به گزارش خبرنگار مهر، با کاهش نزولات آسمانی در سالهای اخیر، مشکلات پیرامون خشکسالی روز به روز وخیم تر می شود تا جایی که در سالجاری، دیگ بخار سفره های زیر زمینی شهرستان شاهرود در اواسط بهار به جوش آمده و زنگ خطر خشکسالی را به صدا در آورده است.
این امر نشان دهنده آن است که مشکلات پیرامون خشکسالی سال به سال حادتر شده است لذا از کم آبی می توان به عنوان دغدغه ای برای همه فصول مسئولان و مردم نام برد تا جایی که مسئولانی مانند مقام عالی دولت در این شهرستان از همان بدو سال نو درباره کم آبی هشدار دادند پدیده ای که غالبا در اوایل فصول گرما آن هم طبق روشی کلیشه ای با تبلیغاتی محدود رخ می داد.
اهمیت خشکسالی و تبعات آن از جمله آسیب های پیرامون آن، به این جهت است که این پدیده شوم به واسطه وسعت و مدت طولانی، شدتی بیش از تمامی بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله دارد اما به همان اندازه که اهمیت بیشتری دارد، جدی گرفته نمی شود.
حال به راستی خطر کم آبی در شهرستان شاهرود تا چه حد جدی است و مهمتر از آن مردم و مسئولان تا چه حد این مشکلات را جدی می پندارند برای پاسخ به این سوال با محمد مهدی کریمی مدیر آب و فاضلاب روستایی شهرستان شاهرود به گفتگو نشسته ایم.
*وضعیت منابع آبی استان در حال حاضر چگونه است؟
به عقیده بنده بر خلاف نظر بسیاری از مسئولان در عصر حاضر آب باید محور توسعه قرار بگیرد همین یک جمله می تواند اهمیت این ماده اساسی در طبیعت را بیان کند اما متاسفانه باید گفت نه مردم و نه مسئولان ما هنوز مشکل کم آبی را جدی نگرفته اند که این مهم جای نگرانی فراوان دارد.
مشکل کم آبی تحت عنوان محور توسعه، قطعا جدی است و ما باید بپذیریم که منابع آبی ما رو به اتمام است.
تراز آبی ما امروزه منفی است؛ به این معنا که برداشت ما از جایگزینی آب بسیار بیشتر شده و در حال حاضر بسیاری از چاه های ما روبه شوری می گذارند، امروز مشکل چاه های ما مانند لیوانی است که در آن کمی نمک ریخته باشید وقتی از ابتدای لیوان کم کم برداشت کنید قطعا آب شیرین را در اختیار دارید اما به انتهای لیوان که نزدیک می شوید چیزی جز شوری و در نهایت فنا در لیوان نمی یابید.
*سهم کشاورزی از آب شرب شاهرود چقدر است؟
ابتدا باید بگوییم استان سمنان در منطقه خشک قرار گرفته است و شهرستان شاهرود نیز از این قاعده مستثنی نیست امروز ۸۷۰ حلقه پاه دارای مجوز در شهرستان شاهرود وجود دارد اگر به صورت متوسط هر چاه چهار اینچ آب در ثانیه استحصال شود، ۳۳ هزار لیتر آب در ثانیه و تنها در شهرستان شاهرود از دل زمین بیرون می آید.
حال با درنظر گرفتن سهم ۹۰ درصدی کشاورزی از این آب در مقابل سهم شش درصدی شرب و چهار درصدی صنعت، به راحتی می توان تخمین زد با چه حجمی از آب تنها برای کشاورزی آن هم عمدتا با روش های سنتی مانند غرقابی روبرو هستیم که با کمی تدبیر و مدیریت می توان از آنها بهتر استفاده کرد.
درباره کشاورزی نکته اصلی تنها بحث روش های کاشت نیست بلکه در شهرستان شاهرود نوع کشت نیز بسیار تاثیر گذار است، ما باید به سوی کشت محصولاتی با آب مورد نیاز بسیار اندک مانند پسته و زغفران و ... پیش برویم.
خوب است بدانید برای هر کیلو گرم گندم در شهرستان شاهرود سه هزار لیتر آب و همچنین یکهزار و ۲۰۰ لیتر در متوسط جهانی، آب لازم است که این رقم با درنظر گرفتن سطح زیر کشت زمین های گندم و جو در شهرستان شاهرود، آماری بسیار نگران کننده را بیان می کند پس ما چاره ای نداریم جز اینکه در کشت ها تغییر نظر کنیم.
