نگاهی به مشکلات فضای سبز شاهرود/ حال درختان خوب نیست

به گزارش خبرنگار مهر، درختان نماد آبادانی، خرمی، مظهر زندگی، باعث تلطیف هوا، موجب آسایش، رفاه مردم، صفا و پاکی طبیعت هستند و حتی می توان سرانه فضای سبز هر شهر را به عنوان نمادی از سرزندگی و نشاط اجتماعی آن جامعه دانست، شاخصی که شهرستان شاهرود نیز از آن مستثنی نیست.

با نگاهي گذرا در پارك های شهر شاهرود مي توان به قدمت فضاهای سبز شاهرود پي برد. فضاهایی كه بيش از چند دهه از عمرشان می گذرد و متاسفانه با رشد جمعيت در سال های اخیر تغییر نیافته است اصلاح این وضعیت در مرحله نيروي كار سازمانی با تخصص لازم را می طلبد و در وهله دوم توجه عمومی و فرهنگ سازی در رابطه با مسئولیت مدنی مردم را نیاز دارد.

مهم ترين اثرات فضاي سبز در شهرها تعديل دما، افزايش رطوبت نسبي، تلطيف هوا و جذب گرد و غبار است، ساير اثرات فضاي سبز در شهرها نقش نسبي دارند ولي مجموعه اثرات فضاي سبز حضور آنها را در شهرها اجتناب ناپذير مي كند به طوري كه بدون وجود آنها ممكن نيست شهرها پايدار باقي بمانند.

اما این ارتقاء سطح فضاهای سبز در شاهرود با مشکلاتی نیز روبرو است خشکسالی های مداوم و عدم تفکیک آب شرب از آب چاه برای استفاده درختان و البته تخریب فضای سبز توسط مردم از جمله معضلاتی هستند که شهرداری شاهرود با آنها روبرو است.

با توجه به افزایش آگاهی‌های عمومی، توفیقی برای کنترل بحران‌ها به چشم نمی‌خورد

استاد دانشگاه های شاهرود در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: وضعیت فضای سبز شهری شاهرود در حد مطلوب نبوده که مهمترین دلیل آن را می توان به خاطر عدم مدیریت فضای سبز شهری ذکر کرد که البته با مدیریت این فضا می توان هر شهری را با توجه به ظرفیت و پتانسیل موجود فضای سبز متناسب با محیط فراهم کرد که سالهای سال اثرات مطلوب خود را برای شهر داشته باشد.

معصومه ابراهیمی با بیان این که نگهداری فضای سبز یکی از اصول اساسی در مدیریت فضای سبز محسوب می شود تاکید کرد: مهمترین اثرات فضای سبز در شهرها، کارکردهای زیست محیطی آنها است که ایجاد تعادل بخشی در متابولیسم شهر از یک سو و بالا بردن سطح زیبایی از سوی دیگر، سبب افزایش کیفیت زیستی شهرها می شوند.

وی تصریح کرد: با توجه به گوناگونی که در فضای سبز مشاهده می شود بطور کلی فهرست نیازهای یک پارک شهری بر حسب موقعیت فضای سبز استفاده می شود که متاسفانه در شاهرود به این موضوع توجهی نشده است که می توان به مبلمان پارک، نیمکت، زباله دان، تابلوهای راهنمایی، پایه های مخصوص روشنایی و ... اشاره کرد.

این جامعه شناس گفت: هر چند افزایش آگاهی‌های عمومی در خصوص مسایل و بحران‌های زیست محیطی در دهه‌های اخیر  موجب حساس شدن مردم شده ولی توفیق برای کنترل بحران‌ها به چشم نمی‌خورد.

ابراهیمی یکی از علل این ناکامی‌ها را عدم مشارکت فعال مردم در فرایند تصمیم‌گیری و نظارت بر برنامه‌های زیست محیطی و فضای سبز عنوان کرد و افزود: مشارکت مردم، ایجاد تفریحات مناسب و تغییر تدریجی فرهنگ آنها، یکی از بهترین روش‌های توسعه فضای سبز شهری است.

وی خاطرنشان کرد: مطالعه در مورد اهمیت فضای سبز در درجه اول از نظر مسائل زیست محیطی حائز اهمیت است و استفاده شهروندان از این فضاها در اوقات فراغت در درجه دوم اهمیت قرار می گیرد و بدون شناخت اهمیت مسائل زیست محیطی و نقش سازنده آن نمی توان به بحث درباره فضای سبز پرداخت.

