این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» منتشر شده است. «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است.
به گزارش خبرنگار مهر، روزگاری نه چندان دور، یزد در بافت تاریخی آن خلاصه می شد اما به تدریج شهر گسترش یافت و محله های کوچک و بزرگ و جدیدی به هسته مرکزی یزد اضافه شدند و حریم شهر را شکل دادند و خارج از حریم شهر نیز تا چشم کار می کرد، بیابان بود و کویر.
این روزها با گسترش جمعیت و افزایش مهاجرت ها، یزد دیگر منحصر به هسته مرکزی و چند محله جدیدتر نیست و خانه ها تا دل بیابان پیشروی کرده اند و نمی توان مرزی میان بیابان و شهر قائل شد.
بیابان هایی که می شد با گسترش جمعیت از آنها به عنوان مکان هایی برای ایجاد کارگاه، کارخانه، پارک و کاربری های خدماتی و هر چیزی به جز کاربری مسکونی استفاده کرد، توسط زمین خواران و افراد سودجو تملک و تفکیک شدند و به مردم کم بضاعتی که امکان خرید زمین در هسته مرکزی شهر و محله های داخل حریم شهر را نداشتند، فروختند.
وقتی یزد با افتخار لقب ششمین شهر صنعتی ایران را به خود گرفت و جامعه کارگری از استانهای دیگر به یزد سرازیر شدند، به تدریج استقبال از این سکونتگاه ها بیشتر و بیشتر شد تا جایی که این روزها شاهد گسترش سکونتگاه های غیررسمی و حاشیه نشینی در شهر تاریخی ایران هستیم.
مشکلات این سکونتگاه ها تنها به مخدوش شدن چهره شهر ختم نمی شود و مشکلات بزرگتر در دل کوچه ها و محله های این مناطق است، مشکلاتی که گاهی تا عمق خانواده ها نیز پیش رفته و مشکلات فرهنگی و اجتماعی بسیاری را برای یزد رقم زده است مشکلاتی که بی شک، غافل ماندن از آنها خسارات جبران ناپذیری را برای جامعه به دنبال خواهد داشت.
مسکن اصلی ترین عامل توسعه حاشیه نشینی
یکی از اساتید جامعه شناسی دانشگاه یزد در مورد علل گسترش حاشیه نشینی اظهار داشت: مسکن، اصلی ترین عاملی است که مردم را به سمت حاشیه های شهر و سکونتگاه های غیررسمی کشانده است.
علیرضا افشانی عنوان کرد: از زمانی که سکونتگاه های غیررسمی شکل گرفتند، کم بودن خانه های استیجاری، بالا بودن نرخ اجاره بها در داخل شهر برای افراد کم بضاعت و گران بودن ملک و زمین نسبت به این مناطق، استقبال از مناطق حاشیه شهر بیشتر و بیشتر شد و بسیاری از افراد به رغم اینکه از مشکلات حاشیه نشینی مطلع بودند، به ناچار برای اینکه دخل و خرجشان همخوانی داشته باشد، مسکن خود را در این مناطق انتخاب کردند.
وی با اشاره به کمبودهای سکونتگاه های غیررسمی در یزد بیان کرد: در این مناطق به ندرت می توان پارک، کتابخانه، زمین ورزشی و دیگر امکانات سرگرم کننده برای جوانان پیدا کرد و اگر هم فضایی باشد، احداث آن به سه تا چهار سال آینده بر می گردد و پیش از این مردم در این مناطق در فقر کامل امکانات رفاهی به سر می بردند.