*آیا مشکل کم آبی برای مردم تبیین شده است؟
درک مشکل کم آبی تعامل جدی را می طلبد و قطعا، به یاد داشته باشید مبارزه با کم آبی تنها متخص به آبفار، آبفا، منابع آبی، آب منطقه ای و فرمانداری و ... نیست بلکه همه مسئولان و مردم باید دست در دست هم دهنده تا هم این معضل را جدی بگیرند و هم در رفع آن کوشا باشند.
اگر نخواهیم روش ها و محصولات کشت شده را تغییر دهیم می بایست نسبت به واردات آب از طریق محصولات اقدام کنیم به این معنا که می توان گندم را وارد کرد این امری بدیهی است چرا که با وارد کردن یک کیلو گرم گندم تنها یکهزار و ۲۰۰ لیتر آب هزینه کرده ایم اما با کاشت آن حداقل سه هراز لیتر آب را هدر داده ایم.
پس در نتیجه می توان با همان میزان آب، دو کیلو گرم گندم وارد کرد که این به نفع ماست پس باید کشت هایی با مصارف آب بالا به سرعت متوقف و یا جایگزین شوند اما متاسفانه ابتدا باید مسئولان ما بفهمند مشکل آب تا چه حد جدی است.
*میانگین مصرف در شاهرود چقدر است؟
سرانه مصرف آب به صورت روزانه در شهرستان شاهرود ۲۷۰ لیتر برآورد می شود که ۸۰ درصد آن صرف امور بهداشتی می شود. این میزان در کشور، ۲۵۰ لیتر و در اروپا ۱۲۰ لیتر است.
در این بین لازم است توضیح بدهیم که سرانه مصارف بهداشتی به صورت روزانه به مراتب پایین تر از این میزان نیز قرار دارد برای مثال سازمان ملل برای نیازهای روزانه از قبیل استحمام و ... ۹۰ لیتر و همچنین سازمان بهداشت جهانی و یونیسف سرانه مصرف بهداشتی آب را برای هر نفر بین ۲۰ تا ۳۰ لیتر بیان کرده اند این تفاوت در ایران و اروپا بسیار معنا دار است.
به طور کلی باید گفت در گذشته آب بود اما تکنولوژی برای استخراج محدود بود اما امروز با وجود تکنولوژی بالا برای تامین آب، ذخایر آبی وجود ندارد. نکته اصلی در کشور این است که هم اکنون ۵۱۷ شهر در مرحله تنش آبی قرار دارند و شهرستان شاهرود در بین این شهرها، به سمت مرحله حساس حرکت می کند.
آیا باید بدانیم مشکل کجاست؟ باید بدانیم که به دلیل واقعی نبودن تعرفه های بهای آب در شهرستان شاهرود، مردم قدر این گوهر گرانبها را نمی دانند.
*آیا بهای واقعی آب توسط شهروندان شاهرودی پرداخت می شود؟
مردم شهرستان شاهرود تنها یک پنجم بهای واقعی آب را می پردازند و باید اذعان کرد که برای هر یک متر مکعب آب شرب، یکهزار و ۲۰۰ تومان پول هزینه می شود، این درحالی است که بنا به نوع مصرف از خانگی تا کشاورزی و صنعتی این مبلغ بین ۹۵ تا ۳۰۰ تومان از مردم اخذ می شود این نشان دهنده آن است که مردم بهای تمام شده و واقعی آب آشامیدنی خود را نمی دانند.
همچنین بهای تمام شده استحصال یک لیتر آب در ثانیه ۳۰۰ میلیون تومان است و از آنجایی که این میزان برای ۲۰۰ نفر آب آشامیدنی تامین می کند، سهم هر نفر ۱.۵ میلیون تومان اعتبار لازم است که این امر یکی از مشکلات آب آشامیدنی در شاهرود و به خصوص در روستاها است.
در پاسخ به افرادی که آب را مصرف و می گویند پول آن را می دهم، باید گفت که مشکل اینجاست که شما پول واقعی آب را هم نمی دهید که امروز این چنین برای شستشوی حیاط منزل و همچنین ماشین خود از آب استفاده می کنید.
ثانیا به این افراد باید گفت حق الناس سایر مردم را از کدام منبع تامین می کنید اما نکته اصلی درباره بهای آب این است که این ماده حیاتی بر خلاف سایر زیرساخت ها مانند گاز و برق که از سرخس، عسلویه، کرج و ... منتقل و در مکان تنها توزیع می شوند، آب باید در مکان تهیه، تامین، فرآوری و توزیع شود اما کمترین هزینه ها متعلق به آب بها است.
*وضعیت شبکه آبرسانی روستاهای شهرستان شاهرود چگونه است؟
مشکل بعدی آب شهرستان شاهرود فرسودگی لوله های و شبکه های انتقال است، این لوله ها عمدتا فلزی و با قدمت بیش از ۴۰ سال هستند.
