سهم پژوهش ایران از GDP پائین‌تر از ترکیه و مالزی/ جدول مقایسه کشورها

به گزارش خبرنگار مهر، رهبر معظم انقلاب در شهریورماه ۹۳ سیاست‌های کلی «علم و فناوری» را ابلاغ کردند. این سیاست‌ها که به نظام آموزش عالی، تحقیقات و فناوری پرداخته است در بند ۸-۲ به بودجه پژوهش به «افزایش بودجه تحقیق و پژوهش به حداقل ۴% تولید ناخالص داخلی تا پایان سال ۱۴۰۴ با تأکید بر مصرف بهینه منابع و ارتقاء بهره‌وری.» اشاره دارد اما وضعیت بودجه های پژوهشی حکایت دیگری دارد.

هر ساله در آستانه هفته پژوهش، همه مسئولان در همه دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی از اهمیت روز افزون پژوهش و سهم آن از افزایش توانمندی کشور دم می زنند اما بلافاصله پس از پایان هفته پژوهش، فصل بودجه نویسی آغاز می شود و نخستین قربانی کمبود بودجه، پژوهش می شود.

معاون رئیس جمهور : سهم پژوهش ۳۴ درصد در لایحه بودجه ۹۴ افزایش یافت

محمدباقر نوبخت معاون برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور ۲۵ آذرماه در مراسم گرامیداشت روز پژوهش در دانشگاه علوم پزشکی ایران گفت که سهم پژوهش ۳۴ درصد در لایحه بودجه ۹۴ افزایش یافته و دولت با افزایش بودجه پژوهش نشان داده است که در دوره ای که سرمایه های ما اندک است و به تحقیق نیاز داریم، باید پژوهش ها به سمت بهره وری بروند.

اما با این حال دو حوزه مهم وزارتخانه های بهداشت و علوم از میزان بودجه پژوهش اختصاص یافته به این وزارتخانه گله مند هستند. در مقابل رقبای ایران در منطقه، هر روز بودجه های بیشتری به تحقیق و پژوهش اختصاص می دهند.

دکتر شاهین آخوندزاده - قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در تشریح وضعیت بغرنج بودجه پژوهش در سال ۹۳ و ۹۴ گفت: قرار بود بودجه سال ۹۳ در یکسال مانده به پایان برنامه پنجم توسعه به ۲.۵ درصد از GDP برسد و پس از آن در سال ۹۴ این میزان به ۳ درصد از GDP افزایش پیدا کند. با این حال در سالی که برنامه پنجم توسعه شروع شد، سهم بودجه پژوهشی از GDP تنها ۰.۶ درصد بود و این میزان در این مدت نه تنها افزایش پیدا نکرد بلکه کاهش هم پیدا کرد و اکنون به ۰.۵ درصد رسیده است.

وی خاطرنشان کرد: همزمان با این کاهش بودجه تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی به صورت بی رویه افزایش پیدا کرد و این پول ناچیز هم به شکل نادرست و ناعادلانه توزیع شد.

آخوندزاده اضافه کرد: بودجه سرفصل توسعه علم، فناوری و تحقیقات کشور در سال ۹۳ میزان ۲۳۰۰ میلیارد تومان برای کل کشور تعیین شده بود که این میزان تنها معادل ۷۰۰ میلیون دلار است و از کل این پول تنها ۳۰۰ میلیارد تومان به دانشگاه های علوم پزشکی و وزارت بهداشت اختصاص یافت که حدود ۱۲ درصد از این اعتبار را شامل می شود. در حالی که وزارت بهداشت ۴۰ درصد تولید علم کشور را برعهده دارد و به جای اینکه ۱۰۰۰ میلیارد تومان دریافت کند تنها ۳۰۰ میلیارد تومان به این وزارتخانه با این حجم فعالیت می رسد. ضمن آنکه ۵۰ درصد پول پژوهش خارج از دو وزارتخانه علوم و بهداشت در سایر سازمان های اجرایی هزینه می شود.

بودجه ۲۳۰۰ میلیارد تومانی پول پایان نامه دانشجویان را هم تامین نمی کند

قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت یادآور شد: ما در وزارت بهداشت ۵۵ هزار دانشجوی دکتری تخصصی داریم که حتی کل ۲۳۰۰ میلیارد تومان را میان آنها تقسیم کنیم پول پایان نامه این افراد هم تامین نمی شود.

وی با انتقاد از نحوه اختصاص بودجه به مراکز تحقیقاتی و پژوهشی و زیر سئوال بردن توانمندی محققان داخل کشور گفت: سئوالی که از دانشگاهیان می پرسند این است که این پول صرف چه چیز می شود. پاسخ این است که این پول صرف آموزش پژوهش شده است که توانسته تولیدات علمی ایران را افزایش دهد تا در تعداد مقاله بر اساس آمار اسکوپوس به مقام ۱۷ دنیا برسیم. ضمن آنکه بسیاری از فناوری هایی که امروز در صنعت داروسازی تحول ایجاد کرده به دلیل تلاش محققان ایرانی بوده است.

