به گزارش خبرگزاری مهر، در تمام دنیا به‌عنوان یک اصل پذیرفته‌شده، برای یک شهر یک مأموریت اصلی و اساسی در نظر گرفته و تمام برنامه‌ریزی‌ها را مطابق با آن پی‌ریزی می‌کنند و اقتصاد، فرهنگ، تفریح و حتی جاذبه‌های توریستی متناسب با این مأموریت اصلی هماهنگ می‌شود. بااین‌حال این امر در شهر مشهد به ورطه فراموشی سپرده‌شده یا حداقل در حد شعار و آرزو باقی‌مانده است، طرحی برای مأموریت مشهد وجود ندارد و بر سر عنوان هم اختلاف دیدگاه‌های متعددی وجود دارد، شهر زیارتی، توریستی و واژه‌های دیگر بر سر زبان‌ها افتاده اما هیچ‌گاه بر سر آن توافقی صورت نگرفته است و مشهد همچون سال‌های گذشته بدون نقشی خاص به حیات خود ادامه می‌دهد.
حتی در سطحی دیگر مشهد را به عنوان شهری صنعتی و با محوریت صنعت تصویر کرده اند. مسئولیت مشهد در برهه تاریخی فعلی می‌تواند بسیار حساس و مهم باشد. از یک‌سو شاهراه اتصال به کشورهای آسیای میانه و از سوی دیگر محل وفاق شیعیان جهان و از طرف دیگر ویترین انقلاب اسلامی برای ۸۰ درصد گردشگران خارجی کشورمان هست.
امروزه حاصل این اغتشاش مفهومی این است که مسئولیت مشهد با توسعه آن هیچ هماهنگی و همخوانی ندارد، توسعه‌ای که توسط سرمایه‌گذاران رقم می‌خورد و مسئولیتی که تاریخ و انقلاب اسلامی بر دوش مشهد می‌گذارد، در برخی موارد باهم تضاد جدی دارد. در میانه این میدان پرتنش، چیزی که بیش از همه آزاردهنده است، اولویت نشناسی مدیران در توسعه مشهد است که هرکدام این شهر را به سویی می‌کشند و این ناهماهنگی، داستان غم‌انگیز فرصت سوزی‌ها را مانند سریالی بی‌پایان ادامه می‌دهد.
آنچه به عنوان راهبرد اساسی برای آینده مشهد می‌توان در نظر گرفت، پیوند ناگسستنی میان اقتصاد و مأموریت مشهد یعنی زیارت است که باید به‌طورجدی در دستور کار قرار بگیرد بطوریکه مفهوم اقتصاد در مشهد متأثر از نقش اصلی آن یعنی زیارت باشد؛ اگر این امر محقق شود به‌طور حتم هم فرهنگ و هم اقتصاد به‌طور همزمان پیشرفت خواهند داشت. لوازم تحقق چنین امری این است که در سه عرصه، تصمیمات مهم اقتصادی و فرهنگی اخذ شود؛
بازار سوغات و چرخه تولید
قصه پر غصه تولید در کشور مسئله‌ای ریشه‌دار است که گوشه‌ای از مسائل آن دامن‌گیر تولید در استان ما نیز هست اما آنچه مسئله تولید در استان را از سایر استان‌ها متمایز می‌کند، مسئولیت و نقش مشهد به‌عنوان مرکز استان و به‌عنوان پایتخت معنوی ایران است؛ سؤال مهم اینجاست که صنایع شکل‌گرفته در مشهد تا چه حد به این مهم نزدیک است؟ تولیدات صنایع مشهد در بازار مشهد چقدر مصرف می‌شود؟ بازاری که در سال ۲۰ میلیون خریدار بالقوه به خود می‌بیند، چقدر از تولیدات خود شهر پر می‌شود؟ چند درصد شاغلان مشهد در راستای تولیدات موردنیاز بازار پررونق شهر مشهد فعال هستند؟
به‌طور حتم یکی از مهم‌ترین نقش‌های تولیدات در مشهد، پر کردن این بازار گرم و متنوع است که باید با برنامه‌ریزی مناسب در سال‌های آینده از دست رقبای خارجی خارج شود، تولید مشهد باید تأمین‌کننده سوغاتی متناسب با زیارت و در شان مشهد باشد. در مسئله توسعه بازار سوغات تنها چیزی که به‌صورت فزاینده‌ای رشد کرده، مراکز تجاری و خرید است که آن‌هم به‌صورت ناهمگونی در شهر پراکنده‌شده‌اند! شاید بتوان گفت این توسعه غیر کارشناسی شده متأثر از فضای روانی افزایش قیمت زمین و مسکن بود، جایی که ساخت مراکز تجاری به‌ظاهر از تقویت بازار سوغات سود بیشتری دارد!
