همه آنچه مانع پیشرفت کشور است/ سیاسی کاری باید از علم جدا شود

به گزارش خبرنگار مهر، حمیدرضا طیبی - عضو هیأت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران است و در حال حاضر مسئولیت جهاد دانشگاهی را بر عهده دارد. وی در نشستی که در خبرگزاری مهر داشت، مشکلات و موانع بر سر راه پیشرفت کشور، راهکارهای اساسی برای حل این مشکلات و جایگاه جهاد دانشگاهی در نقشه جامع علمی کشور را بررسی کرد. مشروح مصاحبه در ادامه می آید.

* به نظر شما اساسی ترین مشکلات در مسیر پیشرفت کشور چیست؟

ما در حوزه پیشرفت کشور دچار مشکل برنامه ریزی هستیم و این برنامه ریزی باید با دقت بیشتری انجام گیرد. چرا که پیشرفت، حاصل توسعه فرهنگی به عنوان کار زیر ساختی است و بعد از توسعه فرهنگی توسعه علمی و فناورانه، توسعه اجتماعی و توسعه سیاسی می تواند پیشرفت را برای کشور فراهم سازد. پیشرفت در گرو این ۴ عامل به همراه توسعه ساختاری و فیزیکی اتفاق می افتد. 

* اولین قدمها را در این مسیر باید چگونه بر داریم؟

اولین قدم برای برنامه ریزی پیشرفت، مشخص کردن دکترین توسعه است که مقام معظم رهبری "الگوی اسلامی پیشرفت" را مطرح کرده اند. باید با تاکید بر اسلامیت نظام، قدم اول در پیشرفت کشور را برداریم. توقع من از الگوی اسلامی پیشرفت یا دکترین توسعه مبتنی بر اسلامیت این است که به نظامی اسلامی تاکید داشته باشیم و در احکام سریعا به اجماع برسیم. دومین گام برای پیشرفت کشور، جمهوریت است. هزینه پذیرش گفتمان مخالف باید در چارچوب نظام اسلامی باشد که این جمهوریت ما را نشان می دهد. تعامل ما با دنیا سومین مرحله پیشرفت است چرا که ما حرف نویی در دنیا داریم  و نمی توانیم از امکانات دنیا استفاده نکنیم. نتیجتا باید سناریوی تعامل ما با دنیا مشخص شود. 

ما وقتی سند چشم انداز را نوشتیم، حتما باید نقشه توسعه علمی فناورانه، نقشه توسعه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را نوشته باشیم و بعد از آن نقشه های بخشی را مشخص کنیم. خوشبختانه نقشه جامع علمی کشور تهیه شده و نقشه توسعه فرهنگی نیز مورد تشویق قرار گرفته است.

* اولویتهای جهاد دانشگاهی در مسیر توسعه و پیشرفت کشور چیست؟

اولویت های جهاد دانشگاهی زیرساخت اقتصاد دانش بنیان و جامعه متکی بر تولید است. اگر صنعت نفت، گاز، پتروشیمی مهمترین صنایع ما به شمار می رود، پس باید با دانش فنی و تجهیزات خود از این صنایع بهره برداری کنیم. باید استراتژی های توسعه در صنایع مهمی از جمله صنعت نفت نوشته شود. همچنین سند توسعه فناوری در حوزه های کانی های فلزی و غیر فلزی، زیست فناوری، در حوزه امنیت غذایی، هوا و فضا نوشته شود که این سندها به همراه اسناد بخش های دیگر به عنوان ورودی برنامه توسعه ۵ ساله می توانند باشند.