وی افزود: وقتی بحث تحریم ها شدت گرفت ما در کشور نتوانستیم پراید تولید کنیم و پراید ۲۰ میلیون تومان شد اما در مقابل، تولید دارو متوقف نشد چرا که ما دانش تولید دارو را داریم و توانستیم بسیاری از داروهای مورد نیاز کشور را تولید کنیم. بسیاری از تحقیقاتی که ما در دانشگاه ها انجام می دهیم وارد راهنماهای بالینی (گایدلاین ها) و درمانی دنیا شده است. در واقع ما مقاله، دانش فنی و راهنمای بالینی تولید کرده ایم و در افزایش کیفیت زندگی مردم تاثیر گذاشته ایم.

آخوندزاده تاکید کرد: این سئوال که بودجه را چه کار کرده اید از سوی کسانی مطرح می شود که دانشگاه را نمی شناسند.

بودجه پژوهشی یک دانشگاه در عربستان سعودی ۲.۵ میلیارد دلار است ! 

وی در مثالی از هزینه های پژوهشی برای تولیدات برتر در دنیا و یکی از دانشگاه های عربستان سعودی گفت: دو سال است یک دارویی برای درمان هپاتیت C وارد بازار دارویی دنیا شده است. این دارو در مدت ۳ تا ۶ ماه بیماری را کامل درمان می کند. قیمت هر قرص آن ۱۰۵۰ دلار است و یک دوره درمانی حداقل ۳۰۰ میلیون تومان هزینه دارد اما به طور کامل فرد درمان می شود. نکته قابل توجه این است که شرکت تولید کننده این دارو برای تحقیق و ساخت این دارو ۱۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری کرده است در حالی که کل بودجه ما در وزارت بهداشت و ۵۰ دانشگاه علوم پزشکی ۱۰۰ میلیون دلار است و در عین حال انتظار هم وجود دارد که هر روز کشف جدیدی انجام دهیم. مثال دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که تنها بودجه پژوهشی یک دانشگاه در عربستان سعودی ۲.۵ میلیارد دلار است و بودجه پژوهش ما در کل کشور ۷۰۰ میلیون دلار!

قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت معتقد است اگر موفقیتی در تولید علم ایران وجود داشته نه بخاطر بودجه پژوهشی است که هیچ گاه پولی در میان نبوده نه به خاطر مدیریت مراکز. بلکه تنها به دلیل وجود نیروی انسانی نخبه و جوان است. ما با اتکا به این افراد توانسته ایم کار را به پیش ببریم.

وی اضافه کرد: متاسفانه نه تنها اعتبارات پژوهشی افزایش پیدا نکرده بلکه علی رغم اینکه چند ماه قبل سیاست های علم و فناوری ابلاغ شد، سهم بودجه پژوهش از GDP همچنان نیم درصد باقیمانده است و نشان می دهد که پیش آگاهی برای سال آینده اصلا خوب نیست.

چرا نمایندگان مجلس در نطق پیش از دستور از وضعیت پژوهشی گلایه نمی کنند

آخوندزاده با گلایه از نمایندگان مجلس در عدم پیگیری وضعیت بودجه های پژوهشی گفت: نمایندگان مجلس موظف هستند که دولت ها را بازخواست کنند که چرا به احکام برنامه توسعه عمل نکرده اند و من به عنوان یک شهروند و استاد دانشگاه از نمایندگان مجلس گله دارم که علی رغم تاکیدات رهبری، هیچ وقت در یک نطق پیش از دستور برای وضعیت پژوهش گله نکرده اند.

معاون پژوهشی وزارت علوم : نمی توانیم به ۴درصد برسیم

در همین حال دکتر وحید احمدی - معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز معتقد است با شیب فعلی اختصاص سهم بودجه از GDP نمی توانیم به ۴درصد برسیم.

احمدی با اشاره به تاکید مقام معظم رهبری به افزایش بودجه تحقیق و پژوهش به حداقل ۴ درصد تولید ناخالص داخلی تا پایان سال ۱۴۰۴ به مهر گفت: تاکنون طی ۵ برنامه ۵ ساله توسعه (در ۲۵ سال اخیر) و طبق قوانین باید تا پایان سال ۱۳۹۴ به ۳ درصد اعتبار پژوهش می رسیدیم ولی اکنون متاسفانه به هر دلیل موجه و یا غیرموجه، کمتر از نیم درصد به پژوهش اختصاص پیدا کرده است. 

