به گزارش خبرنگار مهر، به مناسبت ولادت حضرت فاطمه معصومه(س) گفت‌وگویی را با حجت‌الاسلام دکتر وحید واحدجوان، مدرس حوزه و دانشگاه تهران و مدیر عامل موسسه تاریخ تطبیقی انجام دادیم که متن آن تقدیم می‌شود.
*تاریخ ولادت حضرت معصومه سلام الله علیها چه زمانی است؟
حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها در روز اول ذي القعده سال ۱۷۳ هجرى قمرى در مدينه متولد شدند. طبق محاسبه‌ای که کردم این تاریخ مطابق با ۶ فروردین ۱۶۹ هجری شمسی است.
پدرشان امام هفتم شيعيان حضرت موسى بن جعفر علیهم‌السلام و مادرشان حضرت نجمه خاتون است. آن بانو مادر امام هشتم نيز هست. لذا حضرت معصومه سلام الله علیها با حضرت امام رضا علیه السلام از يك مادر هستند.
*چه کسی نام معصومه را به ایشان داد؟
این بانوی با فضیلت از طرف امام رضا علیه السلام به معصومه لقب گرفت. علامه مجلسى می‌نويسد: امام رضا علیه السلام فرمود: « مَنْ زَارَ الْمَعصُومَةَ بِقُمْ كَمَنْ زَارَنى » هر كس معصومه را در قم زيارت كند، مانند كسى است كه مرا زيارت كرده است.
این بیان و لقب را نباید دست کم گرفت. عصمت مراتب دارد و حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها گرچه در مرتبه عصمت چهارده معصوم قرار ندارند ولی بسیار نزدیک به آنها هستند که امام رضا علیه السلام چنین تعبیری کرده‌اند. و ریشه عصمت، معرفت است. باید بدانیم ایشان معرفت بسیار بالایی داشته‌اند که به این درجه رسیده‌اند.
*به ایشان کریمه اهل بیت هم گفته می‌شود، ریشه این لقب از کجاست؟
ایشان واقعا کریمه هستند. «كريم» به معناى موجود شريف و پر ارزش است. «راغب» در كتاب «مفردات» مىگويد: «كَرم» معمولا به امور نيك و پر ارزشى گفته مىشود كه بسيار قابل توجه است، بنابراين به نيكىهاى كوچك، كَرَم گفته نمىشود. لذا حضرت معصومه سلام الله علیها، شرافت بسیار بالا و نیکی‌ها و احسان‌های بسیار چشمگیری دارند.
ایشان در زبان علمای شيعه به «كريمه اهل‌بيت» ياد مىشود و ظاهرا ريشه آن، رؤياي صادق مرحوم آيت‌الله سيدمحمود مرعشى نجفى است كه در آن رويا، امام صادق علیه السلام به آيت‌الله مرعشي نجفى ـ كه با دعا و راز و نياز تلاش مي‌كرد تا قبر مطهر حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را بيابد ـ فرمود: بر تو باد به كريمه اهل بيت و ایشان را به زیارت قبر فاطمه معصومه سلام الله علیها راهنمایی می‌کنند.
*ایشان چه زمانی قم آمدند؟
در سال ۲۰۰ هجري در پى اصرار و تهديد مأمون عباسى سفر تبعيد گونه حضرت رضا علیه السلام به مرو انجام شد و آن حضرت بدون اين كه كسى از بستگان و اهل بيت خود را همراه ببرند راهى خراسان شدند.
يك سال بعد از هجرت برادر، حضرت معصومه سلام الله علیها به شوق ديدار برادر و ادای پيام ولايت مانند حضرت زينب كبری سلام الله علیها به همراه عده اى از برادران و برادرزادگان به طرف خراسان حركت كردند و پيام مظلوميت و غربت برادر گراميشان را به مردم مسلمان مى‌رساندند و مخالفت خود و اهل‌بيت علیهم‌السلام را با حكومت بنى‌عباس اظهار مى‌كردند.
وقتی كاروان حضرت به شهر ساوه رسيد، عده‌اى از مخالفان اهل بيت علیهم‌السلام راه را سد كردند و با همراهان حضرت معصومه سلام الله علیها وارد جنگ شدند. در نتيجه تقريبا اكثر مردان كاروان به شهادت رسيدند و عده‌ای مجروح شدند و حضرت معصومه سلام الله علیها را نيز مسموم كردند و چون ديگر امكان ادامه راه به طرف خراسان نبود ايشان قصد شهر قم را نمودند و فرمودند: مرا به شهر قم ببريد، زيرا از پدرم شنيدم كه مى‌فرمود: شهر قم مركز شيعيان ما است.
