سیر قهقرایی گیاهان دارویی در آذربایجان غربی/انقراض برخی گونه ها

به گزارش خبرنگار مهر، تاکنون حداکثر ۷۰۰ و حداقل ۴۶۰ گونه گیاهی دارویی از جمله کاسنی، شب بو و نعناع، بولاغ اوتی،ختمی، چوبان کبریتی، بادرنجبویه، شیرین بیان، ثعلب، مرزه، اله گز، نسترن، موسیر، گندله، داغ جعفری سی، داغ قارپیزی، دوه دابانی، مندی، قوش اوزومی، داغ سقزی، یمیشان، چریش، هویچ وحشی، غازیاغی، یارپیز، کنگر، شوید، کهلیک اوتی و اوشقون در آذربایجان غربی شناسایی شده و استان از لحاظ تنوع گیاهان دارویی رتبه نخست کشور را به خود اختصاص داده است.

چه بسا این رتبه اولی کار دست گیاهان دارویی که اغلب در مناطق کوهستانی استان رشد می کنند داده، چرا که با آغاز فصل بهار و رویش این گیاهان بازار برداشت بی رویه و غیر اصولی توسط برخی افراد سودجو و حتی خود مردم گرم شده و گیاهان دارویی منحصر به فرد را در معرض انقراض کامل قرار داده است.

با ادامه این روند و در معرض انقراض کامل قرار گرفتن ۶۰ گونه گیاه دارویی در آذربایجان غربی، کمیته کاشت گیاهان دارویی تشکیل شده ولی این کمیته نیز تا کنون راه به جایی نبرده و همچنان بهار امسال نیز شاهد فراوانی گیاهان کوهی در بازارهای مصرف سراسر استان و حتی صادرات این محصول به بازارهای استانهای همجوار بودیم.

جایگزینی گیاهان کوهی با مواد پروتئینی در فصل بهار

کشت صنعتی و ایجاد واحدهای فرآوری برای جلوگیری از برداشت بی رویه و غیر اصولی گیاهان دارویی از جمله گزینه های روی میز کارشناسان برای مقابله با انقراض برخی گونه ها است، ولی این امر نیز نیازمند آب و هوای و بارش مناسب، تخصیص اعتبار ویژه برای تشویق کشاورزان به کشت گیاهان دارویی و برنامه ریزی دقیق و اصولی است.

براساس بررسی های انجام شده در رویشگاههای طبیعی آذربایجان غربی نزدیك به ۱۲۰۰ گونه گیاهی می روید که در طی اجرای طرح جمع آوری و شناسایی گیاهان دارویی ، مناطق مختلف استان مورد پیمایش قرار گرفته و ماحصل این مطالعه جمع آوری و شناسایی ۴۶۶ گونه دارویی بوده  که۴۱ جنس از ۸۰ گونه مربوط به ۲۶ تیره از آنها فرم رویشی درختی و درختچه ای داشته كه عناصر  پوشش جنگلی۱۷۴ هزار هكتاری استان را تشكیل می دهند.

شماری از مردم آذربایجان غربی در فصل بهار بر اساس یک سنت دیرینه گیاهان گوهی را جایگزین مواد پروتئینی می کنند و برخی نیز مصرف گیاهان خوراکی را شفابخش می دانند و طبق سفارش پزشکان سنتی برای درمان بیماری های خود از آنها استفاده می کنند .

ریواس، کنگر، بابونه و مریم گلی در معرض انقراض کامل

میزان و تنوع این گیاهان در بازار فروش با توجه به فصول مختلف متغیر است و با گرم شدن تدریجی هوا تعداد بیشتری از گیاهان موجود در روزهای بهاری به بازار آذربایجان غربی می آید و غذایی غنی و سودمند برای خانواده ها فراهم می کند که این امر هم اکنون در بازارهای مصرف اغلب شهرهای استان نمود یافته است.

سه چهارم گونه‌های گیاهی استان در مناطق کوهستانی رشد می‌کنند و به طور طبیعی برخی گیاهان دارویی کوهی در معرض انقراض قرار دارند که آویشن ، پیاز کوهی ، ثعلب ، موسیر ، انواع مریم گلی و جعفری کوهی از گیاهان در معرض خطر انقراض در استان آذربایجان غربی هستند.

کنگر ، ریواس ،بابونه ، بیزه و گل ارونه نیز از انواع دارویی هستند که تغییرات اقلیمی و استفاده بی رویه و غیر اصولی بهره برداران محلی موجب شده است که این گونه ها در معرض انقراض قرار گیرند، برخی از این گونه ها هم مانند مریم گلی و کماذریون به سبب داشتن رویشگاه خاص و محدودیت شرایط اکولوژیکی و گونه های مهم دیگری همچون ثعلب به سبب کم بودن فرصت تولیدمثل در معرض خطر انقراض کامل قرار گرفته اند.