اسکان؛ مانع یا محور توسعه؟
مسئله اسکان یکی از اساسی‌ترین محورهای توسعه گردشگری به شمار می‌رود که در مشهد می‌تواند به‌عنوان یک مانع جدی نقش بازی کند چراکه اسکان حدود ۶۰ درصد هزینه‌های خانوار را می‌بلعد و برنامه‌ریزی خانوارها را برای سفر به مشهد با مشکل مواجه می‌کند.
وقتی اسکان عمده بودجه یک سفر را به خود اختصاص دهد قطعاً مانع جدی برای گردش مالی در بازار و خرید سوغات به شمار خواهد رفت، جدا از بعد اقتصادی، مسئله فرهنگی نیز به موضوع اسکان گره‌خورده است و زمینه‌سازی برای زیارت اقشار کم‌درآمد به‌عنوان یک وظیفه حاکمیتی باید موردتوجه جدی مسئولان قرار بگیرد. اسکان ارزان‌قیمت یک راهبرد قطعی و غیرقابل‌چشم‌پوشی برای توسعه زیارت است، به‌طور حتم یکی از پایه‌های توسعه اقتصادی نیز افزایش حضور زائران و افزایش گردش مالی در بخش‌های متصل به تولید و اشتغال خواهد بود که باید موردتوجه و عنایت جدی مسئولان قرار بگیرد.
یکی از راهبردهای جدی در توسعه اسکان ارزان‌قیمت اتکا به مسئله وقف است که می‌تواند نقش مهمی در کاهش هزینه‌های حاکمیتی را داشته باشد، مسئله وقف می‌تواند یک فعالیت جدی و مهم در مردمی کردن اقتصاد زیارت باشد.
در شهر زیارتی کربلا که از نظر توسعه نوپا محسوب شده و هنوز دوران اولیه خود را می گذراند دو عنصر اصلی رفاه زائر یعنی اسکان و تغذیه به شکل رایگان یا بسیار کم هزینه مهیا شده است. تهیه و توزیع روزانه ۵۰ هزار پرس غذای رایگان به زائران عتبات عالیات در روزهای عادی و تا ۱۲۰هزار پرس در روزهای پیک رقمی قابل توجه است که با استانداردهای داخلی فاصله بسیاری دارد.
این موضوع با توجه به اینکه اغلب مسافران این اماکن متبرکه اقشار کم درآمد و متوسط هستند اهمیت بیشتری پیدا می کند به طوری که زائر بi جز زیارت و کسب معرفت و ارتباط با امام دغدغه دیگری نداشته باشد. سالنهای بزرگ تفکیک شده اسکان رایگان و ارزان قیمت با داشتن امکانات رفاهی ضروری در کربلای معلی نیز حداقلهای نداشته در مشهد مقدس را به رخ مردم و مسئولان می‌کشد.
ماندگاری کم زائر؛ یک تهدید جدی
ماندگاری کم زائرین در شهر مشهد می‌تواند یک تهدید بسیار جدی برای اقتصاد زیارت باشد چراکه میزان ماندگاری زائر شکل‌دهنده رفتار مصرفی اوست و به‌تبع این رفتار مصرفی است که سرنوشت گردش مالی شهر مشهد تعیین می‌شود. اما سؤال اساسی این است که چه عواملی غیر از هزینه اسکان بر میزان ماندگاری زائر مؤثر است؟ چه جاذبه‌هایی می‌تواند به‌عنوان مکمل زیارت در ماندگاری زائر نقش ایفا کند؟ آیا جاذبه‌های گردشگری موازی یا مکمل می‌تواند برنامه زیارتی زائر را تحت تأثیر خود قرار دهد؟ زنجیره زیارت باید توسط چه جاذبه‌هایی تکمیل شود؟
اگر زیارت را از نگاه معرفت بخشی موردبررسی قرار دهیم، خواهیم دید که به‌تنهایی توانایی برآورده کردن تمام نیازهای همه نسل‌ها را ندارد و در برخی مواقع نیازمند کمک گرفتن از عوامل تکمیل‌کننده و جذاب نیز هست، یکی از جاذبه‌های مهم برای تقویت زنجیره زیارت تفریحات و سرگرمی‌هایی است که در راستای زیارت می‌تواند شکل بگیرد و کمک مؤثری در معرفت بخشی به زائر را داشته باشد. قطعاً اگر نیازهای نسل‌های جوان و نوجوان در راستای زیارت تأمین شود، خانواده‌ها امکان بهتری برای برنامه‌ریزی و استفاده کامل از زیارت را خواهند داشت.
