از نوامبر سال گذشته و پس از توافق ژنو بود که امیدها به حل پرونده هسته ای ایران از طریق مسالمت آمیز افزایش یافت و قرار شد تا طرف های حاضر در مذاکرات (ایران و اعضای 1+5) از طریق مذاکرات و البته حسن نیت برای رسیدن به یک توافق جامع تلاش کنند.
توافقی که در ژنو بدست آمد در حال حاضر روزهای پایانی خود را طی می کند چون باید تا تاریخ 24 نوامبر (سوم آذر) نتایج آن مشخص شود از همین رو نمایندگان ایران و کشورهای 1+5 از امروز سه شنبه 27 آبان در وین آخرین دور از گفتگوهای خود را برای رسیدن به این هدف (توافق جامع هسته ای) آغاز می کنند.
پروفسور گراهام آلیسون مشاور مخصوص وزارت دفاع دولت ریگان و رئیس مرکز امور بین الملل بلفر دانشگاه هاروارد در پاسخ به مهر با اشاره به اینکه امکان حصول به توافق جامع هسته ای بین ایران و قدرتهای 1+5 تا 24 نوامبر وجود دارد، گفت: اما من روی این گزینه شرط بندی نمی کنم. در گفتگوهای صورت گرفته توافقهای بزرگی صورت گرفته است اما هنوز نشانه هایی از یافتن پاسخ و راه حل برای پرسشهای بنیادین در خصوص غنی سازی وجود ندارد و این مسأله هنوز حل نشده است.
"داریل کیمبال" که از سال ۲۰۰۱ تا کنون مدیر اجرایی انجمن تحقیقاتی کنترل سلاح آمریکاست در گفتگو با خبرگزاری مهر موقعیت فعلی را بهترین زمان ممکن برای رسیدن به توافق جامع هسته ای دانست و عنوان داشت که گزینه هایی وجود دارد که می توانند خواسته های هر یک از طرفین مذاکرات را در توافق جامع تامین کند.
پروفسور "رابرت جرویس" رئیس پیشین انجمن علوم سیاسی آمریکا، نیز در گفتگو با مهر در مورد مذاکرات هسته ای عنوان داشت که باراک اوباما خواهان انجام توافق با ایران است حتی اگر این توافق هزینه های سیاسی برای کاخ سفید به دنبال داشته باشد.
"مارک فیتزپاتریک" معاون سابق وزارت خارجه آمریکا، نیز در گفتگو با مهر ضمن تاکید بر افزایش نشانه های مثبت و امیدوار کننده برای توافق جامع عنوان داشت که در صورت حاصل نشدن این موضوع طرفین می توانند در موارد کوچکتر توافق کنند تا مذاکرات ادامه بیابد.
"رایان کاستلو" عضو شورای ملی آمریکایی- ایرانی با اشاره به اینکه تبعات دست نیافتن به توافق برای طرفین بسیار بالا است، گفت: اگر در حال حاضر جمهوری خواهان اقدام به اعمال تحریم های بیشتری علیه ایران کنند که توافق هسته ای را از بین ببرد، آنها مسئول از دست رفتن جدی ترین فرصت دیپلماتیک برای حل و فصل این موضوع خواهند بود.
پروفسور "دانیل سرور" مشاور سابق وزارت خارجه آمریکا، در پاسخ به مهر گفت: اکنون بهترین زمان برای توافق هسته ای است و در این رابطه در مقاله ای با عنوان "تا رنجی نباشد موفقیتی بدست نمی آید" که در سایت "صلح از طریق ادراک" منتشر شده در این رابطه سخن گفته و در مورد خطراتی که در صورت حاصل نشدن توافق هسته ای بوجود می آیند هشدار داده ام.
"پل پیلار" که سابقه 28 سال حضور در سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) را دارد و هم اکنون در دانشگاه جرج تاون به تدریس مشغول است معتقد است که برای رسیدن به توافق جامع هسته ای میان ایران و گروه 1+5 می توان از توافقات مهمی که در سال های گذشته میان قدرت های بزرگ جهان حاصل شده همچون پیمان استارت الگو گرفت.
