به گزارش خبرنگار مهر، شامگاه روز جمعه گذشته و درست در ساعاتی که بلندگوهای شبستان اصلی مصلای تهران طبق روال هر روز میزان ساعات باقی مانده از بیستمین نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری‌ها را گوشزد می‌کرد، چهره برخی غرفه‌داران و اهالی رسانه چندان نشانی از نشاط برآمده از یک هفته حضور در یک بزم صنفی را نداشت.
«بالاخره تمام شد.» این فصل مشترک اظهارنظر اهالی رسانه بود که پس از یک هفته پرفشار لحظه شماری می‌کردند تا زنگ پایان نمایشگاه بیستم به صدا درآید و مجدد به روال کاری عادی خود بازگردند. این بی‌تناسبی میان حس و حال اهالی رسانه و پایان‌بندی یک جشن رسانه‌ای ریشه در چه دارد؟
این گزارش مختصر، مروری است فهرست‌وار بر بیستمین تجربه برگزاری بزمی که گویی اهالی رسانه دیگر چندان دوستش نمی‌دارند و تنها به قاعده عادتی مرسوم به برگزاری آن تن می‌دهند. تجربه‌ای که صد البته دستاوردهایی هم در زیر سایه معایبش داشت.
دستاوردهای نمایشگاه بیستم چه بود؟
برگزاری بیستمین نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری‌ها فرصتی برای محک خوردن مدیران با تجربه اما تازه‌نفس معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد دولت یازدهم بود. ملاک‌های متعددی برای قضاوت درباره میزان توفیق این مدیران می‌توان در نظر گرفت اما در یک برآورد کلی می‌توان به برخی سرفصل‌های معین اشاره کرد.
«بالاخره تمام شد.» این فصل مشترک اظهارنظر اهالی رسانه بود که پس از یک هفته پرفشار لحظه شماری می‌کردند تا زنگ پایان نمایشگاه بیستم به صدا درآید و مجدد به روال کاری عادی خود بازگردند. این بی‌تناسبی میان حس و حال اهالی رسانه و پایان‌بندی یک جشن رسانه‌ای ریشه در چه دارد؟
اما نکته اینجاست که بخش قابل توجهی از آنچه به‌عنوان «دستاورد» درباره این دوره فهرست می‌شود را نمی‌توان دلیلی بر الزام برگزاری نمایشگاه مطبوعات دانست و تنها می‌توان آن را دقت نظر یک تیم اجرایی و تلاش برای برگزاری هر جه بهتر یک رویداد تحلیل کرد. به تعبیر دیگر آیا برگزار نشدن نمایشگاه بیستم مطبوعات و به دنبال آن عدم حصول به این «دستاوردها» آیا خسرانی را برای مطبوعات و رسانه‌های ایران به همراه می‌داشت؟
این درست همان نکته‌ای است که ضرورت این مرور در فضایی خارج از ایام برگزاری نمایشگاه مطبوعات را دوچندان می‌کند؛ اگر همین امروز خود را در آستانه برگزاری بیست و یکمین نمایشگاه بین‌المللی مطبوعات و خبرگزاری‌ها بدانیم با نیم‌نگاهی به تجربه برگزاری بیستمین دوره روی کدام بخش از دستاوردهای آن می‌توانیم مهر تأیید بزنیم؟ اساسا آیا مرور خاطره برگزاری دوره بیستم و صحبت از دستاوردهای آن انگیزه‌ای را برای انتظار و لحظه شماری رسیدن دوره بعد برمی‌انگیزد؟
اگر طرح این سوال را عجیب می‌دانید می‌توان از زاویه‌ای دیگر کارنامه نمایشگاه بیستم را ارزیابی کرد؛ از این منظر که انتظار از نمایشگاه مطبوعات چیست و این دوره از نمایشگاه تا چه اندازه در مسیر برآورده کردن این انتظارات بوده‌است؟
از نمایشگاه مطبوعات چه می‌خواهیم؟
پیش از این و در قالب گزارش «نمایشگاه مطبوعات یا نمایشگاه مسئولان؟» به صورت گذرا به این واقعیت اشاره شد که اهداف از برگزاری نمایشگاه مطبوعات را می‌توان در قالب سه ضلع مثلث مردم، رسانه و مسئولان ارزیابی کرد.
