این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» منتشر شده است. «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است.
به گزارش خبرنگار مهر، کوچه های تو در تو و پیچ در پیچ، صحنه ها و منظره های خاکستری از پسربچه ای که خاکبازی می کند تا جوانی که کمی آن طرف تر با چهره ای تکیده سیگاری را پُک می زند؛ زنی که با چادر مشکی اش چهره دختربچه اش را می پوشاند تا در حین عبور از جلوی مرد معتاد چشم های معصومش درگیر زشتی ها نشود و مردی که فقر از کُت پوسیده اش می بارد... اینجا حاشیه های یک شهر است، متنی که بیش از هر حاشیه ای شهر را آزار می دهد.
جلوتر می رویم، به قلب گل سفید و علی آباد در خرم آباد، یا شاید ابراهیم آباد و اسلام آباد بروجرد، یا شهرکی در نزدیکی شهر ازنا، شاید هم مسیر خیابان معلم شمالی و ضلع جنوب غربی میدان بسیج پلدختر را طی می کنیم؛ هرجایی که هست درد مشترکی ساکنانش را می آزارد، اینجا، یعنی حاشیه های شهرهای لرستان درد می کند.
اینجا حاشیه شهر خرم آباد است...
کمی قدم می زنیم، در محله ای که از «آبادی» فقط نامش را به ارث برده است، چهره غریبه مان برای اهالی آشنای محل تازگی دارد، اینجا حاشیه شهر خرم آباد است، شهری که از شمال تا جنوبش حاشیه ها هر جا خودش را طوری معنا کرده است تا حاشیه نشینی برای این شهر نامانوس نباشد.
محله دارای تراکم جمعیتی بالایی است، مشکلات اجتماعی و آسیب های مختلف نقل دهان در و همسایه است که دیگر شاید برای همه این روایت ها روزمره شده باشد.
جلوی دختر جوانی را می گیرم تا با او گفتگو کنم، حرفهایش تازه نیست ولی همین حرفهای تکراری هم زخم دلمشغولی ها و مشکلات را تازه می کند. می گوید که این محله جوانان بیکار زیادی دارد و سر هر کوچه حداقل ۱۰ جوان بیکار دیده می شود و حضورشان که گاه از سرناچاری و گاه از سر بیکاری است برخی اوقات تبدیل به عدم احساس امنیت برای ساکنان محله می شود.
زن خانه داری که از دور ما را می پاید تا در جریان گفتگویمان قرار بگیرد؛ جلو می آید و بی سوال شروع کرده و از مشکل اعتیاد جوانان محله شکایت می کند.
صحنه های سیاه و خاکستری در کوچه رنگین کمان
زن میانسال برای حرفهایش دلیل می آورد و با انگشت انتهای کوچه های محله را نشانمان می دهد تا بگوید گاهی حتی در همین کوچه ای که ایستاده ایم و نام «رنگین کمان» را یدک می کشد، صحنه های سیاه و خاکستری مصرف و تزریق معتادان سایه می اندازد.
حرفهای زن خانه دار که گل انداخته است سر و کله بقیه در و همسایه ها هم پیدا می شود، مردی که شاهد حرفهای زن است با سر تاییدی می کند و می گوید که محله به این بزرگی و شلوغی فقط یک کلانتری دارد که آن هم از مرکز منطقه خیلی دور است طوریکه وقتی نزاع و درگیری در محل رخ می دهد تا رسیدن ماموران زمان گاه طولانی می شود.
مردم حاشیه های شهر از وضعیت بافت های فرسوده و خانه های نامقاوم نیز می گویند و اینکه بسیاری از کوچه ها آسفالت نیستند و اکثر آنها در شب مشکل روشنایی دارند تا مجموعه مشکلات شهری حاشیه نشین ها کامل شود.
آش همان است و کاسه هم همان!