پل پیلار
پیلار در گفتگو با مهر عنوان داشت که امکان رسیدن به توافق تا تا تاریخ 24 نوامبر بسیار زیاد است اما این به شرطی است که طرفین نگاه کلی به موضوع داشته باشند و از محدود کردن برنامه هسته ای ایران به تعداد سانتریفیوژها خودداری کنند.
اما در مورد اینکه وضعیت در حال حاضر و پیش از آغاز آخرین دور مذاکرات به چه شکل است؟ "وندی شرمن" رئیس تیم مذاکره‌کننده آمریکا در مذاکرات هسته‌ای ایران و ۱+۵ در وین اظهار داشت: هم‌اکنون زمان آن رسیده است که کار را تمام کنیم.
اما در این میان یک احتمال دیگر نیز وجود دارد و آن اینکه طرفین تا تاریخ 24 نوامبر به توافق نرسند. کارشناسان و مقامات غربی در مورد به نتیجه نرسیدن مذاکرات نیز نظراتی را داشتند که به قرار زیر است:
"اما بونینو" وزیر امور خارجه سابق ایتالیا، در یادداشت خود در خبرگزاری اینترپرس آورده است: مذاکرات هسته ای ایران در مرحله حساسی قرار دارد بگونه ای که ممکن است این آخرین فرصت برای تحقق توافق دوجانبه میان ایران و غرب باشد. لزوم دستیابی به توافق هسته ای در این دوره کاملا به چشم می خورد، زیرا عدم تحقق آن می تواند جبران ناپذیر باشد.
"کلسی داونپورت" در پاسخ به خبرگزاری فرانسه در مورد آینده مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5 گفت: گزینه جایگرین یعنی کنار گذاشتن این روند در صورت به نتیجه نرسیدن آن تا تاریخ 24 نوامبر فاجعه بار خواهد بود.
این کارشناس آمریکایی که مدتی است بر روی پرونده ایران در مرکز کنترل سلاح کار می کند در ادامه گفت: این احمقانه است که مذاکرات را کنار گذشته و این موقعیت تاریخی بوجود آمده برای حل پرونده هسته ای را رها کنیم. داونپورت چند روز قبل نیز رسیدن به توافق هسته ای تا تاریخ 24 نوامبر را در دسترس دانسته بود.
توافق بخشی آری یا خیر
کیمبال در مورد توافق بخشی و توافق طرفین در مورد جزئیات کوچکتر به مهر گفت: تا آنجا که می دانم ایران و ۱+۵ برای رسیدن به توافق بخشی و یا تمدید توافق موقت (برنامه اقدام مشترک) مذاکره نمی کنند بلکه ایران و کشورهای ۱+۵ مشغول کار برای حل مسائل باقی مانده ای هستند که امکان رسیدن به تواق جامع را تا تاریخ ۲۴ نوامبر بر اساس برنامه مشترک اقدام فراهم می کند. توافق موقت فقط برای اعتمادسازی میان طرفین و مذاکره برای رسیدن به توافق جامع بوده است. این توافق با هدف کاهش توانائی های هسته ای ایران در ازای لغو برخی تحریم ها انجام شد. واقعا بهتر خواهد بود که هر دو طرف به توافق جامع و چند ساله برسند که هم نگرانی های بین المللی موجود در مورد برنامه هسته ای ایران را از بین ببرد و هم موجب از میان برداشته شدن تحریم های بین المللی علیه ایران که به اقتصاد این کشور ضربه زده اند شود.
فیتزپاتریک نیز در مورد توافق بخشی در پاسخ به مهر گفت: پیش بینی من این است که ایران و کشورهای ۱+۵ با تمدید مذاکرات بعد از تاریخ ۲۴ نوامبر موافقت می کنند زیرا جایگزین نرسیدن به توافق، بازگشت به قبل یعنی وضع تحریم ها و از سرگیری فعالیت های تعلیق شده ایران در مورد سانتریفیوژها خواهد بود که این امر برای هیچ یک از طرفین خوشایند نیست. هر چند تمدید مذاکرات از لحاظ سیاسی مشکل است اما اگر طرفین نشان دهند که از طریق مذاکره به منافعی رسیده اند آنگاه تمدید آن امکان پذیر می شود. از همین رو فکر می کنم که ایران و کشورهای ۱+۵ در مورد گام های کوچکتر (توافقات کوچکتر) موافقت کنند، مواردی همچون توافق در مورد طراحی مجدد راکتور اراک برای تولید پلوتونیوم کمتر. ایران اخیرا با این موضوع بصورت کلی موافقت کرده اما جزئیات آن نیاز به کار بیشتری دارد.
