به گزارش خبرنگار مهر، دکتر موسی نجفی، رئیس پژوهشکده فرهنگ، انقلاب و تمدن اسلامی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، عصر روز گذشته ۲۷ بهمن ماه در دومین روز همایش بازخوانی و بررسی ديدگاه های سيد قطب که به همت كانون انديشه جوان، مؤسسه اشراق و نهاد نمايندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه تهران در تالار علامه امینی كتابخانه مركزی دانشگاه تهران برگزار شد به ارائه سخن پرداخت.
وی درابتدای سخنانش گفت: بیداری اسلامی در ایران چهار موج داشت که می‌توان از آنها با موج‌های نظامی- سلبی، سیاسی- ایجابی، فرهنگی- سلبی و تمدنی ـ ایجابی یاد کرد. ما موج دوم را با مشروطه و موج سوم را با انقلاب اسلامی می‌شناسیم و طرفداران سید قطب در میان موج سوم و چهارم در ایران مطرح شدند. به نظر می‌رسد روشنفکران دینی جزء پیروان سید قطب در ایران باشند.
نجفی افزود: به نظرم جریان سید قطب هم در ایجاب و هم در سلب با پروژه امام خمینی(ره) در تعارض است و سازگاری ندارد. سید قطب معتقد بود بیشتر آنچه ما آن را فرهنگ اسلامی می‌خوانیم، جنبه‌هایی از جاهلیت دارد و ما باید نسبت به مردم و دولت در وضعیتی جنگی باشیم.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: این تقسیم‌بندی در جامعه شیعی نقص جدی دارد. مشروطه در ایران یک پدیده مذهبی بوده و ده‌ها اثر دینی در دفاع از آن نوشته شد. پیروان سید قطب در ایران نمی‌توانند مشروطه را تایید کنند. از سوی دیگر پیروان سید قطب در ایران به نقد و نفی صفویان می‌پردازند، در حالی که صفویه کوششی برای استقرار جامعه شیعی کرد و از جایگاه آن دوره در اقتصاد، سیاست، فرهنگ و فلسفه با عظمت یاد می‌شود.
وی با بیان اینکه پیروان سید قطب در دوران انقلاب از رویکردی مارکسیستی، پس از انقلاب از اندیشه لیبرال و اکنون از اندیشه پست‌مدرن استفاده می‌کنند، اظهارداشت: نقد سید قطب از سنت در جامعه اهل سنت جایگاهی در جامعه شیعی ندارد. شیعه نمی‌تواند ملیت را مانند سید قطب نفی کند. به نظر می‌رسد پرسش سید قطب از انحطاط جامعه اسلامی، عمیق باشد، اما جوابی که می‌دهد اساساً عمیق نبوده و عجولانه است. جواب سید قطب به صورت افراطی به جریانهای تکفیری منجر می‌شود. در نقد اندیشه غرب هم بدون استفاده از سنت جهان اسلام معمولاً نتوانسته است موفق عمل کند و از آنجا که جایگزینی در تمدن اسلامی نداشته است به خشونت منجر می‌شود.
نجفی با بیان اینکه با وجود آنچه عده‌ای مانند آیت‌الله سیدهادی خسروشاهی تلاش می‌کنند سید قطب را چهره‌ای تاثیرگذار در وقوع انقلاب اسلامی معرفی کنند، تأثیر زیادی در جریان وقوع انقلاب اسلامی در ایران نگذاشته است گفت: در جهان تسنن قبل از سید قطب هم کسانی مانند جمال عبدالناصر وجود داشته است. به هر حال آرای سید قطب اگرچه در ثبت و اجمال با نهضت امام(ره) و انقلاب اسلامی همخوانی‌هایی دارد اما در بحث سلبی و ایجابی بیشتر به جریانهای سلفی مانند داعش و طالبانیسم نزدیکی پیدا می‌کند و از این نظر از موج تمدنی فاصله می‌گیرد.
این استاد حوزه و دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود به تقسیم بندی سید قطب از جامعه جاهلی و جامعه توحیدی و قرابت نظرات او با ابوالاعلی مودودی اشاره کرد و گفت: این دو معتقدند که جامعه مومنان باید در برابر دولت و جامعه بایستند و این موضوع با شرایط ایران سازگاری نداشت.
این کارشناس تاریخ معاصر اضافه کرد: جامعه ایران بعد از مشروطه باید از سطح سلبی به سطح ایجابی می‌رسید و عامل این انتقال آموزه‌های شیعی بود که توانست یک جریان بالقوه را به جریان بالفعل تبدیل کند. از این نظر جریان فکری سید قطب کمک چندانی به موج چهارم بیداری اسلامی نکرد.
وی با بیان اینکه سید قطب در جهان تسنن نه روشنفکر محسوب می‌شود و نه سنت‌گرا افزود: او مجبور است برای فعلیت بخشیدن یا ایجابی کردن آراء خود به مدل‌های غربی پناه ببرد اما جریان انقلابی شیعی در دل خود نمونه‌هایی برای رسیدن به انقلاب داشته و دارد.
این محقق و نویسنده کشورمان بیان کرد: نکته دیگر این است که جامعه ایران دوره صفویه را پشت سر گذاشته که در آن سبک زندگی دینی ترویج می‌شود. بنابراین کسی که می‌خواهد آرای سید قطب را به ایران بیاورد باید بداند که ایران هم حکومت مشروطه را پشت سر گذاشته و هم دوره صفویه را.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در پایان سخنانش گفت: جامعه ایران از وضع سلبی به وضع ایجابی با حرکت امام در انقلاب قرار گرفت. به هر حال شیعه توانسته در تجربه تکامل اسلامی خود بدون افراط و تفریط حرکت کند و از ظرفیت‌های خود بدون آنکه بخواهد به گذشته خیلی دور برگردد استفاده کند. ما نیاز نداریم امثال سید قطب را الگو قرار دهیم.
نظر شما