دختر دانش آموزی که می بیند همه از مشکلات می گویند خودش را وارد بحث کرده و او هم گلایه ای را روانه گزارشمان می کند. دختر دبیرستانی می گوید که در این محله دو مدرسه دخترانه وجود دارد و هر دو مدرسه هم در بدترین جای محله برای تردد دختران قرار دارند.
دخترنوجوان معتقد است که مدارس پسرانه بهتر جانمایی شده اند ولی مدرسه راهنمایی دخترانه دقیقا روبروی کلانتری محل قرار دارد و دیدن هر روزه صحنه های تردد افراد مختلف از جمله بزهکاران به این محل شاید مناسب دختران نوجوان نباشد.
اهالی محله گلایه مشترکی هم دارند و آن وضعیت خرده فروشان مواد مخدر است که البته هر بار توسط پلیس دستگیر می شوند ولی خیلی زود سر پست خرده فروشی خود برمی گردند تا آش همان باشد و کاسه هم همان!
روایت تکراری حاشیه نشینی از شمال تا جنوب لرستان
سرنخ روایت حاشیه نشینی را از خرم آباد راهی بروجرد می کنیم، جایی که نزدیک به ۳۰۰ هکتار از حاشیه های شهر را حاشین نشین ها پر کرده اند، محلاتی از ابراهیم آباد، اسلام آباد گرفته تا اسد آباد و ... که از «آباد» بودن تنها یک پسوند است و دیگر هیچ!
حاشیه نشینی در ازنا نیز روایت تکراری خرم آباد و بروجرد است، جایی که شهرکی در نزدیکی جاده اراک و در فاصله نزدیکی با شهر با ۱۰۰ خانوار و کمترین امکانات شهری روزگار می گذرانند. مسئولان شورا می گویند که دو شهرک المهدی و شهید فریدونی به شهر ازنا ملحق شدهاند اما خبری از خروج این شهرک ها از حاشیه نشینی و ارائه خدمات نیست.
سر خط گزارش حاشیه نشینی را به جنوب لرستان می بریم، جایی که پنج محله حاشیه نشین پلدختر در جنب هواشناسی، شمال منطقه درزیا، انتهای خیابان معلم شمالی، شمال پارک میرزا کوچک خان جنگلی و ضلع جنوب غربی میدان بسیج با مشکلات مختلف دست در گریبان هستند.
اینجا روایت حاشیه نشینی همان است که بود، فروشندگی مواد مخدر و آلونک هایی که کنار جاده ترانزیتی پا گرفته اند تا تریلی های عراقی را بشویند و دوغ بفروشند کسب و کار برخی از ساکنان این محلات است.
در این محلات نزدیک به دو هزار و ۵۰۰ نفر در حاشیه زندگی می کنند، فرزندانشان در حاشیه به دنیا می آیند و پدرانشان در حاشیه می میرند، به قول شاعر زندگی در حاشیه زمین خیلی سخت است، حاشیه بر لب پرتگاه است، آدم ممکن است بلغزد و سقوط کند!
روایت استاندار از غده خطرناکی که شهر را بیمار کرده است
و اما چالش حاشیه نشینی از کجا راهی متن مشکلات شهرهای لرستان شد. پاسخ این سوال را استاندار لرستان با این مقدمه و توضیح می دهد: کوچ روستائیان موجب گسترش حاشیه نشینی در شهرها شده پس اگر در روستاها اشتغال ایجاد نشود در واقع به حاشیه نشینی در شهرها کمک کرده ایم.
هوشنگ بازوند اهمال برخی شهرداری ها را یکی دیگر از عوامل گسترش حاشیه نشینی در شهرها می داند و اضافه می کند: وضعیت کنونی حاشیه نشینی در شهرها ناشی از تعلل کمیسیون ماده پنج و کم کاری برخی شهرداری ها است.