در روز ۲۳ ربيع‌الاول سال ۲۰۱ هجرى (۲ آبان ۱۹۵ شمسی) حضرت وارد شهر مقدس قم شدند و به مدت ۱۷ روز در اين شهر زندگى كردند. در اين مدت، مشغول عبادت و راز و نياز با پروردگار متعال بودند. محل عبادت آن حضرت به نام «بيت النور» هم اكنون محل زيارت ارادتمندان آن حضرت است.
*حضرت معصومه سلام الله علیها چه فضایلی دارند؟
در مورد فضیلت‌های ایشان باید گفت امام صادق علیه السلام فرموده است: بانويي از فرزندان من در قم از دنيا مى‌رود كه اسمش فاطمه دختر موسى است و به شفاعت او همه شيعيان من وارد بهشت مى‌شوند.
دقت کنید که امام می‌فرماید، به شفاعت ایشان همه شیعیان من وارد بهشت می‌شوند. این نوع بیان، واقعا از فهم عقول عادی خارج است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و دیگر امامان علیهم‌السلام، قرآن کریم ، علما، و شهدا هم شفاعت دارند و شفاعت می‌کنند. با این اوصاف باز امام صادق علیه السلام می فرماید به شفاعت حضرت فاطمه دختر موسی، شیعیان وارد بهشت می‌شوند. چه نکته‌ای در این بیان هست، باید تفکر و تدبر شود. ولی هر چه هست، فضیلت بالای آن حضرت را می‌رساند.
روزى عده‌اى از شيعيان وارد مدينه شدند و پرسش‌هايى داشتند كه مىخواستند از محضر امام كاظم علیه السلام بپرسند. امام در سفر بودند و آنها پرسش‌هاى خود را نوشته به دودمان امامت تقديم نمودند. چون عزم سفر كردند براى پاسخ پرسش‌هاى خود به منزل امام شرفياب شدند. امام كاظم علیه السلام هنوز مراجعت نفرموده بود و آنها امكان توقف نداشتند، از اين رو حضرت معصومه سلام الله علیها پاسخ آن پرسش‌ها را نوشتند و به آنها دادند.
آنها با مسرت فراوان از مدينه منوره خارج شدند، در بيرون مدينه با امام كاظم علیه السلام مصادف شدند و داستان خود را براى آن حضرت شرح دادند. هنگامى كه امام پرسش‌هاى آنان و پاسخ‌هاى حضرت معصومه سلام الله علیها را ملاحظه كردند، سه بار فرمودند: «فداها ابوها» پدرش به قربانش باد.
با توجه به اين كه حضرت معصومه سلام الله علیها به هنگام دستگيرى پدر بزرگوارش خردسال بود، اين داستان از مقام بسيار والا و دانش بسيار گسترده آن حضرت در زمان كودكی حكايت مى‌كند.
امام رضا علیه السلام فرمود: كسى كه معصومه را زيارت كند پاداش او بهشت است. همچنين فرمود: هركس معصومه را در قم زيارت كند، مانند كسى است كه مرا زيارت كرده است و امام جواد علیه السلام فرموده است: كسى كه عمه ام را در قم زيارت كند پاداش او بهشت است.
درباره این فرمایشات باید اندیشید. یک انسان، تا چه اندازه باید محبوب خداوند باشد که چنین مطالب و فضایلی درباره‌اش می‌گویند. آنهم نه یک انسان عادی، بلکه امام معصوم این سخنان را بگوید.
*نگاه و سيره علما درباره حضرت معصومه سلام الله علیها چگونه بود؟
در این باره اگر بخواهم مطلب عرض کنم در حد یک کتاب و بلکه بیشتر می‌شود سخن گفت. مرحوم آيت الله سيّد محمود مرعشى نجفى، پدر آيت الله العظمي سيد شهاب‌الدين مرعشى نجفي (ره) بسيار علاقه‌مند بود كه محل قبر شريف حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را به دست آورد. ختم مجرّبى انتخاب كرد و چهل شب به آن پرداخت. شب چهلم پس از به پايان رساندن ختم و توسّل بسيار، استراحت كرد. در عالم رؤيا به محضر مقدّس حضرت امام صادق علیه السلام مشرّف شد.
امام به ايشان فرمودند: «عَلَيْكَ بِكَرِيمَةِ اَهْل ِ الْبَيت» يعنى به دامان كريمه اهل بيت چنگ بزن. ايشان به گمان اينكه منظور امام ، حضرت زهرا سلام الله علیهاست، عرض كرد: قربانت گردم، من اين ختم قرآن را براى دانستن محل دقيق قبر شريف آن حضرت گرفتم تا بهتر به زيارتش مشرّف شوم.