رایان کاستلو نیز در این رابطه به مهر گفت: در صورت دست نیافتن به توافق هسته ای به نفع هر دو طرف است که میز مذاکرات را ترک نکنند و به مسیر تنش برنگردند. ممکن است در این صورت برای تمدید توافق هسته ای تلاش هایی صورت گیرد هرچند تمدید این مسئله می تواند وضعیت سیاسی غیرقابل دفاعی به وجود آورد. در صورت تمدید ممکن است جمهوری خواهان و آن دسته از دموکرات ها که خواهان تحریم های بیشتر علیه ایران بودند فکر کنند که وضعیت به نفع آنها است و به دنبال تصویب تحریم های جدید علیه ایران باشند. اگر آنها موفق شوند و بتوانند حمایت تعداد کافی از نمایندگان را برای بی اثر کردن وتوی رئیس جمهور را به دست بیاورند، توافق را نابود خواهند کرد و ایران و آمریکا مجددا به مسیر پرهزینه تنش برخواهند گشت. لذا طرف ها هر چه سریعتر به توافق دست یابند بهتر است.
گراهام آلیسون
پروفسور دانیل سرور، نیز در پاسخ به پرسشی در خصوص امکان حصول توافق بخشی، به مهر گفت: مطمئنم بدون رسیدن به توافقی جامع که بتواند غرب را در مورد برنامه هسته ای ایران مطمئن کند بهره مند شدن از لغو تحریم های بیشتر امری مشکل است. این احتمال وجود دارد که برنامه اقدام مشترک برای چند هفته تمدید شود اما انگیزه موجود در کنگره آمریکا سخت تر کردن تحریم ها در صورت بدست نیامدن توافق هسته ای است. مشکل اصلی در این رابطه آن است که این گونه تلقی می شود که تهران در پاسخگویی به سوالات مربوط به فعالیت های قبلی خود کند عمل می کند و این تلقی موجب بوجود آمدن سوالاتی در غرب در مورد ماهیت برنامه هسته ای ایران شده است.
پل پیلار نیز در این رابطه می گوید: هر دو طرف با حسن نیت در حال مذاکره هستند. مذاکره کنندگان نیز بر اساس این دیدگاه که هنوز امکان رسیدن به توافق تا ماه آینده وجود دارد به گفتگوها ادامه می دهند. در حالیکه مذاکرات ایران و آمریکا مهترین بخش از مباحث مربوط به توافق هسته ای است، اما با این وجود گفتگوهای هسته ای همچنان مذاکراتی چند جانبه است و حضور سایر اعضای گروه 1+5 نیز در مذاکرات مهم است. با توجه به اینکه مذاکرات از چه زمانی آغاز شده و تا چه زمانی ادامه می یابد و همچنین مواردی که در آن مطرح شده می توان گفت اظهارات "سرگئی لاوروف" وزیر امور خارجه روسیه که اخیرا گفته بود 95" درصد از توافق جامع هسته ای بدست آمده" صحیح باشد. البته باید گفت که پنج درصد باقی مانده همچان مواردی مشکل محسوب می شوند.
گراهام آلیسون، رئیس مرکز امور بین الملل بلفر و استاد مدرسه جان اف کندی دانشگاه هاروارد، در مورد اینکه از دید آمریکایی ها توافق با ایران باید به چه شکلی باشد، به مهر گفت: اولویت طرف امریکایی این است که ایران را از رسیدن به بمب هسته ای باز دارد. بنابراین از منظر آمریکا یک توافق باید به این کشور این اطمینان را بدهد که قادر خواهد بود در صورتی که ایران در چنین مسیری قرار گرفت آنرا باز دارد. این هدف برای آمریکا مستلزم این است که هر گونه امکان و راهی که می تواند منجر به دستیابی ایران به بمب شود را مسدود کند و مانع از آن شود. دولت آمریکا، بایستی کنگره را متقاعد کند که تعداد سانتریفیوژها اگر چه مهم است اما تنها یکی از راههای رسیدن به بمب می تواند باشد.