* در حال حاضر نقشه جامع علمی کشور تهیه شده است و بسیاری از این اسناد در نقشه تدوین شده. فکر می کنید هنوز در این زمینه مشکلاتی داریم؟

 ما در این حوزه ها دچار مشکل هستیم و با وجود اینکه نقشه جامع علمی کشور را نوشتیم اما اسناد بخشی که زیر ساخت توسعه اقتصاد دانش بنیان کشور هستند، هنوز تهیه نشده اند. البته برخی از بخش ها مانند هوا، فضا و زیست فناوری، سند توسعه فناوری شان تهیه شده اما مشکل اصلی این است که سند توسعه فناوری باید در تعامل با دولت در قالب برنامه توسعه اجرایی شوند.

* راه حل اجرایی شدن اسناد نقشه جامع علمی را در چه می بینید؟

باید تعاملی قوی بین شورای عالی انقلاب فرهنگی و دولت برقرار شود. شورا از سوی رهبری به عنوان سیاستگذار حوزه فرهنگ، علم و فناوری تعیین شده که باید با دولت تعامل قوی داشته باشد. تا زمانی که سندی تدوین می شود، برنامه اجرایی آن نیز مشخص شود. در این تعامل باید شورای عالی انقلاب فرهنگی حرفهای خود را بدون رودربایستی به دولت بزند و در مقابل دولت هم خواسته های خود را با شورا مطرح کند تا در نهایت به مرحله اجرایی و توسعه فناوری برسیم.

رئیس جمهور به توسعه فناوری توجه دارد ولی این توجه در ظرف زمانی خودش ارزشمند است چرا که اگر این سند در ظرف زمانی خودش تهیه و اجرایی شود می تواند خود را نشان دهد اما ما در این حوزه دچار مشکل هستیم. دولت باید بپذیرد که برنامه ریزی عالی پیشرفت در خارج از بدنه دولت و البته با حضور دولت انجام پذیر است و شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز باید به صورت صریح با دولت در خصوص پیشرفت کشور صحبت کند.

در سایر نظامهای برنامه ریزی در کشورهای دنیا، شورایی از نخبگان زیر نظر شورای اول کشور تشکیل می شود که سیاست گذاری عالی توسعه را انجام می دهند و بر آن نظارت می کنند. در این شورا به گونه ای برنامه ریزی می شود که با هر تغییری (تغییر وزیر، مدیر، دولت، مجلس و ...)  برنامه پیشرفت کشور تغییر نکند. مشکل ما این است که مرز سیاست گذاری عالی را به خوبی مشخص نکرده ایم. تعدد سیاست گذاران و ارتباطات آنها با حوزه های اجرایی از مشکلات ما به شمار می رود. یکی دیگر از مشکلات در کشور این است که شورای عالی انقلاب فرهنگی این نقش مهم را در توسعه فرهنگ و توسعه علمی فناورانه مشخص کند. همچنین باید برای آن به صورت کامل وقت بگذارند. همچنین باید افرادی که وقت بیشتری برای علم و پیشرفت دارند در جلسات حضور داشته باشند نه اینکه افرادی که مشاغل سنگین دارند و تنها هر دو هفته یک بار گرد هم می آیند و برای برنامه ریزی پیشرفت کشور وقت می گذارند. جلساتی که در این خصوص گذاشته می شود به تعویق می افتند و این موضوع کفایت نمی کند. باید تعداد جلسات و همچنین تعداد شورای کمیته های تخصصی افزایش پیدا کنند. ما با توسعه صنعت حمل و نقل ریلی روبرو هستیم لذا باید برای توسعه حمل و نقل ریلی برنامه ریزی کنیم تا انتقال تکنولوژی صورت گیرد. همچنین با این تفاسیر حجم اشتغال در کشور و گردش اقتصادی افزایش پیدا می کند که در این صورت می توانیم به کشورها این صنعت را صادر کنیم. مثال دیگر، کارخانه های فولاد هستند. اکنون در حال تاسیس ۷ کارخانه فولاد هستیم ولی چرا باید ۷ بار دانش فنی را در این زمینه خریداری کنیم در صورتی که بارها این دانش فنی خریداری شده است؟! توقع ما از نقشه جامع علمی کشور این است که اسناد سریعا تدوین و راهکارهای اجرایی آن مشخص شود.

