سیر تحولات سیاست خارجی اروپا و دلیل اهمیت برجام برای بروکسل

به گزارش خبرگزاری مهر، بی بی سی در تحلیلی به سیر تحولات سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال ایران پرداخته و در خصوص دلایل اهمیت برجام برای بروکسل می نویسد:  موضوع سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ویکی پدیا یک صفحه خالی است. مجلات تخصصی ایرانی در حوزه روابط بین الملل و دیپلماسی هم خیلی کم به دستگاه سیاست خارجی اتحادیه اروپا پرداخته اند و این در حالی است که ایران به مدت 12 سال با مسئولان سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حال مذاکره مستمر بوده است و بالاخره پس از جلساتی فشرده و در دوره مسئولیت «فدریکا موگرینی» مسئول فعلی سیاست خارجی اروپا، توافق هسته ای به دست آمد و موفقیتی بزرگ برای دستگاه دیپلماسی اروپا به ثبت رسید.

اما نهاد سیاست خارجی اتحادیه اروپا چیست و چگونه شکل گرفت و چرا توافق هسته ی با ایران برای دستگاه دیپلماسی اتحادیه اروپا مهم است.

زمانی «هنری کیسینجر» در مقام وزیر امور خارجه آمریکا در کنفرانسی مطبوعاتی از خبرنگاران پرسید جایی در اروپا هست که من در مورد مسایل سیاست خارجی با آن تماس بگیرم؟ او بارها به طعنه از دیپلماتهای اروپایی پرسیده بود که در وقت بحران باید با چه کسی صحبت کند. سوال کیسینجر حکایت از یک کمبود جدی و نهادی در اتحادیه اروپا داشت و آغازی شد برای ایده دستگاه دیپلماسی واحد در اتحادیه اروپا، خواستی که تحقق آن با دشواری های ساختاری و هنجاری جدی مواجه بود.

سرویس دیپلماتیک اتحادیه اروپا ابزار اجرایی سیاست خارجی مشترک اروپاست و قرار است ایده ها، هنجارها و ارزش های سیاست خارجی اتحادیه اروپا را به دنیا معرفی کند. سرویس خارجی اروپا قرار است معرف هویت اروپایی باشد و آنچه که اروپا و نه لزوما کشورهای اروپایی برای ثبات، امنیت و توسعه جهان در نظردارند را اجرایی کند.همگرایی اروپایی از سال ۱۹۵۷ بر پایه مشارکت اقتصادی و بازار آزاد تجاری، میان کشورهای عضو شکل گرفت اما همین کشورهای هم گرا، دهه ها در مقابل همگرایی سیاسی و امنیتی مقاومت کردند چرا که دولتهای اروپایی حاضر نبودند به آسانی حق انحصاری حاکمیت شان را در حوزه سیاست خارجی و امنیت ملی به نهادی فراملی چون اتحادیه اروپا واگذار کنند. اما به تدریج این سد آهنین ذوب شد و اولین رگه های سیاست خارجی مشترک در اتحادیه اروپا شکل گرفت. طولی نکشید که در اولین بحران، ناکارآمدی اش آشکار شد و ضعف در تصمیم گیری سریع و عدم انسجام در مواجه با جنگهای یوگسلاوی،اتحادیه اروپا را به بازبینی ساختاری این نهاد فراخواند.

در معاهده ماستریخت در ۱۹۹۳ سیاست خارجی مشترک ارتقای جایگاه یافت و در کنار دو ستون قدیمی اتحادیه، یعنی جامعه اقتصادی و امور قضایی به رکن سوم اتحادیه مبدل شد. همگرایی سیاسی در اروپا به تدریج در حال گسترش بود. پایان جهان دو قطبی، پیوستن ۱۵ عضو جدید به دنبال فروپاشی شوروی و نیاز اقتصادی روسیه برای رابطه، اروپا را به ایفای نقشی جدی تر در معادلات جهانی ترغیب می کرد، اما بحران های اقتصادی و مالی از یکسو و مشکلات روند اروپایی شدن کشورهای تازه وارد، در عمل بازیگری بین المللی اتحادیه اروپا را سالها به تعویق انداخت.