در تابستان شاهد زرد شدن برگ درختان و برگریزان هستیم

یکی دیگر از شهروندان شاهرودی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: فضای سبز بخشی از سیمای شهر را تشکیل می دهد بعنوان یکی از پدیده های واقعی و از نخستین مسائلی است که دارای ابعاد زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی بوده و انسان همواره با آن در ارتباط تناتنگ است.

عباس عامری بیان کرد: برخی از مردم به اهمیت فضای سبز و نقش آن در زندگی و بهبود شرایط زیست محیطی واقف هستند اما راههای ایجاد و حفاظت از فضای سبز را نمی دانند بنابر این لازم است در ارائه آموزش به مردم گام های جدید و موثرتری برداشته شود و این افزایش آگاهی مردم و تقویت مشارکت ایشان می تواند موجب تقویت تعلق خاطر نسبت به فضای سبز شده و می تواند در فرهنگ سازی برای ایجاد و حفظ فضاهای سبز بسیار موثر باشد.

وی خاطرنشان کرد: بیشترین رسیدگی شهرداری شاهرود به مناطق بالای شهر، که بیشتر محل عبور مسافران است و سایر مناطق توجهی ندارد و این که فضای سبز و پارکها نسبت به میزان جمعیت شهرستان کم است.

این دانشجو با بیان این که رسیدگی به درختان و فضای سبز شهری در شاهرود نامناسب است اظهار کرد: این کم توجهی سبب بیماری برخی از درختان در سطح شهر شده به گونه ای که ما در تابستان شاهد زرد شدن برگ درختان و برگریزان هستیم.

او افزود: عدم آبیاری مناسب، آفت زدایی و سم پاشی به موقع باعث شده فضای سبز شاهرود محدود به پارک آبشار، بلوار و یکی دو منطقه دیگر شود که این موضوع زیبنده عروس کویر نیست.

میانگین فضای سبز در شاهرود ۱۷.۵ متر مربع است

شهردار شاهرود در گفتگو با خبرنگار مهر، سرانه میانگین فضای سبز شهر را ۱۷.۵متر مربع اعلام کرد و گفت: این مقدار فضای سبز شهرستان را به نگین کویر تبدیل کرده است.

سیدحسن میرفانی در توضیح آثار وجود فضای سبز مناسب در شهرها، بیان داشت: مهمترین اثرات فضای سبز در شهر تعدیل دما، افزایش رطوبت نسبی، تلطیف هوا و جذب گرد و غبار، کاهش آلودگی صوتی و هوا، کنترل وزش باد، تاثیر روانی، ذخیره انرژی، مقابله با جزایر گرمایی و کاهش میزان سرب است.

وی افزود: سایر اثرات فضای سبز در شهرها، نقش نسبی دارند ولی مجموعه مزایای فضای سبز، حضور انسان را در این پتانسیل های شهری اجتناب ناپذیر می کند به طوری که پایداری شهرها، بدون وجود آنها ممکن نیست و اثرات فضای سبز در شهرها، بیشتر کارکردهای زیست محیطی آنها را در بر می گیرد چراکه که شهرها به عنوان محل زندگی انسان ها هستند که از یک سو با آثار گسترش صنعت و کاربرد نادرست تکنولوژی مقابله می کند و از سوی دیگر سطح زیبایی شهرها را بالا می برد.

مدیریت آب یکی از راهکارهای ازدیاد فضای سبز

این مقام مسئول در توضیح راهکارهای نگهداری درختان، بیان داشت: مدیریت آب و استفاده از سیستم های مکانیزه آبیاری درختان و جداسازی آب خام از آب شرب از جمله راهکارهای این امر است.

میرفانی با بیان این که در حال حاضر کاشت یکهزار و ۲۶ نهال به نام شهدای شاهرود در بدنه جاده سلامتی در دستور کار قرار دارد، گفت: در آینده نه چندان دورکاشت درختان مثمر در ۳۳ هکتار از اراضی ورودی شاهرود در محدوده وادی السلام به انجام خواهد رسید.