بازوند حرفهایش را اینگونه ادامه می دهد: تجربه من در برنامه ریزی شهری نشان می دهد که گروهی از متولیان دور میزی تحت عنوان کمیسیون ماده پنج جمع شده اند و این افراد هستند که در بحث کاربری های مختلف تصمیم می گیرند. در برخی موارد در کمیسیون ماده پنج تصمیمات اشتباهی هم اتخاذ و خروجی آن منجر به حاشیه نشینی شده و این در حالی است که اگر این تصمیمات نبود مردم خودسرانه تصمیم به ساخت و ساز نمی گرفتند.
استاندار معتقد است که اعضای این کمیسیون بایستی یکسری کاربری را برای مردم تعریف کنند که اگر این کار را انجام ندهند مردم کار خودشان را می کنند و منتظر این افراد نمی مانند بنابراین حاشیه نشینی و ساخت و ساز غیرمجاز به عنوان یک غده خطرناک و بیماری بر پیکره شهرها به عنوان یک موجود زنده عارض می شود.
اگر شهرداری ها قرص و محکم می ایستادند...
بازوند به تشریح وضعیت کنونی حاشیه نشینی در شهرهای لرستان می پردازد تا نتیجه بگیرد که هویت و چهره کنونی شهرها نشان می دهد که اعضای کمیسیون ماده پنج به چه صورتی تصمیم گرفته اند!
وی معتقد است که اگر در شهری حاشیه نشینی وجود دارد و خیابان های آن نامناسب بوده و فاقد مبلمان شهری مناسب است چندان مردم مقصر نیستند و باید سهم تقصیر و اهمال مسئولان را هم دید.
استاندار از تبعات حاشیه نشینی در شهرهای لرستان می گوید و اینکه اگر در شهر سکونتگاه های غیر رسمی شکل بگیرد یک نوع بیماری در این موجود زنده ایجاد می شود که سال ها برای درمان این بیماری بایستی هزینه شود.
محمد اصلانی معاون عمرانی استاندار لرستان نیز به نقش تخلفات صورت گرفته در ساخت و سازها و به تبع آن گسترش حاشیه نشینی در شهرها اشاره می کند و می گوید: خسارت های حاصل از حاشیه نشینی و معضلات ناشی از ساخت و سازهای غیرقانونی هزینه های زیادی را بر گردن شهرداری ها خواهد انداخت.
وی از شهرداریها می خواهد که از ساخت و سازهای غیر مجاز جلوگیری کنند و یادآور می شود: ساخت و سازهای غیر مجاز معضلات اجتماعی را به همراه دارند لذا شهرداری ها بایستی قرص و محکم جلوی تخلفات ایستاده و بر همه مسائل اشراف جامع و همه جانبه داشته باشند.
لرستان و ۲۷ نقطه حاشیه نشین
و اما تا اینجای کار پاسخی به سوال چرایی شکل گیری حاشیه نشینی در شهرهای استان داده شد، ولی حال با وضعیت کنونی و نگرانی ها در زمینه آسیب های ناشی از این پدیده مسئولیت دستگاه های فرهنگی و اجتماعی چیست؟
همایون عمودی زاده مدیرکل بهزیستی استان لرستان با یادآوری اینکه تاکنون ۲۷ نقطه حاشیه ای در استان شناسایی شده است، از خدمات بهزیستی در این مناطق می گوید، خدماتی از ایجاد پایگاه های خدمات اجتماعی تا برنامه ریزی برای کودکان حاشیه نشین.
عمودی زاده از راه اندازی سه پایگاه خدمات اجتماعی در مناطق حاشیه ای شهرهای استان لرستان سخن می گوید و یادآور می شود که هدف سازمان بهزیستی در برنامه کاهش آسیب های اجتماعی این است که فعالیتها را به سمت مناطق حاشیه ای سوق دهد چرا که بیشترین مشکلات این حوزه به مناطق حاشیه ای مربوط می شود.
وی در مورد خدمات بهزیستی استان به کودکان حاشیه نشین شهرهای استان اینگونه توضیح می دهد: ارائه این خدمات همواره از سوی بهزیستی لرستان به کودکان مناطق آسیب زا و حاشیه شهرهای استان در دستور کار این نهاد قرار دارد.