برای ارزیابی نسبت این سه ضلع با نمایشگاه مطبوعات و به طور خاص بیستمین دوره برگزاری آن، بهترین مرجع اهالی رسانه و غرفه‌دارانی هستند که طی یک هفته حضور در نمایشگاه را تجربه کرده و می‌توانند تحلیل دقیق‌تری درباره میزان ارتباط مردم، مسئولان و به خصوص رسانه‌ها با نمایشگاه مطبوعات ارائه دهند.
موسوی: هیچ عمقی ندیدیم
سیدنظام‌الدین موسوی مدیرمسئول خبرگزاری فارس در زمینه انتظارات از نمایشگاه مطبوعات به خبرنگار مهر می‌گوید: با توجه به اینکه برخلاف نمایشگاه‌های دیگر که محصولی مشخص برای عرضه دارند در حوزه‌های فرهنگی مانند کتاب، مطبوعات و رسانه محصولی عینی و مادی برای عرضه نیست در نمایشگاه‌های تخصصی این حوزه آنچه عرضه می‌شود خود فعالان هستند. به این معنا که در نمایشگاه مطبوعات مهم حضور خود اهالی رسانه است که بتوانند از نزدیک خود را به مخاطبان رسانه عرضه کنند تا مخاطبان هم بتوانند بدون صفحات مانیتور و کاغذ و فارغ از پرده‌های مجازی خبرنگاران و فعالان رسانه را از نزدیک ببینند تا تعاملی شکل بگیرد.
موسوی: معاونت مطبوعاتی امسال تمایلی به برگزاری نمایشگاه نداشت. سال گذشته هم با همین بهانه نمایشگاه را برگزار نکردند و اعلام شد که می‌خواهیم با عمق بیشتری آن را برگزار کنیم اما عملاً نتوانستند و در عمل ما هیچ عمقی ندیدیم.
موسوی معتقد است: در چنین شرایطی هم مخاطبان نکات، ابهامات و سوالات خود را درباره رسانه‌ها از نزدیک طرح خواهند کرد و هم رسانه‌ها ارتباط بهتری با مخاطبان‌شان پیدا خواهند کرد. برقراری این تعامل دو جانبه را می توان کارکرد اصلی نمایشگاه مطبوعات دانست.
وی می‌افزاید: کارکرد دیگر این نمایشگاه می‌توان انتقال تجربه باشد. محصولی که در این نمایشگاه می‌تواند مبادله شود همین «تجربه» است. اهل رسانه در طول سال شاید نتوانند با یکدیگر رابطه نزدیک و رودررو و طولانی مدت داشته باشند اما نمایشگاه می‌تواند این فرصت را فراهم کند که خبرنگاران، مدیران فنی و... در کنار یکدیگر قرار بگیرند. در همین زمینه تلطیف مناسبات رسانه‌ای را هم می‌توان کارکرد دیگر نمایشگاه مطبوعات دانست. اهالی رسانه از پشت همین پرده‌های مجازی که به آن اشاره کردیم غالباً درکی از هم دارند اما وقتی از نزدیک با هم گفتگو می‌کنند احتمالاً به درک‌های دیگری می‌رسند و حرف‌هایی را می‌توانند رودررو طح کنند که به لطافت فضای رسانه‌ای کمک کند.
مدیرمسئول فارس در عین حال معتقد است: حضور طیف‌های مختلف و چهره‌های خبری در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، ورزشی و... را می‌توان از کارکردهای جنبی نمایشگاه دانست.
موسوی در تحلیل کیفیت برگزاری نمایشگاه بیستم می‌گوید: اینکه چرا نمایشگاه امسال با این کیفیت برگزار شد بخشی از آن ناگزیر است چراکه مسئولان دوست دارند خسته نباشیدی به رسانه‌ها بگویند. کلیت این رویکرد ایرادی ندارد و برجسته شدن آن هم ارتباطی با عملکرد مسئولان ندارد. بخشی از این اتفاق ناشی از ناهماهنگی بین خود اصحاب رسانه است. البته سوءمدیریت حاکم بر نمایشگاه هم قابل مشاهده بود.