برداشت ۱۵۰ نوع گیاهان دارویی به صورت سنتی

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه استان یکی از مناطق مستعد کشور در رشد گیاهان دارویی محسوب می شود، گفت: متاسفانه هم اکنون ۱۵۰ نوع از گیاهان دارویی شناسایی شده در استان به صورت سنتی برداشت می شود.

مقصود قربانی با اعلام اینکه افزایش قیمت و مصرف بالای گیاهان خوراکی و داروئی ازقبیل ریواس، کنگر، آویشن باعث برداشت بی رویه محصولات تولیدی ازمراتع شده، اظهار داشت: در این راستا افراد محلی و فروشندگان سودجو بدون توجه به اصول بهره برداری و حفظ منابع ژنتیکی موجود اقدام به برداشت غیر اصولی گیاهان دارویی  از منابع و ذخایر طبیعی استان می کنند.

وی با اشاره به اینکه برای حفاظ ذخایر گیاهان دارویی آذربایجان غربی برنامه ریزی برای کشت برخی گیاهان انجام شده است، ادامه داد: متاسفانه برخی گیاهان، در معرض انقراض کامل هستند که باید برای جلوگیری از برداشت بی رویه و غیر اصولی آنها اقدامات بازدارنده را انجام داد.

کشت صنعتی ۲۶ گونه گیاهان دارویی در آذربایجان غربی

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی با بیان اینکه هم اكنون ۲۶ گونه از گیاهان دارویی در مناطق مختلف کشت می شوند، اعلام کرد: بالغ بر ۵۰ درصد گونه گیاهی شناسایی شده در استان مصرف دارویی دارند، که باید برای کاهش برداشت سنتی از مراتع استان کشت صنعتی آنها آغاز شود.

قربانی از توزیع بذر گیاهان دارویی به متقاضیان برای افزایش سطح کشت الگویی خبر داد و عنوان کرد: هدف از توسعه کشت گیاهان دارویی در استان، افزایش تنوع و کیفیت گیاهان دارویی و شناسایی مناطق مستعد جهت کشت گیاهان دارویی است چرا که با رویه حاکم بر برداشت این گیاهان طی سالهای آینده امکان حذف و عدم رشد این گیاهان از طبیعت وجود دارد.

آذربایجان غربی یکی از قطب های مهم گیاهان دارویی در کشور است که با کشت، تولید و فرآوری علمی در نقاط مختلف استان زمینه صادرات این نوع گیاهان بصورت بسته بندی و علمی فراهم می شود، این استان سالانه  با تولید بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار لیتر انواع عرقیات گیاهی مقام نخست کشور را در تولید این محصولات  به خود اختصاص داده است ولی تاکنون از این ظرفیت به خوبی استفاده نکرده است.

فرآوری و کشت صنعتی ضرورت حفظ گیاهان دارویی

رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، خواستار ایجاد واحدهای فراوری و توسعه کشت صنعتی گیاهان دارویی در استان شد و گفت: جلوگیری از انقراض برخی گونه ها با فراوری و کشت صنعتی آنها امکان پذیر بوده ولی این در حالی است که فرآوری این گونه ها بسیار پایین و در حد اسانس و عرق گیری در قالب حالت سنتی است.

رضا سکوتی سیاست گذاری، اجرای طرحهای تحقیقاتی و فرهنگ سازی در زمینه کاشت و برداشت و نحوه استفاده از گیاهان کوهی را نیز از دیگر ضرورتهای حفظ ذخایر گیاهان دارویی منحصر به فرد آذربایجان غربی اعلام و عنوان کرد: هم اکنون بالغ بر ۶۰ گونه گیاهی به عنوان گیاه خوراگی و دارویی در حال برداشت بی رویه توسط بهره برداران سنتی بوده و جز گونه های در معرض انقراض محسوب می شوند.

وی با بیان اینکه مشکل در معرض انقراض قرار گرفتن گیاهان دارویی طی زمان ایجاد شده و هر ساله به تعداد گونه در معرض تهدید استان اضافه می شود، اظهار داشت: برداشت بی رویه و غیر اصولی و تغییرات آب و هوا عامل اصلی انقراض گیاهان دارویی آذربایجان غربی است.

رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی زعفران وحشی، الاگز، انواع پیاز کوهی، کنگر، مندی و گل آقا را جز گونه های در معرض انقراض جدی  در استان برشمرد.

مصرف گیاهان گوهی در آذربایجان غربی از سنتهای دیرینه مردم محسوب می شود که متاسفانه برداشت غیر اصولی و بی رویه سودجویان در کنار کاهش بارشها برخی گونه های منحصر به فرد را در معرض انقراض و نابودی قرار داده و عدم توجه کافی مسئولان به حفظ این ذخایر طبیعی مشکل انقراض گیاهان دارویی در استان را دو چندان کرده که ایجاد واحدهای فراوری و کشت صنعتی و فرهنگ سازی در بین مردم از جمله راهکارهای کوتاه مدت رفع مشکل از سوی کارشناسان امر اعلام می شود.

گزارش از الناز ملک زاده