وی افزود: بهسازی تعدادی از بوستان ها مانند بلوار عدالت، ایجاد بوستان های محلی و پارکهای حاشیه ای از مجموع ۳۰ پارک موجود در شهر، از جمله دیگر اقدامات انجام شده شهرداری در سال گذشته است.

شهردار شاهرود با بیان این که استقرار درختان در شهرها، باعث برآورده ساختن بخشی از نیازهای اجتماعی، فرهنگی و روان شناختی شهروندان می شود، گفت: در این راستا ساخت گلخانه سه قلو، بی نیازی شهرهای اطراف را از خرید گل از نقاط دیگر و ایجاد منبع درآمد خوب از نظر اقتصادی برای شهرداری شاهرود در دستور کار قرار گرفته است.

میرفانی با اشاره به ۱۰۰ کامیون فعال در زمینه آبیاری درختان سطح شهر شاهرود، بیان داشت: یکی دیگر از کارهای انجام شده در حوزه فضای سبز شاهرود، بسیج کردن کلیه کامیون های تانکر شهرداری، آتش نشانی و برخی از سازمان ها در تابستان سال گذشته بود که این اقدامات جلوی آسیب درختان از خشکسالی و گرما را گرفت.

وی افزود: کاشت ۶۰۰ هزار نشاء گل در ایام عید و گل کاری ۱۲ هزار و ۶۰۰متر مربع فضای سبز از جمله فعالیت های شهرداری شاهرود در این حوزه بود چراکه ما اعتقاد داریم تاثیر فضای سبز در تامین آرامش، آسایش، امنیت روحی، ایجاد انگیزه و الهامات فکری و هنری، چنانچه اصول زیبا شناختی و طراحی منظر در طراحی لحاظ شده باشد چندین برابر افزایش می یابد.

وجود ۱۷۰ هزار هکتار جنگل در شهرستان شاهرود

رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان شاهرود نیز در گفتگو با مهر ضمن بیان این مطلب که ۱۷۰ هزار هکتار در شاهرود جنگل وجود دارد، گفت: از مجموع چهار میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار عرصه های طبیعی شهرستان، دو میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار شامل بیابان ها، یک میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار مراتع ییلاقی و قشلاقی و در نهایت ۱۷۰ هزار هکتار جنگل هستند.

حسین شوکتی نیا با بیان این که حفظ و نگهداري از فضای سبز، وظيفه همگاني است بیان داشت: خشکسالی، بیماری ها و دست اندازی به اراضی بزرگترین تهدید جنگل های منطقه هستند و امروزه شکل تجاوز به اراضی جنگلی نسبت به گذشته تفاوت کرده است.

وی افزود: باید توجه داشت که امروزه وجود برخی از بیماری ها در منطقه چهار باغ و همچنین خشکسالی جنگل ها را تهدید می کند لیکن مسائلی چون تفکیک اراضی مشکلاتی را برای جنگل ها فراهم کرده بود که خوشبختانه با به دست گیری حفاظت منابع طبیعی شهرها توسط اداره منابع طبیعی این مشکلات رفع شده است.

این مقام مسئول با اشاره به اهمیت ازدیاد نهال در مراتع طبیعی، ابراز داشت: طرح کاشت نهال در جنگل ایده بسیار خوبی است و اداره منابع طبیعی شهرستان شاهرود در این راستا،   اقداماتی نظیر عمل به طرح ارائه شده دوستداران محیط زیست برای کاشت نهال های درختان بومی جنگل ابر را در دستور کار قرار داده است.

شوکتی نیا همچنین با تاکید بر پتانسیل های طبیعی شهرستان شاهرود، خاطرنشان کرد: امروزه منابع طبیعی برای شاهرود پتانسیل خوبی محسوب می شوند و بسیاری از گردشگران شاهرود را با نام جنگل ابر، آبشار مجن و کویر می شناسند.

وی ادامه داد:  موضوع گردشگری و اکوتوریسم بی برنامه در جنگل ابر یکی از بزرگترین آسیب هایی است که تورهای گردشگری بدون هماهنگی با دستگاه متولی جنگل ها از جمله ادره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان شاهرود و بدون هیچ توجهی به ظرفیت های موجود در جنگل اخذ درآمد خود را به منافع جنگل ترجیح می دهند.