امام فرمود: منظور من، قبر شريف حضرت معصومه سلام الله علیها در قم است. سپس افزود: به دليل مصالحى خداوند مى‌خواهد محل قبر شريف حضرت زهرا سلام الله علیها پنهان بماند؛ از اين رو قبر حضرت معصومه را تجلّى‌گاه قبر شريف حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها قرار داده است. اگر قرار بود قبر آن حضرت ظاهر باشد و جلال و جبروتى براى آن مقدّر بود، خداوند همان جلال و جبروت را به قبر مطهّر حضرت معصومه سلام‌الله عليها داده است.
ببینید، خیلی حرف است. قبر حضرت معصومه سلام الله علیها همان جلال و جبروت قبر حضرت زهرا سلام الله علیها را دارد.
مرحوم آیت الله مرعشى نجفى هنگامى كه از خواب برخاست، تصميم گرفت به قصد زيارت حضرت معصومه سلام الله علیها رهسپار ايران شود و همراه خانواده‌اش نجف اشرف را به قصد زيارت كريمه اهل‌بيت ترك كرد.
همچنين مرحوم آيت‌الله العظمی سيد شهاب‌الدين مرعشی نجفی در مدت ۶۰ سالی كه در شهر قم اقامت داشت، سحرها اولين زائر حضرت معصومه سلام الله علیها بود.ايشان در طول سال ـ چه شب‌های سرد زمستان و چه شب‌های گرم تابستان قم ـ قبل از اذان صبح، پشت در حرم به انتظار می‌ايستاد تا پس از باز شدن درها اولين زائر حضرت باشد.
مفسر، فیلسوف و عارف بزرگ مرحوم علامه سيد محمدحسين طباطبايی غروب‌های ماه رمضان با پای پياده با كهولت سن به حرم حضرت معصومه سلام الله علیها می‌آمد و با كيفيتی مخصوص با بوسه بر ضريح آن حضرت روزه خود را افطار می‌كرد سپس به خانه رفته و غذا می‌خورد.
وقتی در عصر مرجعيت عامه آيت‌الله العظمی بروجردی، شاه عربستان به ايران آمده بود و توسط سفير عربستان تقاضای ملاقات با ايشان را نمود، آقا اجازه نفرمودند. اطرافيان گفتند مصلحت است كه شما اجازه ملاقات بدهيد. ايشان فرمودند: او وهابی است اگر به قم بيايد به زيارت حضرت معصومه سلام الله علیها نمی‌رود و اين موضوع هر چند غير مستقيم، توهيني به ساحت ملكوتی ايشان است.
آیت‌الله حسن رمضانی می‌گفت: چندین سال قبل در دانشگاه قم برای تجلیل از مقام حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها گردهمایی تشکیل دادند و از من خواستند که واسطه شوم و حضرت استاد علامه حسن زاده آملی را برای این مجمع دعوت کنم. معمولا حضرت استاد به خاطر کسالت و اشتغالات فراوانشان این دعوت‌ها را قبول نمی‌‌کردند، اما وقتی موضوع گردهمایی را مطرح کردم با کمال صفا و صمیمیت و تمام وجود قبول کردند.
حتی با مسئولین آنجا تماسی نگرفتیم که وسیله‌ای برای حضور استاد در مراسم بفرستند. خود ایشان به محل جلسه تشریف آوردند و به محض حضور در مجلس، جلسه منقلب شد و قرار نبود ایشان سخنی بگویند، اما به راحتی پذیرفتند که سخن بگویند و جمله‌ای که با تمام وجود فرمودند و ابراز کردند و همه را منقلب کرد این بود که اگر برای من ممکن بود برای تجلیل از شخصیتی مانند فاطمه معصومه سلام الله علیها این مسیر را از خانه تا اینجا پیاده و با پای برهنه می‌‌آمدم!
در اینجا خوب است از مرحوم استاد محمد مهدی مهندسی هم یادی بکنم. ایشان از اساتید برجسته حکمت و عرفان در حوزه علمیه قم بود. اگرچه به این عنوان شناخته شده نبود ولی طلاب و اساتید حوزه علمیه قم و مخصوصا شاگردان ایشان توانایی‌های علمی و معنوی ایشان را می‌دانستند. ایشان وقتی به حرم مطهر حضرت معصومه علیها السلام مشرف می‌شد، جلوی کفشداری حرم، نگاه می‌کرد اگر کسی متوجه نمی‌شد، دست روی سنگ کفشداری می‌کشید و تبرکا به صورت و محاسن خود می‌کشید تا خاک کفش زائران، به صورت و محاسنش بخورد.