وی معتقد است: معاونت مطبوعاتی امسال تمایلی به برگزاری نمایشگاه نداشت. سال گذشته هم با همین بهانه نمایشگاه را برگزار نکردند و اعلام شد که می‌خواهیم با عمق بیشتری آن را برگزار کنیم اما عملاً نتوانستند و در عمل ما هیچ عمقی ندیدیم. همین شعله کم‌فروغی هم که بود ناشی از تلاش‌های خود اهالی رسانه بود.
خدادی: رسانه باید از حالت ابزار به نیاز مسئولان تبدیل شود
محمد خدادی مدیرعامل خبرگزاری ایرنا هم دیدگاه مشابهی با موسوی درباره جایگاه نمایشگاه مطبوعات دارد. خدادی به خبرنگار مهر می‌گوید: نمایشگاه مطبوعات در واقع فرصتی برای حضور رسانه‌ها در کنار هم است. فرصتی که رسانه به خودش بپردازد. حالا این کارکرد چقدر مطلوب و چقدر منطبق بر شرایط فعلی نمایشگاه است طبعاً باید گفت که با آن فاصله دارد.
وی معتقد است: بودن رسانه‌ها در کنار هم فاصله‌ها را کم می‌کند و هم‌افزایی ایجاد می‌کند. مهمتر از آن دانش‌افزایی و بومی‌کردن دانش رسانه‌ای در قالب انتقال تجربیات است. ما باید سعی کنیم با بهره از تجارب یکدیگر حرفه‌ای‌تر عمل کنیم. رسانه‌ها اگر هدف کانونی شان توسعه کشور، بالندگی کشور و رشد انقلاب باشد می‌توانند در کنار هم از تجارب یکدیگر برای پیشبرد این هدف مشترک بهره ببرند. رقابت اشکالی ندارد اما بسترش باید رفاقت باشد.
خدادی ضمن اشاره به اینکه این‌ها ظرفیت کلی نمایشگاه مطبوعات است درباره دوره بیستم می‌گوید: امسال با توجه به رویکردی که معاون مطبوعاتی داشت بستر هم‌افزایی، هم‌کاری، تعامل و کنار هم بودن ها فراهم بود و از حیث دانش‌افزایی و تبادل تجربیات هم آغاز خوبی داشت اما کار جدی‌ای صورت نگرفت. کاش رسانه‌ها از این فرصت استفاده می‌کردند تا سراغ هم بروند و از تجربه یکدیگر استفاده می‌کردند.
مدیرعامل ایرنا ادامه داد: بنده در سخنان اختتامیه هم به این نکته اشاره کردم که رسانه باید از حالت ابزاری در دست مسئولان به نیاز آن‌ها تبدیل شود. واقعاً چقدر مسئولان احساس نیاز به رسانه دارند؟ کاش خود رسانه‌ها به جای اینکه به موضوعات سیاسی می‌پرداختند موضوعات صنفی خود را هم مطرح می‌کردند. پنل‌ها و نشست‌هایی که در نمایشگاه برگزار شد هم عمدتاً حول موضوعات سیاسی بود تا موضوعات صنفی.
مقدم: از دایره تکرار باید خارج شویم
«به‌رغم آن که مطبوعات بخش عمده‌ای از تأثیرگذاری اجتماعی در دوره‌های مختلف را برعهده داشته‌اند کمتر با مردم ارتباط مستقیم داشتند و به همین دلیل نمایشگاه مطبوعات طراحی شد تا ضمن تجلیل و توجه بیشتر به مطبوعات و رسانه‌ها این ارتباط هم شکل بگیرد.» این دیدگاه مدیرمسئول روزنامه جام‌جم درباره ماهیت نمایشگاه مطبوعات است.
