به گزارش خبرنگار مهر، حدود دو هفته مانده به آغاز به کار رسمی شصت و هفتمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت - رویدادی که ایران برنامه‌ریزی مفصلی برای حضور موثر و متراکم در آن انجام داده بود - خبر رسید که مسئولان این نماییشگاه از سلمان رشدی نویسنده مرتد کتاب «آیات شیطانی» برای حضور در نشست خبری و سخنرانی آن هم در باب «آزادی بیان» دعوت کرده‌اند.
در اولین واکنش، سیدعباس صالحی معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از بررسی احتمال خودداری ایران از حضور در این نمایشگاه خبر داد. مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و تشکل‌های صنفی نشر که با همکاری یکدیگر مقدمات برپایی غرفه ملی جمهوری اسلامی ایران را در نمایشگاه امسال کتاب فرانکفورت فراهم کرده‌اند، به اتفاق ناشران ایرانی حاضر در نمایشگاه امسال، به دعوت معاون فرهنگی این وزارتخانه بلافاصله تشکیل جلسه دادند و ابعاد مختلف این موضوع چالش‌برانگیز را برای اتخاذ بهترین و موثرترین واکنش به آن مورد بررسی قرار دادند.
گام اول: تلاش برای تجدیدنظر مدیران نمایشگاه فرانکفورت
خروجی این جلسه این بود که اعتراض وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و تشکل‌های نشر و ناشران در مورد تغییر برنامه نشست خبری نمایشگاه فرانکفورت در قالب‌های گوناگون به گونه‌ای جدی پیگیری شود و در صورت عدم توجه به این درخواست، راهکارهای لازم اتخاذ شود؛ نشانه‌ای از امیدواری ایران به تجدیدنظر مسئولان نمایشگاه کتاب فرانکفورت در تصمیمشان.
مدیر امور ارتباطات نمایشگاه فرانکفورت
همزمان با این جلسات، پیگیری‌های مسئولان تشکل‌های مختلف صنفی نشر از مسئولان مختلف آلمانی - از رئیس نمایشگاه کتاب فرانکفورت گرفته تا رئیس اتحادیه ناشران آلمان - برای تغییر برنامه نشست خبری این رویداد مهم و معتبر فرهنگی ادامه یافت اما در بر همان پاشنه سابق می‌چرخید و به نظر نمی‌رسید که گوش آلمان‌ها بدهکار این حرف‌ها باشد.
چندی بعد اما رئیس نمایشگاه فرانکفورت بر موضع خود برای میزبانی سلمان رشدی تأکید کرد و مدیر امور ارتباطات نمایشگاه فرانکفورت هم به خبرنگار مهر گفت: نمایشگاه کتاب فرانکفورت همیشه حامی آزادی بیان بوده و در عین حال انتظار انصراف از حضور در نمایشگاه از سوی هیچ کشوری را نداریم.
گام دوم؛ تصمیم قطعی ایران برای تحریم
با این وجود و به رغم عدم همراهی سایر کشورهای اسلامی، ایران تصمیم خود را گرفت و در غروب روز چهارشنبه (۱۵ مهرماه) در بیانیه‌ای رسمی از حضور در شصت و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت، اعلام انصراف داد.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در بیانیه رسمی خود، دعوت مسئولان نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت را از سلمان رشدی برای سخنرانی در باب «آزادی بیان»، در تعارض آشکار با آزادی بیان، قلمداد و این اقدام نوعی مقابله مستقیم با اندیشه‌ها و باورهای دینی عنوان شده بود.
این موضوع ضمن آنکه بازتاب‌هایی در محافل داخلی و خارجی و نیز رسانه‌های بین‌المللی و به ویژه آلمانی زبان داشت، واکنش مسئولان نمایشگاه کتاب فرانکفورت را هم به دنیال داشت؛ یورگن بوس رئیس این نمایشگاه به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت که متاسف است ایران در این نمایشگاه حضور نمی‌یابد و ابراز امیدواری کرد که این کناره‌گیری «توقفی کوتاه» باشد.