سخن آخر
قطعاً اصل خرید، تفریح و سرگرمی و نظایر آن در شهر زیارتی قابل نادیده گرفتن نیست اما سخن بر سر جهت گیری این حوزه ها در شهر زیارتی است. شهری مانند دبی ماموریت خود را به عنوان بزرگترین مرکز تجارت و خرید آسیای میانه تعریف کرده و در این میان از همه ظرفیتهای داشته و نداشته خود در زمینه تفریح و سرگرمی در کنار ماموریت اصلیش برای جذب و کسب درامد از مسافران بهره برده است اما آیا می توان گفت مشهد به عنوان پایتخت معنوی ایران و مرکز تشیع در حوزه ماموریت نانوشته و بدیهی خود یعنی زیارت، شهری همه چیز تمام است؟ غیر از مجموعه حرم مطهر چه چیزی مختص زیارت و زائر امام رضا(ع) و متناسب با مفهوم آن، طراحی و ساخته شده است.
متأسفانه این فرصت در دعواهای نظری بین مسئولان و مواجهه غلط با سرمایه گذران در حال از دست رفتن است. این مواجهه غلط از عدم شفافیت قوانین و صدور مجوزها در ساخت و سازهای پروژه های بزرگ گرفته تا پراندن سرمایه گذاران داخلی و خارجی به دلیل تغییر مواضع مکرر و عدم اعتقاد و التزام به یک سند بالادستی مانند طرح کمی و کیفی زیارت به عنوان نقشه راه باعث می شود هر کس در گوشه ای داعیه ای داشته باشد و توسعه زیارت پیوسته با موانع مکرر و متعددی روبرو شود.
یکی از مدیران اقتصادی استان می گفت یک سرمایه گذار خارجی حاضر شده بود سرمایه لازم برای تجهیز و بهره برداری از یکی از گمرکات استان را تامین کند. این موضوع تا پای قرارداد رسیده بود. در همین حین ماجرای اخطارهای پیاپی دستگاه قضا و دادستان مشهد در مورد غیر قانونی بودن فعالیت پروژه معروفی واقع در شاندیز پیش آمد که پس از چندین سال فعالیت و سرمایه گذاری کلان و خرید سهام پروژه توسط هزاران نفر از مردم و تبلیغات سنگین در رسانه های دولتی و غیر دولتی کشور تازه سخن از تخلف در اخذ مجوزهای اولیه‌اش در رسانه ها منتشر شده بود. آن مسئول می گفت سرمایه گذار مربوطه با دیدن این موضوع عطایش را به لقایش بخشید و گفته بود شما که با خودتان این کار را می کنید وای به حال دیگران!
غرض از نقل این قضیه دفاع از شخص یا شرکت خاصی نیست بلکه این موضوع و نظایر آن که برای پروژه های دیگری نیز اتفاق افتاده است به دلیل اشکالات ساختاری و ضعف در نظارت و نبود یک رویه شفاف حقوقی و سیاستی است که زمینه را برای سوء استفاده و تا ثریا کج رفتن دیوارها مهیا می کند بدتر از همه اینکه زمانی که آن دیوارهای کج به ثریا رسید تازه به فکر تخریب آن می فتیم. بنابراین تا زمانی که تکلیف سیاستهای توسعه و متولیان آن و شفاف سازی قوانین و رویه های نظارتی روشن نشود توسعه زیارت در همه ابعادش با مشکل روبرو خواهد شد.
نویسنده: صدرا صادقی
منبع: پایگاه دبیرخانه شورای فرهنگی آستان قدس رضوی
نظر شما