بیژن مقدم در این زمینه به خبرنگار مهر می‌گوید: این کارکرد اصلی نمایشگاه مطبوعات است که در 20 دوره برگزاری همواره مورد توجه بوده‌است اما همانطور که در طول سالیان رسانه‌ها کارکردهای متفاوتی پیدا کرده و بعضا تغییر ماهیت هم داده‌اند نمایشگاه مطبوعات هم، چنین شرایطی دارد.
وی می‌افزاید: در قبال این تغییر سه دیدگاه مطرح است. یکی اینکه به طور کامل باید این رویداد را تعطیل کرد و دلیلی ندارد هر ساله برای آن هزینه شود. دیگر اینکه بهتر است به جای برگزاری سالانه در قالب دوسالانه آنرا برگزار کنیم.
مقدم با اشاره به دیدگاه گروه سوم درباره نمایشگاه مطبوعات گفت: آخرین گروه افرادی هستند که می‌گویند نمایشگاه مطبوعات گرفتار یک دور تکرار شده است و باید برای خروج از این دور فکری کنیم. نمایشگاه مطبوعات نیازمند جذابیت‌های بیشتر است. برای سال آینده و یا دور آتی برگزار نمایشگاه باید روی هر سه دیدگاه کار کرد و با برگزاری نشست‌ها تحصصی و مشورتی به جمع‌بندی معینی رسید و براساس آن عمل کرد.
مقدم: کف خواست و انتظار ما از نمایشگاه همان ارتباط با مخاطب است که فلسفه برگزاری نمایشگاه محسوب می‌شود. این کف انتظار تا حدودی در دوره‌های مختلف محقق شده‌است و در این دوره هم می‌توان فرض را بر این گذاشت که علاقمندان رسانه و مطبوعات در این نمایشگاه حاضر بوده‌اند.مدیر مسئول روزنامه جام‌جم در ادامه گفت: درباره دیدگاه خود در این زمینه تصریح کرد: بنده هم با برگزاری دوسالانه و هم با لزوم خروج از دایره تکرار و حرکت به سمت جذابیت بیشتر موافقم و فکر می‌کنم این دو رویکرد با یکدیگر قابل جمع هستند و در قالب آن می‌توان هزینه و دغدغه‌های برگزاری هر دوره از نمایشگاه را به حداقل رساند.
مقدم درباره شرایط برگزاری بیستمین دوره نمایشگاه گفت: کف خواست و انتظار ما از نمایشگاه همان ارتباط با مخاطب است که فلسفه برگزاری نمایشگاه محسوب می‌شود. این کف انتظار تا حدودی در دوره‌های مختلف محقق شده‌است و در این دوره هم می‌توان فرض را بر این گذاشت که علاقمندان رسانه و مطبوعات در این نمایشگاه حاضر بوده‌اند.
وی ادامه داد: در عین حال شاهد برخی اتفاقات به‌عنوان آسیب نمایشگاه هم بودیم که واقعا در شأن رسانه‌ها نبود. اینکه رسانه‌ها به دنبال مسئولان باشند تا مثلاً افتخار دهند و در غرفه‌ای حاضر شوند یک آفت است!
مقدم درباره رابطه مردم و نمایشگاه مطبوعات هم گفت: واقعاً مخاطبانی که در نمایشگاه حاضر می‌شوند قرار است چه دستاوردی داشته باشند؟ اصلاً ما تبلیغ نکرده‌ایم که مخاطبان قرار است در نمایشگاه مطبوعات با چه چیزی مواجه شوند و باید چه انتظاری از نمایشگاه داشته باشند.
توانگر: نمایشگاه جای طرح مشکلات صنفی نیست
علیرضا درویش توانگر قائم‌مقام مدیرعامل خبرگزاری تسنیم اما نگاه متفاوتی به نمایشگاه مطبوعات دارد و در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: برگزاری نمایشگاه مطبوعات می‌تواند لزوما به معنای طرح مسائل صنفی و حل این مسائل نباشد چون نمایشگاه فرصتی طلایی برای رسانه هاست که با مردم و مخاطبان بدون طی کردن فرآیند بروکراتیک و اداری ارتباط مستقیم برقرار کنند.