گام سوم: اعتراض در چارچوب ضوابط و مقررات نمایشگاه فرانکفورت
در واکنش، سیدعباس صالحی معاون فرهنگی وزیر ارشاد در ایران گفت: غرفه جمهوری اسلامی ایران در این نمایشگاه دایر نخواهد شد ولی در چارچوب ضوابط و مقررات این نمایشگاه در محل غرفه ایران مراتب جدی اعتراض خود را به اطلاع عموم بازدیدکنندگان خواهیم رساند. متعاقب این اظهار نظر خبر آمد که نمایندگان ایران برای ابراز مراتب اعتراض جمهوری اسلامی ایران به این اقدام مسئولان نمایشگاه کتاب فرانکفورت، عازم این شهر شده‌اند.
صبح روز سه‌شنبه هفته جاری (۲۱ مهرماه) و ساعاتی قبل از آغاز نشست خبری سلمان رشدی در نمایشگاه کتاب فرانکفورت، وی در توئیتر خود اعلام کرد که خوشحال است که در نشست خبری نمایشگاه کتاب فرانکفورت صحبت می‌کند. وی ساعاتی بعد در میان تدابیر شدید امنیتی وارد سالن کنفرانس مطبوعاتی نمایشگاه کتاب فرانکفورت شد و چند جمله‌ای با حاضرین سخن گفت و پس از سخنرانی بسیار کوتاهش، این سالن را ترک کرد.
رشدی مرتد ساعاتی مانده به آغاز سخنرانی‌اش در نشست خبری از حضور در آن ابراز خشنودی کرد
چند ساعت از برگزاری نشست خبری کوتاه نویسنده مرتد کتاب «آیات شیطانی» در فرانکفورت نگذشته بود که سیدعباس صالحی در تهران به خبرنگار مهر گفت: غرفه ملی جمهوری اسلامی ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت تا پایان نمایشگاه بسته خواهد بود، در عین حال اقدامات اعتراضی ایران در محل غرفه و در چارچوب ضوابط و مقررات نمایشگاه ادامه خواهد یافت. هیچ ناشر دولتی در نمایشگاه امسال حضور ندارد، اما تعدادی از ناشران غیردولتی به اعتبار اینکه از قبل تصمیم به حضور در نمایشگاه کتاب فرانکفورت گرفته بودند، در این نمایشگاه حضور دارند. با این وجود آنها هم فضاهای اعتراض آمیز خودشان را نسبت به این مسئله خواهند داشت و به عنوان نخستین گام در روز نخست درِ غرفه‌هایشان را می‌بندند.
وعده صالحی محقق شد؛ در حالی که خبرگزاری دویچه وله آلمان و برخی دیگر از رسانه‌های خارجی آورده بودند که برخلاف دولت ایران که تصمیم به خودداری از حضور در نمایشگاه کتاب فرانکفورت گرفته، حدود ۱۰ ناشر ایرانی در این نمایشگاه حضور دارند، صدور بیانیه‌های مستقل و مشترک ناشران ایرانی با محتوای اعتراض به حضور سلمان رشدی، سیاست‌گذاران این رخداد بین‌المللی را به چالش کشید.
موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران هم در یکی از اقدامات اعتراضی خود متن کوتاهی را با این مضمون روی پیشخوان غرفه تعطیل شده ایران قرار داده است؛ «با اهانت به احساسات بیش از یک میلیارد مسلمان، آزادی بیان محقق نمی‌شود.»
گام چهارم: اعتراض صنفی ناشران
برخی از موسسات و ناشران بخش خصوصی ایران از جمله شرکت سهامی کتاب کهن، خانه هنرمندان، کامل، پنجره دهم، سفیر اردهال و مجله Printed In Iran در بخشی از بیانیه خود اعلام کردند: «به رغم ضرر و زیان مالی بسیار، از آنجا که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان پرچم‌دار نظام جمهوری اسلامی از حضور در این نمایشگاه خودداری کرده، ما نیز غرفه‌های خود را باز نخواهیم کرد، ولی برای مقابله با دشمنان و آگاه کردن نادانان، همیشه در صحنه حضور داریم و به عنوان سربازی کوچک در عرصه‌های فرهنگی پشتیبان نظام اسلامی‌مان خواهیم بود.»