بسیاری از شبکه های توزیع آب روستایی شهرستان شاهرود فلزی و متعلق به زمان طاغوت است، این امر مشکلاتی از قبیل کیفیت پایین، شکستگی در خط لوله و ... را در پی دارد از سوی دیگر در روستاها با مشکلاتی دیگر از قبیل انشعابات غیر مجاز، برداشت های غیرمجاز مانند ذخیره آب برای مرغداری، مصارف غیر مجاز مانند صیفی کاری و سبزی کاری در منزل و ... روزبرو هستیم که متاسفانه مجموع این عوامل دست به دست هم می دهند تا ما در شهرستان شاهرود شاهد هدر رفت ۴۰ درصدی آب باشیم.
بنده برنامه ای دو ساله را برای حل بخشی از مشکلات کم آبی در شهرستان ارائه داده ام که طی آن در مجموع ۵۴ میلیارد ریال هزینه نیاز است و البته این شروع کار است چرا که در فاز نخست با صرف این هزینه تنها ۲۰ درصد از خطوط توزیع تعویض می شوند.
پس می توان تخمین زد که تعویض همه خطوط انتقال چه هزینه ای را می تواند در بر داشته باشد، طبق این طرح بازسازی لوله های روستایی، ۲۱ میلیارد ریال، ترمیم خطوط در روستاها ۲۲ میلیارد ریال، بهسازی منابع آبی مانند قنوات و چاه ها ۳۲۰ میلیون ریال، ویدئو متری چاه های موجود ۳۲ میلیون ریال بهسازی چاه ها و فیلتراسیون ۳۵ میلیون ریال و ... تخمین زده شده است.
مجموع این عوامل می تواند کمی از بار سنگین کم آبی را از دوش مردم شهرستان شاهرود و مخصوصا روستانشینان این منطقه بکاهد.
*آیا سرانه مصرف با موجودی ها همخوان است؟
به طور کلی شهرستان شاهرود دارای سه بخش به صورت، بخش بسطام با ۲۷ روستا، بخش مرکزی با ۱۵ روستا و بخش بیارجمند با ۳۲ روستا است که آب استحصالی در این بخش ها تقریبا ۱۸۰ تا ۲۰۰ لیتر در ثانیه است.
حال آنکه مصرف روستاییان در زمان های معمول ۲۶۰ لیتر در روز و در اوج مصرف تا ۲۸۰ لیتر در روز می رسد نگاهی به این آمار نشان می دهد ما در روستاها با مشکل کم آبی روبرو هستیم.
همچنین موضوع بعدی قابل توجه در روستاها آن است که روستاهای شهرستان، دو برهه زمانی اوج مصرف دارند که یکی ایام نوروز از ۱۵ اسفند ماه تا ۱۵ فروردین ماه است و دیگری از ابتدای خرداد ماه تا اواسط شهریور را شامل می شود.
این زمان های اوج مصرف به علاوه مسائلی چون استخراج و بهره برداری غیرمجاز و همچنین کوتاه شدن دوره یخبندان به واسطه گرمای هوا و ماهش بارش ها سبب شده است تا روستاها با مشکلات عدیده ای روبرو شوند؛ در گذشته بسیاری از روستاها از جوی های آب روان چشمه ساران مشروب می شدند اما امروز برخی از چشمه ها تنها دو ماه در سال آب دارند.
*شرایط جغرافیایی شاهرود و وضعیت سفره های زیر زمینی آب چگونه است؟
نکته جالبی در باره شاهوار وجود دارد و آن این است که در گذشته آب از سوی شاهوار به روستاها سرازیر می شده است و روستاهای پایین دست را مشروب می کرد اما امروز در کمال شگفتی ایستگاه های ذخیره و انتقال آب در منطقه با هزینه های فراوان و نصب تاسیسات گسترده، مانند طرح آبرسانی شهدای گمنام و ... آب را از پایین به بالا به صورت مصنوعی پمپاژ می کنند.
اگر این موضوع را بیست، یا حتی ده سال پیش به یکی از مسئولان و یا کارشناسان امر بیان می کردیم قطعا از سوی وی با خنده ای از روی تعجب مواجه می شدیم اما این حقیقت امروز روستاهای منطقه شاهوار است که نمی توان آن را انکار کرد البته بخش عمده این مشکلات همانطور که گفته شد بر اثر تغییرات اقلیمی و جوی حاکم بر جهان است.
پدیده دیگری که در روستاها مشاهده می شود، بحث شهرک های مسکونی حومه روستاها است که نیاز به آب آشامیدنی دارند.