در سال ۲۰۰۹ برای نخستین بار دستگاه دیپلماسی خارجی اتحادیه اروپا شکل گرفت و بنابر معاهده لیسبون مقام عالیرتبه اتحادیه اروپا برای سیاست مشترک خارجی در نظر گرفته شد، اتفاقی که فصل تازه ای را در نقش آفرینی اروپا به عنوان یک بازیگر مستقل در صحنه بین الملل رقم زد. پرونده هسته ای ایران و آغاز مذاکرات مستمر با مقامات ایرانی اولین و چالشی ترین تجربه دیپلماتیک نهاد نوپای سیاست خارجی اتحادیه اروپا بود که علی رغم فراز و نشیب ها، در طول ریاست خاویرسولانا در دوره انتقالی، مسئولیت چهار ساله کاترین اشتون و ریاست تازه فدریکو موگرینی با حساسیت و دقت دنبال شد.

موگیرینی دومین مسئول سیاست خارجی است که سال گذشته از سوی شورای اروپا به این سمت انتخاب شد. در ایران او را به عنوان نماینده اروپا در مذاکرات هسته ای می‌شناسند، اما این تنها وظیفه موگرینی و سرویس خارجی تحت امر او نیست.  موگرینی همچنین عضو گروه چهارگانه استراتژیک در موضوع فوریت صلح خاورمیانه است که در کنار وزیران امور خارجه آمریکا و روسیه و نماینده سازمان ملل مسئولیت تصمیم گیری و مداخله ازطرف اتحادیه اروپا را داراست.

سرویس دیپلماتیک اتحادیه اروپا ابزار اجرایی سیاست خارجی مشترک اروپاست و قرار است ایده ها، هنجارها و ارزش های سیاست خارجی اتحادیه اروپا را به دنیا معرفی کند. سرویس خارجی اروپا قرار است معرف هویت اروپایی باشد و آنچه که اروپا و نه لزوما کشورهای اروپایی برای ثبات، امنیت و توسعه جهان در نظردارند را اجرایی کند. دیپلماسی اروپایی نوع جدیدی از دیپلماسی در صحنه جهانی است که می خواهد نقش میانجی را در بحران های بین المللی ایفا کند و در این راستا از دیپلماسی عمومی و دیپلماسی مجازی به عنوان ابزارهای تازه برای ارائه سیاست ها و ارزش های خود استفاده می کند.

اینکه آیا روابط ایران و اتحادیه اروپا به سوی همکاریهای مشترک منطقه ای در حوزه امنیت سوق خواهد یافت یا نه، بستگی به روند اجرای مفاد معاهده هسته ای دارد، اما می توان پیش بینی کرد که دستگاه سیاست خارجی اروپا، نقشی تازه و سازنده ای برای ایران در با ثبات سازی منطقه خاورمیانه قائل است. در آخرین سند استراتژی اتحادیه اروپا درقبال سوریه و عراق اگرچه نام ایران در کنار سایر کشورهای منطقه برای تشویق به مقابله نظامی با داعش برده شده است ولی به نظر می رسد با توجه به موضع غیرشفاف ترکیه، نقش نظامی و همکاری امنیتی ایران در مقابله با داعش برای اتحادیه اروپا بسیار ارزشمند است.اینکه تا چه حد می تواند موفق باشد هنوز قابل ارزیابی نیست ولی دستیابی به توافق با ایران که به توافق تاریخی مشهور شده است گام موثری در معرفی روش اروپایی در دیپلماسی و مذاکره بود. تاکید بر پیوستگی و ادامه مذاکرات علی رغم ناامیدی و موانع در راه پیشرفت، تلاش برای دعوت از طرفین بحران برای مذاکره و اصرار بر یافتن راه حلی جامع و پایدار، روش دیپلماسی دستگاه سیاست خارجی اتحادیه اروپاست که می توان در روند مذاکرات ایران با ۵+۱ نیز آن را مشاهده کرد.