در همین زمینه، امیر صالحی طالقانی، سیدحسین عابدینی و داوود میم‌باشی از انتشارات سفیر اردهال، شرکت سهامی انتشار و انتشارات خانه هنرمندان در بیانیه‌ای اعلام کردند با وجود اینکه از نظر مالی بسته بودن غرفه‌هایشان در نمایشگاه کتاب فرانکفورت امسال برای آنها ضرر مالی به همراه خواهد داشت اما به دلیل آنکه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان پرچم‌دار نظام جمهوری اسلامی ایران از حضور در نمایشگاه فرانکفورت خودداری کرده و نیز برای مقابله با دشمنان و آگاهی نادانان از باز کردن غرفه‌های خود امتناع و پشتیبانی خود از نظام را در عرصه‌های فرهنگی اعلام کردند.
همچنین موسسه انتشاراتی «شمع و مه» در راستای اعتراض به حضور سلمان رشدی در نمایشگاه کتاب امسال فرانکفورت و همچنین تعامل با دولت و نظام جمهوری اسلامی در تحریم این نمایشگاه تمامی برنامه‌های خود اعم از رونمایی و نشست‌های ادبی در این نمایشگاه و نیز حضور در یک انجمن ادبی از شهر مونیخ برای معرفی کتاب من قاتل پسرتان هستم را لغو کرد.
افشین شحنه‌تبار مدیر این انتشارات به همراه احمد دهقان، سعید رمضانی، کارولین کراسکری، آنشلا ورنر و زهرا رضازاده از جمله نویسندگان و مترجمانی بودند که پیش از این قرار بود از سوی این ناشر ایرانی انگلیسی در فرانکفورت حضور پیدا کنند. بنابر اعلام مدیر این انتشارات، برنامه‌های آینده این موسسه در جهت شناخت چهره واقعی پیامبر اسلام(ص) در فضای بین المللی بازار نشر و کتاب خواهد بود.
یکی از پوسترهای اعتراضی ایران به زبان آلمانی
از دیگر اقدامات اعتراضی ایران می‌توان به این موارد اشاره کرد: برای معرفی پیامبر اعظم کتاب «محمد (ص)» نوشته ابراهیم حسن‌بیگی در محل غرفه به صورت رایگان در اختیار بازدیدکنندگان قرار گرفته و یک کاتالوگ در خصوص اعجاز قرآن توسط انتشارات کامل در تیراژ هزار نسخه تهیه شده که در غرفه ایران در حال توزیع است.
گام پنجم: بازتاب در رسانه‌های جهانی و بازنشر یک نامه
این روزها که نمایشگاه کتاب فرانکفورت در جریان است و به روزهای میانی خود رسیده‌است، آماده‌سازی غرفه ایران به شکل زیبا و خودداری از چیدمان کتاب، باعث شده است تا روزانه شبکه‌ها و رسانه‌های خارجی به محل غرفه آمده و گزارش تهیه کنند. در حال حاضر در محل غرفه نیز نوشته‌هایی در اعتراض به بهانه آزادی بیان و حضور این نویسنده مرتد به زبان آلمانی نصب شده است. همچنین پوستر «من محمد (ص) را دوست دارم» طراحی و در محل غرفه ایران و غرفه سایر ناشران ایرانی حاضر در نمایشگاه و دو بنر نیز در خصوص حضور نیافتن ایران و تحریم نمایشگاه در غرفه ایران نصب شده است.
تعطیلی غرفه ایران به ویژه آنکه کاملا آماده شده و دور آن با نوار مشکی پیچیده شده است، باعث نگرانی مدیران نمایشگاه شده و طی دو روز گذشته چندین بار از محل غرفه ایران بازدید کرده‌اند و حضور رسانه‌های مختلف از جمله شبکه یک آلمان، zdf و رویترز، در محل غرفه ایران و تهیه گزارش در خصوص عدم حضور ایران در این دوره ازنمایشگاه از جمله اتفاقاتی بوده است که می‌توان به آن اشاره کرد.
همچنین نامه مقام معظم رهبری به جوانان اروپا به سه زبان انگلیسی، عربی و آلمانی به شکل زیبایی تهیه شده که در غرفه ایران بین جوانان در حال توزیع است.
شصت و هفتمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت که از ۲۲ مهرماه آغاز شده، تا ۲۶ همین ماه در این شهر آلمان ادامه خواهد یافت.
نظر شما