یورش به گذرگاه طریبیل؛ پایان ماه عسل اردن و داعش

موقعیت جغرافیایی:

اردن کشوری است در خاورمیانه که از شمال با سوریه، از شمال شرقی با عراق، و از شرق و جنوب با عربستان سعودی و از غرب با رژیم صهیونیستی و کرانه باختری رود اردن همسایه‌است، که مجموع خطوط مرزی اردن با این کشورها به ۱۶۱۹ کیلومتر می‌رسد.

اردن از جنوب به خلیج عقبه مماس است و از آن رو حدود ۲۶ کیلومتر نیز مرز آبی دارد؛ و این در میان کشورهای عربی کمترین مرز آبی به شمار می‌رود.

مساحت کشور اردن به طور عمده از صحراهای خشک و بایر تشکیل شده‌ است. اما در قسمت‌های غربی ارتفاعاتی نیز وجود دارد. در نوار مرز غربی اردن، رود اردن جاری است که این کشور را از رژیم صهیونیستی جدا می‌کند. بلندترین نقطه اردن، قله جبل رم (۱۷۳۴ متر) است و پست‌ترین نقطه آن دریای مرده (البحر المیت) است. سرزمین اردن کنونی را بخشی از گهواره تمدن بشریت دانسته‌اند.

شهرهای عمده اردن امان (پایتخت) در شمال باختری و شهرهای اربد و الزرقا در شمال هستند.

از آنجا که قسمت اعظم اردن صحراست آب و هوای آن نیز خشک و بیابانی است.

رویکرد سیاسی امان

این کشور همواره تلاش کرده است که اینگونه القا کند که در پرونده های منطقه ای بی طرف است. نمونه بارز این سیاست متناقض را می توان در موضوع سوریه مشاهده کرده که از سویی اعلام بی طرفی به ظاهر دخالت نداشتن در اوضاع و حوادث می کند اما از سوی دیگر عملا مجری سیاست های غربی ها و آمریکا و همپیمانان منطقه ای آنهاست و اتاق عملیات مشترکی که به موک شهرت دارند و سرویس جاسوسی برخی کشورهای عربی در آن علیه نظام سوریه فعالیت می کنند گواه این مدعاست.

در دیگر مناسبات منطقه ای از جمله نزاع اعراب و اسرائیل همواره در کنار سازشکاران بوده است و به عبارتی مایل نیست که خود را به مخاطره اندازد. سیاست خارجی امان و رفتار آن در قبال کشورهای منطقه ای را می توان سیاست لرزان که همواره به سوی طرفهای قدرتمند گرایش پیدا می کند دانست.

سیر تقابل اردن و داعش

علاوه بر تعامل اردن با کشورهای همسایه به شکل مبهم موضوعی که مورد بحث ماست روند تقابل اردن با داعش است. جدای از نحوه شکل گیری و قدرت یافتن گروهک داعش باید به رفتار آن با برخی از کشورها از جمله اردن و عربستان اشاره کرد که هر چند دولتمردان و تصمیم گیران کلان در ظاهر دم از مخالفت با داعش و برخی دیگر از گروههای افراطی می زنند اما در واقع ریشه های تفکر افراطی در این کشور به شدت نمایان است و بسترهای تکفیری در اردن به ویژه برخی مناطق الکرک و مناطق دیگر مهیاست. بر همین اساس بود که گروهک داعش شاه اردن را تهدید کرد و اردن را بخشی از قلمرو خیالی خود معرفی کرد.

از بحث سوریه و توطئه های بی شمار اردنی ها تحت فشار آمریکا یا به هر دلیل دیگری علیه دمشق که بگذریم باید روابط داعش با اردن را در سه مرحله بررسی کنیم؛ نخست مرحله ای است که داعش هر چند شاه اردن را تهدید و از حضور قریب الوقوع خود در این کشور خبر می داد اما عملا تمایلی برای نزدیک شدن به مرزهای اردن نداشت هر چند که بعضاً حملات پراکنده انجام می داد.