ازدواج دختران ایرانی با اتباع خارجی در مناطق حاشیه نشین
افشانی با بیان اینکه در مناطقی از حاشیه شهر یزد اکنون مشکلاتی وجود دارد که شاید زندگی برای هر فردی در این مناطق را بسیار دشوار کند، افزود: در اغلب این مناطق به جز مشکلات رفاهی و شهری، مشکلات فرهنگی بیداد می کند و به رغم تلاش های انجام شده از سوی مسئولان و دست اندرکاران امر، امنیت، فرهنگ و ... دچار خدشه به نحوی که حتی برخی ازدواج هایی که در مناطق حاشیه ای شهر یزد صورت می گیرد، تاسف بار است به عنوان نمونه در این مناطق به وفور شاهد ازدواج دختران ایرانی با اتباع خارجی به ویژه افاغنه هستیم که این امر خود آسیب هایی به دنبال دارد.
وی با بیان اینکه اغلب اینگونه ازدواج ها که فجایع بسیاری را به دنبال خود دارند، در میان افراد فقیر جامعه اتفاق می افتد، افزود: افراد فقیر نیز اغلب در حاشیه شهر و سکونتگاه های غیررسمی سکونت دارند و وقوع چند مورد از این ازدواج ها، طلاق های اجباری و کودکانی که بی سرپرست یا بدسرپرست و گاهی بدون شناسنامه و هویت مستند در این مناطق، شرایط ناهنجاری در حاشیه شهر به وجود می آورد.
افشانی یکی از مهمترین راه حل هایی که می توان برای جلوگیری از وخیم تر شدن اوضاع حاشیه نشینی در یزد به کار گرفت، کم کردن تعداد بیکاران مناطق حاشیه نشین از یک سو و بهبود و ساماندهی اوضاع مسکن در هسته مرکزی شهر دانست.
وی تاکید کرد: در کنار رفع مشکلات بیکاری، به طور قطع تعدیل نرخ خرید و اجاره مسکن و ساماندهی نظام اجاره نشینی در ساماندهی حاشیه نشینی بسیار اثرگذار خواهد بود و اگر بتوان مشکلات این دو حوزه را حل کرد، به تدریج می توان معضل حاشیه نشینی و سکونتگاه های غیررسمی را در شهری مانند یزد برطرف کرد.
اما شهردار یزد نیز در مورد حاشیه نشینی یزد حرفهای بسیاری برای گفتن دارد و او مقصر اصلی در توسعه حاشیه نشینی را فقط مردم کم بضاعت نمی داند.
محمدرضا عظیمی زاده در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی مرحله به مرحله انجام شده و باید از سرچشمه مانع پیشروی آن شد و به نظر می رسد تخریب منازل در سکونتگاه های غیررسمی منصفانه نباشد.
وی بیان کرد: منشأ اصلی شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی، زمین خواری و تصرف اراضی دولتی است به نحوی که زمین خواران و افراد سودجو با استفاده از غفلت دستگاه ها، اقدام به تصرف اراضی حاشیه شهر و تفکیک و فروش آنها به قیمت ارزان به مردم می کنند که در این راستا دستگاه هایی نظیر استانداری، راه و شهرسازی و ... باید از اراضی خود مراقبت کنند تا این اراضی به چنگ زمین خواران نیفتد.
عظیمی زاده، یادآور شد: ساخت و ساز، مرحله بعدی شکل گیری این سکونتگاه ها است و در این مرحله شهرداری باید به طور جدی وارد عمل شود اما متاسفانه در بسیاری از موارد شاهد ساخت و سازهای شبانه و بی کیفیت هستیم.
زمین خواری، منشأ اصلی شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی
وی ادامه داد: بعد از اینکه ساخت و ساز انجام شد، مرحله بعدی ممانعت از پیشروی حاشیه نشینی، کمیسیون ماده ۱۰۰ است که علی القاعده باید در این موارد حکم تخریب صادر کند اما به خاطر وضعیت بد معیشتی مردم و مشکلات مالی آنها، با سازندگان بنا در این مناطق با رأفت اسلامی برخورد می کند و به این شکل است که خانه ها ساخته شده به رغم همه مشکلات، در مناطق حاشیه شهر ابقا می شوند.