وی یادآور شد: طبق آماری که اعلام شده به نظر می آید تا حدود ۰.۷ درصد از تولید ناخالص داخلی به بودجه های پژوهشی اختصاص پیدا کند که این میزان اعتبار، فاصله زیادی با ۱۰ سال آینده طبق فرمایشات مقام معظم رهبری و سیاست های ابلاغی دارد. 

معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت : ۲۰ کشور صنعتی دنیا به طور متوسط ۲ درصد بودجه به تحقیقات اختصاص می دهند

ملک زاده ادامه داد: در ۲۰ کشور صنعتی بزرگ دنیا به طور متوسط ۲ درصد بودجه به تحقیقات اختصاص پیدا می کند و در ایران میزان بودجه تحقیقات در ۳۰ سال گذشته نرخ ثابتی داشته و در این خصوص سرمایه گذاری صورت نگرفته است. در همه جای دنیا محققین برای دریافت بودجه تلاش می کنند و تلاش ما در کشور در این خصوص خیلی کمتر است.

البته معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت یادآور شد: ما در خیلی از مواقع بودجه داریم ولی نمی توانیم به درستی خرج کنیم، همچنین نبود نیروی انسانی و محقق خوب از عمده مشکلات ما به شمار می رود و باید بتوانیم محقق توانمند جذب کنیم.

تمام گلایه هایی که از کمبود بودجه تحقیقاتی از تولید ناخالص داخلی صورت می گیرد در حالی است که ایران بر اساس افقی که ترسیم شده باید بتواند به مقام اول منطقه در تولید علم و دانش و فناوری دست پیدا کند. 

وضعیت بودجه های پژوهشی در آن سوی مرزها

بررسی های صورت گرفته از روند وضعیت بودجه های پژوهشی کشورهای مختلف، از رشد تحقیق و توسعه کشور چین نسبت به کشورهای اروپایی و آمریکا حکایت دارد به نحوی که پیش بینی می شود که این کشور تا پایان سال ۲۰۱۹ میلادی برترین کشور جهان از نظر تحقیق و توسعه شود و این کشور تا سال ۲۰۲۰ میلادی بودجه ای معادل ۲.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی را به این امر اختصاص خواهد داد.

براساس آمارهای منتشر شده از پایگاه استنادی جهان اسلام - ISC - درحال حاضر بودجه تحقیق و توسعه چین برابر با ۱.۹۸ درصد از تولید ناخالص داخلی است. البته، در آسیا این تنها کشور چین نیست که بودجه تحقیق و توسعه خود را افزایش داده، بلکه کشورهای ژاپن، کره جنوبی، هنگ کنگ، سنگاپور و تایوان نیز از رشد بودجه ای تحقیق و توسعه سود می برند به نحوی که کره جنوبی حتی از رژیم اشغالگر قدس که بالاترین بودجه تحقیق و توسعه را در اختیار دارد، پیشی گرفته و ۴.۳۶ درصد از  تولید ناخالص داخلی را به تحقیق و توسعه اختصاص می دهد؛ در همین حال میزان بودجه تحقیق و توسعه ژاپن برابر با ۳.۳۵ درصد و تایوان برابر با ۳.۰۶ درصد از تولید ناخالص داخلی است.

آمارهای بانک جهانی نیز سهم تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی را برای کشور ترکیه تا پایان سال ۲۰۱۱ حدود ۰.۸۶ درصد و برای کشور مالزی حدود ۱.۰۷ درصد اعلام می کند و این درحالی است که سهم تحقیق و توسعه از GDP در کشور آمریکا براساس این آمار تا سال ۲۰۱۱ برابر با ۲.۷۶ درصد برآورد شده است.

طبق بررسی های به عمل آمده کاهش بودجه های پژوهشی در کشورهای پیشرفته جهان ملموس است و برای نمونه بودجه های تحقیق و توسعه در کشورهایی مانند فرانسه، فنلاند، اسپانیا، روسیه و بریتانیا به طور قابل توجهی کاهش یافته است؛ برای مثال در فاصله سال های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ میلادی، سهم تحقیق و توسعه در کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) برابر ۱.۶ درصد بوده که تقریبا نصف نرخ سال های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۸ میلادی است. این درحالی است که سهم هزینه های تحقیق و توسعه در کشور های عضو سازمان همکاری های اقتصادی بیش از ۱.۱ تریلیون دلار برآورد می شود که تقریبا ۷۰ درصد از کل هزینه های تحقیق و توسعه جهانی را شامل می شود؛ در این بین، کشورهای عضو بریکس (برزیل، روسیه، هندوستان، چین و آفریقای جنوبی) ۳۳۰ میلیارد دلار بابت تحقیق و توسعه هزینه کرده اند.