اما مرحله دوم زمانی است که امان در ائتلاف بین المللی ضد داعش به همراه امارات و برخی کشورهای دیگر مشارکت کرد. این مرحله نهایتا به سقوط جنگنده معاذ الکساسبه خلبان اردنی و گرفتار شدن وی در دست داعش و اعدام آن از سوی این گروهک بود. تبعات آن حملات انتقام جویانه هوایی اردن به مراکز داعش در عراق و سوریه بود.

تا اینجا داعش به مرزهای اردن نزدیک نشده بود اما مرحله سوم را می توان دوره ای دانست که با انفجار سه خودرو بمبگذاری شده در نزدیکی مرز اردن با عراق آغاز می شود و دقیقا همان مرحله ای که از آن می توان به پایان ماه عسل اردن و داعش یاد کرد.

داعش با سه خودرو بمبگذاری شده به مرزهای اردن نزدیک شد. حسین المجالی وزیر کشور اردن در این باره گفت که در حمله به نقطه مرزی در نزدیکی مرز طریبیل میان عراق و اردن هفت نظامی عراق کشته و ۱۳ نفر دیگر زخمی شده اند.

به گفته وی در این حملات داعش از یک کامیون ویژه حمل کالا و دو خودرو همر یعنی سه خودرو بمبگذاری شده استفاده شد و این یورش در نزدیکترین مرکز مرزی میان عراق و اردن صورت گرفت. زخمی شدگان به داخل اردن برای مداوا انتقال یافتند.

به دنبال این یورش اردن گذرگاه مرزی طریبیل را بست و هزاران کامیون در پشت مرزها باقی ماندند. اردن تعداد زیادی نیرو و تجهیزات مستقر کرد.

اما این تدابیر و تمهیدات نمایندگان پارلمان اردن را قانع نکرد زیرا آنها اقدامات کنونی را برای حفاظت اردن از شر داعش در صورت نبرد رو در رو کافی نمی دانند.

به هر حال انفجارهای طریبیل را می توان پیامی از سوی داعش دانست که مرحله ای که به طریبیل و اردن حمله نمی کرد دیگر تمام شده است. اردن گرچه پس از این یورش داعش نه تنها در طریبیل بلکه در ۱۸۰ کیلومتر مرز مشترک با عراق تدابیر امنیتی نظامی بی سابقه ای به اجرا درآورده است اما به اعتقاد ناظران این سرآغاز مرحله جدیدی از قواعد درگیری میان اردن و داعش است و اردن باید منتظر بدترین سناریوی ممکن باشد؛ به ویژه که اگر داستان وحشتناک هجوم داعش به موصل و یورش ویرانگر و کشتار آنها را مورد توجه قرار دهیم. داعش قبلا گذرگاه طریبیل را از موج حملات خود مستثنی کرده بود.

حادثه حملات انتحاری در نزدیکی مرز اردن از نظر اقتصادی نیز اردن را تحت فشار قرار می دهد زیرا پس از بستن گذرگاه نصیب با سوریه گرچه به طور رسمی گذرگاه طریبیل را نبسته است اما عملا با توجه به تدابیر و محدودیت های اعمال شده علیه کامیون ها و خط تجاری، اردن از نقطه نظر اقتصادی نیز در تنگنا قرار می گیرد. بدون شک مشکلات اقتصادی و مالی کنونی اردن با بسته شدن و تهدید شدن گذرگاه تجاری فزاینده خواهد شد.

عقبه اردن از این پس از یورش های داعش در امان نخواهد بود به ویژه که اوضاع الانبار عراق که پیوندهای زیادی میان آنها و اردنی هاست را در نظر بگیریم و این که در این منطقه داعش تحرکات به نفع خود انجام داده است.

در واقع در حال حاضر حائل و مانعی میان مرزهای اردن و داعش در الانبار وجود ندارد و داعش طریبیل را وارد معادلات خود کرده و امان در حال حاضر در برابر موقعیت جدیدی قرار گرفته است.

گزارش از فرزاد فرهاد توسکی