شهردار یزد عنوان کرد: در مواردی هم که کمیسیون ماده ۱۰۰ با جدیت و بدون اغماض اقدام به صدور رای تخریب می کند، دیوان عدالت اداری در اغلب موارد با تخریب موافقت نمی کند.
وی، یکی از راهکارهای اساسی برای جلوگیری از گسترش حاشیه نشینی را اقدام به موقع متولیان امر در زمان لازم برشمرد به این معنا که اگر ارگانهایی نظیر راه و شهرسازی، استانداری و ... از همان ابتدای امر از اراضی خود مراقبت کرده و اجازه ورود و تجاوز زمین خواران و افراد سودجو برای تفکیک و فروش زمین ها را ندهند، هرگز مشکلات بعدی را نخواهیم داشت.
شهردار یزد با اشاره به مدل حاشیه نشینی در شهر یزد عنوان کرد: حاشیه نشینی یزد اغلب توسعه روستاهای نزدیک به شهر یزد بوده است و در مواردی نیز سکونتگاه های غیررسمی خارج از حریم شهرها شکل گرفته اند.
خدمات رسانی آب و برق و گاز برای ساکنان مناطق حاشیه ای و توقعات مردم
وی ادامه داد: بر اساس قانون، این سکونتگاه ها حق دریافت هیچگونه امکاناتی را ندارند اما دستگاه های خدمات رسان بدون توجه به مجوزهای ساخت و ساز، به خانه های ساخته شده در این مناطق، آب و برق و گاز و تلفن و ... می دهند و این امر برای ساکنان این مناطق توقعات جدید نظیر ارائه خدمات شهری و ... ایجاد می کند.
عظیمی زاده در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه طرح ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی نیز مطرح و مطالعات آن آغاز شد، عنوان کرد: واقعیت آن است که هزینه اجرای این طرح بسیار بالاست و اجرای آن زمان بر است.
وی افزود: بر اساس این طرح باید مناطق حاشیه شهر و سکونتگاه های غیررسمی به شهر الحاق شود اما واقیعت این است که این مناطق باید به حدی از توانمندی برسند که بتوان آنها را به مناطق رسمی شهر الحاق کرد.
شهردار یزد معتقد است: سکونتگاه های غیررسمی در واقع مانند کودک عقب مانده ای هستند که لاجرم متولد شده اند، اکنون نمی توان آنها را کشت بلکه باید تلاش کرد تا آنها نیز توانمند شوند یعنی باید تلاش کرد حال که این سکونتگاه ها ایجاد شده، حداقل شرایط برای سکونت به وجود بیاید.
واقعیت این است که این روزها وضعیت سکونتگاه های غیررسمی و حاشیه نشین های اطراف یزد خوب نیست و علاوه بر مشکلات و کمبودهای رفاهی که کم و بیش همه از آن مطلع هستند و گذری بر این مناطق، همه ناگفته ها را هویدا خواهد کرد، مشکلات فرهنگی در این مناطق بیداد می کند.
در این مناطق اغلب مردم روستاهای اطراف یزد، اتباع بیگانه و کارگران مهاجر از سایر شهرها ساکن شده اند و در هم آمیختن فرهنگ های متفاوت، آسیب های جدی اجتماعی را به دنبال داشته است، همان آسیب هایی که متاسفانه یزد را ظرف چند سال گذشته از شهری امن و امان به شهری تبدیل کرد که اکنون آمار سرقت، طلاق، اعتیاد و اختلافات خانوادگی در آن بیداد می کند.
این مشکلات اغلب از همین حاشیه های شهر نشأت گرفته و البته این موضوع منحصر به شهر یزد نیست و در اغلب مناطق کشور، مشکلات اجتماعی و آسیب ها از مناطقی بروز و ظهور می کند که در آن فقر مادی وجود دارد و متاسفانه فقر مادی و فقر فرهنگی، زمانی که با یکدیگر پیوند پیدا می کنند، مشکلات بسیاری رقم خواهند زد.
----------------
گزارش: نیره شفیعی پور
نظر شما