع مقدس، به شکلی روان و جذاب را می توان از جمله ویژگی های این مستند برشمرد.