*در صحبتهایتان به نقشه جامع علمی کشور اشاره کردید. جایگاه جهاد دانشگاهی در این عرصه چیست؟

یکی از وظایف شورای راهبردی تعیین ماموریت برای جهاد دانشگاهی است که در حوزه توسعه تکنولوژی باید به صورت ماموریت محوری کار کنیم. مقام معظم رهبری تاکید داشتند که جهاد دانشگاهی نقش خود را در اجرایی شدن نقشه جامع علمی کشور مشخص کند و جهاد دانشگاهی نقش هم خود را در اجرایی شدن نقشه جامع علمی کشور مشخص و به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه کرده اما هنوز به تصمیم جدی نرسیده ایم که این تصمیم گیری به عهده معاونت علمی گذاشته شده است تا با مذاکره با دولت به نتیجه نهایی برسد. 

ما استراتژی های ثابتی در کشور نداریم. باید سیاسی کاری را از حوزه های علمی جدا کنیم و تعامل با دولت به صورتی باشد که سیاست گذاری و نظارت در اجرا وجود داشته باشد. برای پژوهش بودجه محدودی داریم لذا برای ایجاد شرکت های دانش بنیان باید یک متولی وجود داشته باشد که این متولی می تواند معاونت علمی یا وزارت صنایع و معادن و یا هر دو با هم باشند تا محصولات این شرکت ها خریداری شود. بودجه جهاد دانشگاهی نیز باید در اختیار خودش باشد تا بتواند به درستی تصمیم گیری کند. همچنین باید ساختاری در کشور باشد تا به تولید فناوری و در نهایت به انتقال دانش فنی به کشورهای دیگر برسیم و از محصولات علمی فناورانه حداکثر بهره را ببریم.

* شما در جهاد برای این تولید فناوری چه برنامه هایی دارید؟

در دوره جدید جهاد به پیاده سازی سه استراتژی پرداخته ایم. باید خودمان دنبال کارفرما و دولت باشیم تا بودجه ای به ما اختصاص یابد و در مقابل ما نیز توانمندی خود را ارائه کنیم که اینها در قالب برنامه پنجم توسعه متمرکز شده اند. باید از طریق صحبت با دولت، مجلس و سایر وزارتخانه ها برای اجرایی شدن توسعه واحدهای توانمند، بودجه‌ای به آنها اختصاص پیدا کند تا به اجرایی شدن طرح ها برسیم. همچنین باید با واحدهای توانمندی که پیشرفتی نداشته اند در تعامل باشیم که در این خصوص برنامه ها نوشته شده و فقط به دنبال تامین منابع هستیم تا این طرح ها را در قالب قراردادهای حرفه ای اجرایی کنیم. جهاد دانشگاهی می تواند در برخی از پروژه های تکرار پذیر کشور نقش داشته باشد و انتقال تکنولوژی آنها را انجام دهد.

به عنوان مثال باید سازمانی در کشور متولی در امر آب شیرین و حمل و نقل ریلی شود تا مهمترین امتیاز انتقال دانش را در کشور داشته باشند. جهاد دانشگاهی می تواند به صورت ماموریت محوری چند مسئولیت را برعهده گیرد و در نهایت هم متعهد به حل آن تا مرحله تجاری سازی باشد. اگر سازمانی ایجاد شود تا پژوهشگران به پژوهش و تحقیقات در آن بپردازند می توان به پیشرفت رسید که جهاد دانشگاهی می تواند این مسئولیت را برعهده گیرد و در حوزه های سرطان، زیست فناوری، کشت بافت، تولید داروهای حوزه های منتخب، کشاورزی، صنعت چای، آب شیرین و علوم انسانی چنین سازمانی را ایجاد کند.

..........................

گفتگو از : ندا نظری و میترا سعیدی کیا