امضای توافق هسته ای با ایران به عنوان مهمترین و بزرگترین دستاورد دستگاه جدید دیپلماسی اتحادیه اروپا معرفی می شود و از همین زاویه می توان اهمیت اجرای این توافق و علاقه ‌مندی به عادی سازی رابطه با ایران را در سیاست خارجی اتحادیه اروپا تفسیر و بررسی کرد.

اینکه آیا روابط ایران و اتحادیه اروپا به سوی همکاریهای مشترک منطقه ای در حوزه امنیت سوق خواهد یافت یا نه، بستگی به روند اجرای مفاد معاهده هسته ای دارد، اما می توان پیش بینی کرد که دستگاه سیاست خارجی اروپا، نقشی تازه و سازنده ای برای ایران در با ثبات سازی منطقه خاورمیانه قائل است. در آخرین سند استراتژی اتحادیه اروپا درقبال سوریه و عراق اگرچه نام ایران در کنار سایر کشورهای منطقه برای تشویق به مقابله نظامی با داعش برده شده است ولی به نظر می رسد با توجه به موضع غیرشفاف ترکیه، نقش نظامی و همکاری امنیتی ایران در مقابله با داعش برای اتحادیه اروپا بسیار ارزشمند است.

موگرینی در سفر به ایران و در اظهار نظری صریحا توافق اخیر را زمینه‌ساز مشارکت دادن ایران در حل و فصل بحران‌های منطقه خاورمیانه معرفی کرده و گفته بود «در حالی که منطقه در چنگال آشوب و جنگ فرقه‌ای است همکاری بین ایران و همسایگان و جامعه جهانی می‌تواند امکانات بی‌سابقه‌ای را برای پیشبرد صلح در منطقه ایجاد کند.»

موضوع تاسیس دفتر نمایندگی اتحادیه اروپا در تهران اگرچه هنوز به صورت رسمی مطرح نشده است ولی به نظر می رسد به زودی در دستورکار روابط دوجانبه اتحادیه اروپا و ایران قرار خواهد گرفت. اتحادیه اروپا هم اینک ۱۴۰ دفتر نمایندگی در سراسر دنیا دارد که به نوعی نقش سفارت خانه را برای این اتحادیه بازی می کنند اما از مصونیت بین المللی شناخته شده در حقوق بین الملل بی بهره اند چرا که حقوق بین المل هنوز بر اساس سیستم وستفالی است و حاکمیت دولتهای مستقل را به رسمیت می شناسد نه سازمان سیاسی منطقه ای مانند اتحادیه اروپا را. دفاتر نمایندگی اتحادیه اروپا در حقیقت صدای اروپای واحد در دنیاست در عین حالی که وظیفه دارد با سفارت خانه های اروپایی در کشورهای میزبان در همکاری و ارتباط مستمر اطلاعاتی باشد.

حضور گسترده دفاتر نمایندگی اتحادیه در سراسر دنیا به گونه ای است که در بسیاری از کشورها که تنها یک یا چند دولت اروپایی، سفارتخانه دارند، حالا اتحادیه اروپا دفتر نمایندگی دارد که برای اعضای اتحادیه صرفه جویی اقتصادی و انسانی قابل توجهی را به همراه آورده است.

تاسیس دفتر نمایندگی اتحادیه اروپا در ایران می تواند آغاز فصل نوینی در روابط خارجی ایران با اروپا باشد و مسیرهای تعامل و همکاری را نه در چالش با منافع ملی و گاه متناقض کشورهای اروپایی بلکه در راستای مناقع فراملی و منطقه ای بر پایه ثبات و مقابله با خطرات امنیتی بینابینی دنبال کند.