این چه حالتی است؟ این چه عشقی است که علما، بزرگان و اساتید به این بانوی با فضیلت دارند؟ ما باید توجه کنیم و بدانیم چه نعمت بزرگی در اختیار داریم.
در روایتی حضرت معصومه سلام الله علیها از دختر امام صادق علیه السلام روايتى نقل مى‌كند كه سلسله سندش به حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله عليها مى‌رسد كه آن حضرت مى‌فرمايد: حضرت رسول اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «آگاه باشيد! هركس با محبّت آل محمّد بميرد شهيد از دنيا رفته است.»
و واضح است که محبت، سنخیت و عمل می‌آورد. انسان اگر محب و عاشق شد سعی می‌کند مثل محبوب و مثل معشوق بیاندیشد و عمل کند. چگونه کسی ادعای محبت اهل بیت علیهم السلام را داشته باشد ولی در عقیده ، اخلاق و رفتار، خود را شبیه آنها نسازد ؟!
ما باید از عقاید ، اخلاق و رفتارهایی که سنخیت و شباهت به عقاید، اخلاق و رفتار معصومان ندارد توبه کنیم، استغفار کنیم و از خدا بخواهیم ما را ببخشد.
*در کنار حضرت معصومه سلام الله علیها امام زادگان دیگری نیز مدفون هستند. آن بزرگواران چه کسانی‌اند؟
سوال خوبی است. چون خیلی از مردم نمی‌دانند كه در كنار قبر شريف حضرت معصومه سلام الله علیها، ديگر بانوان شريفی نيز آرميده‌اند.
وقتی به حرم مطهر ایشان مشرف می‌شویم ابتدا به حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها سلام عرض کنیم و سپس به دیگر بانوان حرم. مثلاً گفته شود: السلام علیک یا بنت رسول الله و السلام عليكن يا بنات رسول الله (سلام بر شما ای دختران رسول خدا).
از جمله بانوان مدفون در روضه حضرت معصومه سلام الله علیها؛ زينب دختر امام جواد علیه السلام است. ایشان بعد از وفات حضرت معصومه سلام الله علیها به قم آمد. دیگری، امّ محمد نوه امام جواد علیه السلام است. دیگری، ميمونه، دختر امام كاظم علیه السلام است. در كتاب المجدى، ارشاد مفيد، والمستجاد علامه حلى نامش را در ميان دختران امام كاظم علیه السلام ثبت كردهاند. دیگری، میمونه، دختر موسى المبرقع بن على بن موسى بن جعفر علیهم السلام است. دیگری، ام‌اسحاق است. او از بانوان ممتاز شيعه شمرده مىشود، ام‌اسحاق نزد محمد بن موسى بن محمد بن على بنموسى الرضا علیه السلام به خدمت اشتغال داشت.
محدث قمی می‌گويد: زينب وام محمد و ميمونه دختران امام نهم حضرت جواد عليه السلام در بقعه حضرت معصومه سلام الله علیها مدفون هستند.
*مهمترین ویژگی حضرت معصومه سلام الله علیها چه بود؟
ایشان ویژگی‌های مهمی دارند. از اولیاء خدا هستند. شفیع امت هستند. معصومه اند. معرفت بسیار بالایی دارند. کریمه هستند. واسطه فیض خداوند به مردم هستند. در راستای دفاع از ولايت و اثبات حقانيت اهل بيت علیهم السلام يكی از مهمترين راويان حديث غدير خم و حديث منزلت (يا علي انت مني بمنزلة هارون من موسي الا انه لا نبي بعدي) هستند.
ايشان اين دو حديث مهم را از فاطمه دختر امام صادق و او از فاطمه دختر امام باقر و او از فاطمه دختر امام سجاد و او از فاطمه دختر امام حسين و او از ام كلثوم دختر حضرت فاطمه زهرا عليهم و علیهن السلام روايت می‌کند. اين سلسله سند در مجموع روايت‌های حديث غدير به روايت «فواطم» مشهور است.
حضرت معصومه سلام الله علیها در راستای دفاع از ولايت حضرت رضا علیه السلام و به امر ايشان، همراه كاروان از مدينه به سوی خراسان حركت كرد و در نهايت در همين راه به شهادت رسيد و درس بزرگ آن حضرت بر شيعيان اين بود كه هميشه يار و ياور ولايت و ولی خود باشيد. ایشان نیز مانند حضرت زینب سلام الله علیها و مادر بزرگوارشان حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها بهترین یاور امام زمان خویش بودند. خداوند این بانوی کریمه را شفیع همه ما قرار دهد.
نظر شما