*آیا شهرک های روستایی بر مشکلات آب منطقه افزوده است؟
رویکرد رجعت مردم از شهر به روستا به خودی خود امری پسندیده است اما تبعاتی را نیز به دنبال دارد که تامین آب یکی از آنها است در بسیاری از روستاها مانند میغان و قلعه نو بعضا ۶۰۰ یا ۳۰۰ واحد مسکونی در شهرک های ایجاد شده است لذا در این روستاها یا روستاهایی مشابه که برای مثال ۲۰۰ خانوار جمعیت دارند، ایجاد ۳۰۰ منزل مسکونی بسیار مشکل آفرین می شود.
برای درک این شرایط در روستاها، می توان شهر شاهرود با ۵۰ هزار خانوار را در نظر گرفت که در نزدیکی این شهر، شهرکی با گنجایش ۷۰ هزار خانوار احداث شود، این دقیقا وضعیتی است که در بسیاری روستاهای منطقه ایجاد شده است که قطعا تصمیمی بدون کارشناسی است.
بسیاری از این تصمیمات در سالهای دور گرفته شده و در آن زمان دور اندیشی نشده است که بدون آب چگونه می خواهیم خانه مسکونی واگذار کنیم.
* آیا بنیاد مسکن پیش از واگذاری این زمین ها از اداره های آبفار استعلام نمی کند؟
به فرض که این مدعا درست باشد، این تصمیمات در سال های دور گرفته شده و اکنون قطعا شرایط تفاوت کرده است، همچنین سایر زیر ساخت ها مانند گاز و برق با مشکلات چندانی روبرو نیستند چرا که وظیفه این نهادها تنها توزیع است و نه تولید، تامین، انتقال و ...
طبق معیارهای جهانی هرگاه میزان برداشت یک کشور از ذخایر بیش از ۴۰ درصد کل منابع تجدید پذیر آن باشد، این کشور با بحران شدید آبی مواجه است و با این معیارها قطعا باید اعلام کرد کشور و شهرمان در مرحله بحران آب قرار دارد بنا براین به جای مدیریت تولید از این پس باید مدیریت تقاضا را در دستور کار قرار دهیم و شهرستان را با همین وضع موجود اداره کنیم.
تیتروار می توان گفت قطع انشعابات غیرمجاز، تعویض شبکه های فرسوده، ترمیم خطوط انتقال، ویدئومتری چاه ها، لایروبی قنوات و چاه ها، کشت های جایگزین، روش های نوین آبیاری مانند قطره ای و ... در کنار نگهداری و تعمیر به موقع مخازن، جدی گرفتن مشکل کم آبی، شکستن تابوی صحبت درباره بحران های کم آبی، فعالیت رسانه ها و اطلاع رسانی، همکاری و فعالیت بخشداری ها و مسئولان محلی، برجسته کردن مشکل آب به وسیله کارشناسان، نصب کنتورهای هوشمند که متاسفانه آن طور که باید مورد استقبال مردم روستاها قرار نگرفته است، شناسایی انشعابات از طریق دستگاه آر اف آی دی و ... از جمله راهکارها هستند.
*آیا امکان جیره بندی آب شرب در شهرستان شاهرود وجود دارد؟
بحث هایی پیرامون بحران های آبی باید وارد محافل شود، امروز با بحران شدید آب مواجه هستیم و این موضوعی نیست که آن را جدی نگیریم.
متاسفانه امروز کم آبی تبعات فراوانی مانند مهاجرت از روستاها به علت نبود زمین برای کشاورزی و کار برای جوانان و به دنبال آن، فقر، اعتیاد، درگیری های فیزیکی، حاشیه نشینی، مشاغل کاذب، تخلیه روستاها و مشکلات معیشتی حتی در مراحل بالاتر درگیری بر سر منابع آبی را به دنبال دارد.
پس باید درباره این مشکلات صحبت کرد حتی ورود مباحث پیرامون آب به کتب درسی می تواند یکی از راهکارها باشد تا خدایی ناکرده مجبور نباشیم به جای توزیع آب آن را تخصیص بدهیم.
در زمان کم آبی هر اتفاقی ممکن است رخ دهد، در اشاعه فرهنگ سازی و مقابله با بحران آب، نقش رسانه ها بی بدیل است لیکن این مطبوعات، جراید و روزنامه ها هستند که می بایست با تنویر افکار عمومی اذهان جامعه را آماده سازند.
متاسفانه بسیاری از مسئولان ما نیز مشکل آب را دست کم می گیرند و در این بین نمی توان از مردم انتظار داشت خطر خشکسالی را جدی انگارند لیکن قلم زدن در این راه، اطلاع رسانی و روشن کردن افکار عمومی بسیار موثر است.
نظر شما