توانگر می‌گوید: مهمترین نیازی که مطبوعات در نمایشگاه دارند این است که هر رسانه‌ای بتواند مخاطبان خود را ارزیابی کند و از طریق عکس‌العمل‌هایی که از مخاطب خود می‌گیرند نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی کنند. نمایشگاه برای این نیست که درست در جایی که رسانه‌ها می‌توانند با مخاطب خود ارتباط مستقیم داشته باشند از مشکلات صنفی خود بگویند. این می‌تواند در هر زمان دیگری اتفاق بیافتد. مانند جلساتی که معاونت مطبوعاتی در طول سال برگزار می‌کند. رسانه‌ها می‌توانند در قالب همین جلسات مشکلات صنفی خود را موشکافی کنند و به راه‌حل هم برسند.
توانگر: نمایشگاه برای این نیست که درست در جایی که رسانه‌ها می‌توانند با مخاطب خود ارتباط مستقیم داشته باشند از مشکلات صنفی خود بگویند. این می‌تواند در هر زمان دیگری اتفاق بیافتد. مانند جلساتی که معاونت مطبوعاتی در طول سال برگزار می‌کند.وی گفت: نمایشگاه امسال از منظر حضور مردمی غیر از دور روز نخست نمایشگاه خلوتی نبود و حتی می‌توان گفت از روز سوم با استقبال ویژه مخاطبان همراه بود. به خصوص که این دوره به جای ده روز در یک هفته برگزار شد. مهمترین نقطه قوت نمایشگاه شعار «رسانه؛ آزادی مسئولانه» بود که در کنار آزادی تعهد رسانه را هم گوشزد می‌کرد. مهمترین نقطه ضعف آن هم این باود که نمایشگاه کارش را با تأخیر آغاز کرد و برخی رسانه حتی غرفه‌های خود را دیر تحویل گرفتند.
قائم‌مقام مدیرعامل خبرگزاری تسنیم در پایان درباره کیفیت حضور این خبرگزاری در نمایشگاه بیستم گفت: حضور فعال و زنده، اطلاع‌رسانی آنلاین در محل غرفه، انعکاس بلافاصله اخبار، مناظره‌ها و میزگردهایی که برگزار شد از نقاط قوت غرفه تسنیم در نمایشگاه امسال بود که توانست به صورتی پویا در نمایشگاه حضور داشته باشد. به همین دلیل اگر به‌عنوان غرفه برتر انتخاب نمی‌شدیم ناسپاسی بود چراکه در قیاس با سایر رسانه‌های حاضر در نمایشگاه تحرک خبرگزاری تسنیم منحصر به فرد و نادر بود.
کرمیان: شأنی که باید رسانه‌ها حفظ کنند
مسئول غرفه خبرگزاری ایسنا در نمایشگاه بیستم مطبوعات به نکته متفاوتی اشاره کرد و در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: واقعیت این است که نمایشگاه مطبوعات پیش از این با عنوان «جشنواره» برگزار می‌شد و حداقل اتفاق مثبتی که امسال شاهد آن بودیم اصلاح عنوان این رویداد رسانه‌ای و برگزاری آن بعنوان «نمایشگاه» بود.
صادق کرمیان معتقد است: نمایشگاه امسال مطبوعات با شرایط تازه و جدیدی برگزار شد. تغییر در نحوه چیدمان غرفه‌ها و ثبت‌نام رسانه‌ها در قالب یک اتوماسیون تعریف شده تاحدود زیادی شرایط برگزاری نمایشگاه را عادلانه کرده بود. هر چند در این زمینه ایرادات و اشکالاتی به وجود آمد اما برای تجربه اول طبیعی بود و با رفع این مشکلات در آینده می‌توان شرایط بهتری را هم فراهم کرد.
کرمیان: نمایشگاه بیستم تبدیل به محلی برای حضور مسئولان و بهره‌برداری آن‌ها از رسانه شد و این در حالی است که رسانه‌ةا در طول سال و به صورت طبیعی هم با مسئولان در ارتباط هستند. کاش این چند روز بیشتر به مردم اختصاص می‌یافت.