رویکرد جدید دولت در قبال فضای سبز

رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان شاهرود در سال جدید رویکرد جدیدی را در تولید نهال به صورت بومی اخذ خواهیم کرد، گفت: تولید درختانی که با آب و هوای این منطقه سازگاری دارند مانند گلابی وحشی، عرعر، زرشک وحشی، بلوط، ممرس، ارس، سنجد و ... در سال آتی در دستور کار قرار دارد چرا که اهمیت و جایگاه درختان در بهبود شرایط اقلیمی و در نتیجه ارتقاء کیفیت محیط زیست شهرها غیر قابل انکار است.

شوکتی نیا خاطرنشان کرد: درختان ریه‌های تنفسی شهرها و در واقع درختان به عنوان نمادی از طبیعت جزء کارآمد و بسیار مهم در چهره شهرها محسوب می‌شوند و می‌توانند منشاء تأثیرات قابل توجه باشند بنابراین ضرورت وجود آنها در شهرها اجتناب‌ناپذیر است.

وی نگهداري از فضای سبز را يك وظيفه همگاني دانست و گفت: نگهداري و استفاده بهينه از منابع طبيعي به ویژه فضای سبز٬ بدون مشاركت همگاني ميسر نخواهد بود.

این مقام مسئول همچنين با اشاره به نقش درخت در پاكيزگي محيط و تلطيف هوا گفت: با آغاز هفته درختکاری در اسفندماه۹۳  حدود ۵۰۰ هزار اصله نهال را درشاهرود و شهرهای همجوار توزیع کرده ایم که دربازدیدهای نوبتی براین درختان نظارت می شود.

شوکتی نیا تاکید کرد: مردم باید در بحث کاشت و نگهداری نهال به عنوان یک موجود زنده، همراه کمک حال نهادهای اجرایی و دولتی باشند و از آنها مراقب لازم را داشته باشند.

استفاده از جنگل باید به معارف عمومی تبدیل شود

کارشناس جنگل اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان شاهرود نیز در این گفتگو با اشاره به اینکه استفاده از درختان و جنگل باید به معارف عمومی تبدیل شود، گفت: فضاهای شهری یکی از نیازهای جامعه انسانی امروز است، مکانی که به تعاملات اجتماعی و توقعات انسان از شهرها پاسخگو باشد اهمیت و جایگاه درختان و گیاهان در فضاهای شهری و ارتقای کیفیت این فضاها به وسیله این عناصر طبیعی ارزشمند است و حفظ و نگهداری آنها مورد توجه قرار می گیرد.

علی عباسی با بیان اینکه در این میان فضاهای شهری اغلب محدودیت‌هایی برای رشد درختان ایجاد می‌کنند، بیان داشت: این محدودیت احتمالی در دو بخش هوایی و زیرزمینی درختان قابل بررسی است در واقع فضایی که درختان شهری برای رشد در اختیار دارند چه از نظر امکانات گسترش ریشه و چه از نظر فضای گسترش تاج اغلب محدود است و بعضی از این عوامل محدود کننده در قسمت هوایی شامل برخورد شاخه‌ها به سیم‌های حامل جریان برق، برخورد وسایط نقلیه با شاخه‌های درختان و ... در قسمت زیرزمینی شامل برخورد ریشه درختان و ضرورت برای جلوگیری از خسارات حاصله یکی از نیازهای اصلی و مهمی است که امروزه در شهرها احساس می‌شود.  

وی افزود: در واقع سطوح و فضاهای شهری باید طوری طراحی شوند که نه تنها پاسخگوی نیازهای شهری باشند بلکه بستر مطلوب برای کاشت و پرورش درختان را نیز فراهم کنند لیکن در این باره می توان از گونه‌های درختی متناسب با ویژگی های فضای شهرها و مقاوم به استرس‌ها و عوامل نامساعد موجود در شهرها استفاده و با مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح استفاده کرد تا ضمن اینکه گونه‌های سازگار محدودیت رشدی کمتری را متحمل شوند، هزینه‌های خدماتی ناشی از زندگی شهری نیز بتوانند با کمترین هزینه نگهداری، بهترین بازدهی را داشته باشند.

