علی غفرانی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، در گفتگو با خبرنگار مهر به بررسی شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دوره زندگی امام حسین (ع) پرداخت و اظهار داشت: دوران امامت امام حسین (ع) مصادف با دوره خلافت معاویه بود و جهان اسلام یا مسلمانان آن روزگار تقریبا در اقوام عرب خلاصه می شد.
وی با بیان این که شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن زمان به شکلی بود که شناخت امام زمان را سخت می کرد، افزود: یکی از مهمترین مسائلی که مانع این امر می شد، بحث فتوحات و غنایم حاصل از آن بود که از دوره خلافت عمر شدت گرفته بود.
غفرانی بیان کرد: مسلمانان آن زمان که عموماً از تابعین و کم و بیش صحابه بودند، به دنبال گسترش زمینی اسلام بودند و این مسئله چنان ذهن آن ها را مشغول کرده بود که فرصت پرداختن شناخت امام زمان و این که چه کسی باید آن ها را مدیریت کند، نداشتند و برای آن ها این موضوع فراموش شده بود.
وی با اشاره به این که غنیمت برای اعراب بادیه نشین صدر اسلام نکته و موضوع مهمی به شمار می رفت، تصریح کرد: فتوحات بحث غنیمت را به دنبال داشت و اعراب که پیش از آن مردمی گرسنه، پابرهنه و با پیشینه اقتصادی بسیار سخت در شبه جزیره عربستان زندگی می کردند، فتوحات و غنایمی که از این طریق به دست می آمد انگیزه ای شده بود که این مردمان را به سمت فتوحات سوق می داد.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی به آیه ۱۴ سوره حجرات اشاره کرد و ادامه داد: اعرابی که شناخت کافی از اسلام نداشتند و خود را حامل پرچم و پیام اسلام معرفی می کردند، فتوحات باعث شد تا از جزیرة العرب به مناطق فتح شده که آن زمان شامل ایران، عراق، شام و مصر می شد، مهاجرت کنند.
استاد تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه فردوسی افزود: بدین طریق اعراب از مکه و مدینه که گهواره اسلام بود و از صحابه و تابعین به عنوان راویان و انتقال دهندگان اسلام دور باشند و به همان نسبت هم از خاندان پیامبر فاصله گرفتند.
غفرانی با بیان این احتمال قوی که شاید خاندان پیامبر با گسترش اسلام به شکل فتوحات موافق نبودند، خاطرنشان ساخت: اما حکومت معاویه این مسئله را دامن می زد و به علل مختلف اجازه نمی داد که جریان فتوحات متوقف شود و قطعاً برای اعراب بدوی نتیجه بسیار نقد و سهل الوصولی داشت.
وی تصریح کرد: حوادث سقیفه و خلافت خلفای راشدین و به قدرت رسیدن معاویه در شام از دیگر عواملی بود که امام علی (ع) و خاندان ایشان را به نوعی به حاشیه رانده بود و طبیعی است که مردم آن روز رابطه قابل قبولی با اهل بیت (ع) نداشته باشند.
این استاد دانشگاه با بیان این که مسلمانان صدر اسلام اعم از صحابه و تابعین عمدتا برای سکونت در مناطق فتح شده از حجاز خارج می شدند، اذعان داشت: به همین دلیل در منطقه حجاز روز به روز از تعداد کسانی که حضرت علی (ع) و خاندان ایشان را می شناختند کاسته می شد.
وی در این خصوص شاهد مثالی آورد و گفت: بهترین شاهد برای این مطلب می توان به زمان امام سجاد(ع) اشاره کرد که معروف است آنقدر ترکیب جمعیتی شهرهای مدینه و مکه در اثر مهاجرت تغییر کرده بود که در مدینه تعداد کسانی که امام سجاد(ع) را می شناختند از بیست نفر تجاوز نمی کرد.
غفرانی به تبلیغات منفی دستگاه بنی امیه علیه خاندان امام علی(ع) اشاره کرد و افزود: بنی امیه و در رأس آن معاویه از زمان حضرت علی(ع) تبلیغات وسیعی را در شام و علیه خاندان علوی شروع کرده بود که بعدها این حرکت به عراق هم راه پیدا کرد و یک نوع فضای دشمنی و با حاشیه راندان امام علی(ع) و فرزندان ایشان تقویت می شد.
وی ادامه داد: نتیجه تعیقب و کشتار یاران و هواداران حضرت علی (ع) توسط معاویه و در زمان او از جمله داستان کشتن حجر بن عدی، میثم تمار، کمیل و افرادی مانند آن ها باعث شد هرچه هواداران علی(ع) کشته می شدند به همان میزان از یاران و هواداران امام حسین(ع) کاسته شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه مشهد تصریح کرد: اعراب اسلام آورده بودند اما ایمانشان به پیامبر و اسلام ایمان قلبی نبوده و شاید بسیاری از مفاهیم دینی مثل شناخت امام برای توده هایی که با انگیزه های مختلف به سمت اسلام گرایش پیدا کرده بودند مطرح نبود.
------------------------
گفتگو: اعظم ذوالفقاری