وی می‌افزاید: در کنار دسته‌بندی غرفه‌ها بحث چیدمان موضوعی هم از نکات مثبت برگزاری این دوره از نمایشگاه بود. در کنار این نکات مثبت اما نکته مهم درباره نمایشگاه بیستم که به‌عنوان یک چالش اساسی کلیت نمایشگاه را تحت تأثیر قرار داد بحث تغییر ماهیت آن بود. نمایشگاه مطبوعات می‌بایست محلی باشد که مخاطبان و مردم عادی بتوانند رو در رو با دست‌اندرکاران رسانه ارتباط برقرار کنند و خواسته ها و دغدغه‌های خود را با ایشان در میان بگذارند. رسانه نماینده افکار عمومی است و همانطور که یک نماینده مجلس نیاز به ارتباط با حوزه انتخابیه خود دارد ما نیز نیازمند ارتباط با افکار عمومی هستیم.
کرمیان تصریح کرد: متأسفانه از این بابت شاهد اتفاق خوبی در نمایشگاه بیستم نبودیم و در واقع مسئولان جای مردم را در این دوره گرفته بودند.
نمایشگاه بیستم تبدیل به محلی برای حضور مسئولان و بهره‌برداری آن‌ها از رسانه شد و این در حالی است که رسانه ها در طول سال و به صورت طبیعی هم با مسئولان در ارتباط هستند. کاش این چند روز بیشتر به مردم اختصاص می‌یافت.
وی در ادامه پیرامون لزوم نوآوری و ارائه دستاوردهای تازه در نمایشگاه هم گفت: شاید برخی بگویند که در زمینه رسانه و روزنامه جایی برای ارائه دستاورد ویژه نیست اما بازهم رسانه‌ها می‌توانند با اندکی خلاقیت دستاوردهای تازه‌ای را به مخاطب ارائه کنند.
کرمیان در ادامه به طرح ویژه خبرگزاری ایسنا در نمایشگاه بیستم اشاره کرد و گفت: ما در این دوره طرح صدای دانشجو را به مخاطبان ارائه کردیم تا از طریق آن در طول سال اهالی دانشگاه هم بتوانند برای ما تولید محتوا داشته باشند. خوشبختانه در همین چند روز برگزاری نمایشگاه هم توانستیم این طرح را به خوبی معرفی کنیم.
وی در پایان ضمن خسته نباشید به تمامی اهالی رسانه تأکید کرد: متإسفانه در این دوره شاهد پدیده کشاندن مهمانان از غرفه‌ای به غرفه دیگر بودیم که این مسئله واقعاً در شأن رسانه‌ها نبود. این شأن هم بیش از باید توسط خود اهالی رسانه حفظ شود.
در آستانه نمایشگاه بیست و یکم!
با وجود تمام موارد ریز و درشتی که در این مرور مختصر پیرامون عملکرد و دستاوردهای نمایشگاه بیستم مطبوعات به آن اشاره شد، واقعیت اصلی این است که این نمایشگاه تنها رویداد تخصصی مطبوعات و رسانه‌های ایران است و به راحتی نمی‌توان حکم بر تعطیلی آن داد. هر چند این سوال جدی را هم نمی‌توان نادیده گرفت که برگزاری این نمایشگاه قرار است به چه کار آید؟
معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی متولی اصلی تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در این حوزه است و احتمالاً پیشکسوتان رسانه‌ای هم بهترین مرجع مشورت در این زمینه می‌توانند باشند. از همین امروز می‌توان خود را در آستانه برگزاری نمایشگاه بیست و یکم مطبوعات دانست. نمایشگاهی که از همین امروز اعلام شده قرار است با تعریفی متفاوت صورتی واقعاً «بین‌المللی» هم پیدا کند.
اگر نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری‌ها در مقیاس ملی به تعریف و راهبرد معینی نرسد، دورخیز برای مشارکت جدی‌تر دیگران در این بزم می‌تواند آسیب‌های جدی‌تری را به همراه داشته باشد.
چیزی به نمایشگاه بیست و یکم نمانده است؛ متولیان برگزاری نمایشگاه از همین امروز باید به فکر حس و حال اهالی رسانه در غروب روز پایانی آن نمایشگاه باشند.