احداث فضای سبز وظیفه مسئولان است

این کارشناس در توضیح ضرورت نگهداری از فضاهای سبز، تاکید داشت: احداث فضای سبز به ویژه در شهرهایی که آب و هوای خشک دارند و از سرسبزی و هوای سالم برخوردار نیستند و آلودگی هوای تنفسی و صوتی سلامت شهرنشینان را تهدید می کند از وظایف غیرقابل انکار مسئولان است.

عباسی تصریح کرد: در طراحی فضای سبز نه تنها باید اصول زیبایی شناسی و ویژگی های بومی مورد توجه قرار گیرد، بلکه پیوندی از محیط طبیعی به محیط زیست بوده و سبب نزدیکی و ارتباط انسان با طبیعت باشد لیکن یکی از اصول مهم در ایجاد فضای سبز استفاده از درختان و درختچه های مناسب است که علاوه بر پدیده تصفیه هوا در زیبایی هر چه بیشتر مناطق نقش به سزایی دارد.

وی ادامه داد: فضای سبز مانند پارک، بخشی از چهره مطلوب شهر را می سازد و یکی از نیازهای ضروری و مطلوب زندگی شهرنشینی محسوب می شوند همچنین کیفیت و کمیت فضای سبز و پارک در بهبود شرایط محیط زیست نقش موثری دارد و احتیاجات مردم را در بهره برداری از امتیازات مفید این گونه مکان ها روز افزون می سازد.

آثار وجود درخت بر زندگی شهری

کارشناس جنگل اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان شاهرود گفت: كاشت صحيح درختان مي تواند بر روي مصرف انرژي در ساختمان ها تاثير قابل ملاحظه اي داشته باشد همین طور، هزينه گرم كردن يا خنك كردن ساختمان ها درصورت كاربرد درست درختان كاهش مي يابد.

عباسی ادامه داد: همچنین درختان باعث جذب ۹ درصد انرژي خورشيدي در تابستان شده و گرماي داخلي ساختمان ها را مي توانند كاهش دهند، در اماكن مسكوني كه در مناطق بادگير قرار دارند، كاشت درختان به صورت بادشكن مي تواند هزينه گرم كردن ساختمان ها را برحسب درجه بادگيري و تراكم بادشكن چهار تا ۲۲ درصد كاهش دهد.

وی در ادامه آثار وجود درختان در شهرها، گفت: درختان با جذب برگاب مي توانند حركت و جريان آب را در سطح غيرقابل نفوذ شهر كند كرده و راه افتادن آب در سطح شهر را به تاخير بيندازند سوزني برگان تا ۴۰ درصد و پهن برگان تا ۲۰ درصد توانايي دارند كه آب باران را گرفته و دوباره از طريق تبخير به فضا برگردانند و همچنین با جذب برگاب از يك سو و هدايت آن به اندام هاي خود سبب كندي جريان هاي تند و سيلابي مي شوند.

وی افزود: سطح اندام هاي درختان از يك سو سرعت سيلاب ها را سه برابر كاهش مي دهند و از هزينه هاي ساخت سيستم هاي هدايت جريان هاي سيلابي مي كاهند.

ریه های شهرستان شاهرود در حال از دست رفتن

در نهایت و با توجه به رشد ناموزون شهرها و تخريب فضاي سبز و زمين هاي حاصل خيز لازم است كه قوانيني اتخاذ شود كه از قدرت اجرايي برخوردار باشد و هر گونه ساخت و ساز را مشروط بر اختصاص زميني براي فضاي سبز شود در كشور ما با توجه به اقليم آن و مخصوص مناطق كويري كه از فضاي سبز طبيعي محروم است باید به فضاي سبز اهميتي ويژه دهند.

به نظر می رسد در روزگاری که شورابه های کویر حاج رضا قلی از مناطق شمالی دشت کویر ایران به سوی باغات حاصلخیز رودیان و دیزج شاهرود راه باز می کنند و خشکسالی نای رشد را از درختان ابر و شاهکوه گرفته است، ریه های شهرستان شاهرود در حال از دست رفتن است لیکن می بایست فکری کرد و راهی برای چاره اندیشید.

با این شرایط متاسفانه نمی توان برای شهرمان آینده خوبی را متصور شد اما این شرایط می تواند با برنامه ریزی و عنایت مسئولان اندکی تغییر کند لیکن نکته ای که در این میان واضح است، این است که امروز حال درختانمان خوب نیست.

معصومه بابکی