مدیرکل بهزیستی لرستان از ایجاد کانونهای آسیب زدا در مناطق حاشیه نشین هم سخن گفته تا بگوید: با اقدامات صورت گرفته این کانونها آسیب زدا در مناطق حاشیه ای شهر خرم آباد از جمله گل سفید، علی آباد و پشته ایجاد شده است.
برخی دستگاه ها به وظایف فرهنگی خود در مناطق حاشیه نشین عمل نمی کنند
عمودی زاده البته معتقد است که مدیران برخی دستگاه ها به وظایف خود برای توجه به مسائل فرهنگی در مناطق حاشیه نشین به خوبی عمل نمی کنند تا بگوید: تصور بیشتر مدیران این است که ساماندهی مناطق حاشیه ای تنها بر عهده سازمان بهزیستی یا کمیته امداد قرار دارد.
وی حرفهایش را اینگونه ادامه می دهد: به لحاظ روانشناسی هنگامیکه به منطقه ای توجه نشود به طور طبیعی مشکلات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در آن منطقه به بار خواهد آمد که این امر به شکل گیری جمعیتی به نام جمعیت حاشیه نشین منجر خواهد شد.
این مسئول یادآوری می کند که البته اگر به مناطق حاشیه نشین شهرها به لحاظ فراهم کردن بسترهای شهرسازی و برنامه های فرهنگی توجه ویژه ای صورت گیرد فرهنگ آن مناطق نیز با محیط سازگار خواهد شد.
ناکافی بودن خدمات ارائه شده در مناطق حاشیه نشین
مدیرکل بهزیستی لرستان در پاسخ به سوال در مورد خدمات ارائه شده به مناطق حاشیه نشین طی سالهای گذشته علاوه بر ایجاد پایگاه های خدمات اجتماعی، به استقرار یک مرکز بهزیستی غیردولتی در منطقه گل سفید شهر خرم آباد، احداث یک کلینیک مددکاری در منطقه کوی علی آباد و ۴۰ «سی بی محله اجتماع محور» در مناطق حاشیه ای اشاره می کند.
عمودی زاده ادامه می دهد: در بحث کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی دو سرپناه شبانه، پنج تیم سیار و سه مرکز «دی آی سی» مشغول فعالیت هستند که هر کدام متناسب به نوع فعالیت خدمات متنوعی به جامعه هدف ما در مناطق حاشیه ای ارائه می دهند.
وی در توضیح فعالیتهای پایگاه های خدمات اجتماعی دایر شده می گوید که این پایگاه ها چهار هزار و ۳۳۵ نفر از افرادی که در معرض خطر بوده اند را شناسایی و همگی آنها شناسنامه دار شده اند.
به گفته عمودی زاده برگزاری دوره های آموزشی مهارت های زندگی، راه اندازی باشگاه مثبت ایدز به منظور پیشگیری از این بیماری، ارائه کمک های مالی به خانواده های آسیب دیده و آموزش نوع روابط اجتماعی برای جلوگیری از وقوع بیماری های پرخطر و واگیردار اقداماتی است که در مسیر بهبود وضعیت فرهنگی در مناطق حاشیه ای توسط بهزیستی صورت گرفته است.
به رغم همه فعالیت هایی که مسئولان امر از آن سخن می گویند پاسخ مردم مناطق حاشیه نشین به سوال خبرنگار مهر در مورد خدمات ارائه شده به آنها یک «نه» بزرگ است، پاسخ منفی که اگر برای مثبت شدن آن تلاشی همه جانبه با همکاری همه دستگاههای مرتبط صورت نگیرد باید منتظر سقوط مناطق حاشیه نشین از لبه پرتگاه بود، سقوطی که فقط موجب آسیب به حاشیه نشین ها نمی شود، بلکه شهر را درگیر خود خواهد کرد.
نظر شما