نگاه ما به عاشورا مفهومی است نه موضوعی

به گزارش خبرگزاری مهر، برنامه آفاق با موضوع هنر مدرن و مکتب عاشورا و با حضور قدیریان مدیر هنری، خشایار فهیمی مدیر هنری و کاظم چلیپا نقاش روانه آنتن شد.

خشایار فهیمی مدیر هنری با بیان اینکه هنر از ابتدا اصولا تبیین آئین بوده است، اظهار داشت: مسلماً این موضوع منطبق با امری قدسی بوده است و به همین علت آنچه از هنر گذشتگان حتی از زمان پیش از ادیان مکتوب ارث برده ایم، نوعی عبادت و یا تصویری از نوع عبادت است.

وی هنر باستان را آئین دانست و افزود: در دوران مدرن این هنر می خواهد آئینه باشد و از آئین به آئینه رسیده است هر چند که درهم هستند زیرا کلمات آن متشابه هستند و لزوما می توان گفت برگفته از نمادها و نشانه های ادیان هستند و اگر مذاهب را زیر مجموعه ادیان تلقی کنیم، پس بخشی از نمادهای آن در دنیای معاصر هم به شکل ناخودآگاه در اثر جریان دارد که اگر این ناخودآگاه بیش از حد خودآگاه شود، یا هنر انقلابی است که گاه مشمول تاریخ در مصرف آن می شود و گاه این اتفاق عمیق تر می افتد و واقعه کربلا از این دست است.

وی ادامه داد: بنا به دستورالعمل اسلام کمترین تلاقی و برخورد در تفسیر واقعه کربلا در هنرهای تجسمی داریم ولی در تصویر نیست زیرا بحث اصلی هنرهای تجسمی، خیال و تصور و تجسم است و همچنین ذهن چند بعدی را در چند بعد نمایش دادن است.   

قدیریان با بیان اینکه یکی از دلایلی که بحث های ما به نتیجه نمی رسد، تعاریف مختلف از کلمات است، بیان داشت: از کنفسیوس می پرسند که اگر حاکم شوید، اولین حکمی که می دهید چیست؟ او پاسخ می دهد که دستور می دهم همه کلمات را بازنگری معنا کنند.

وی افزود: اگر واژه ها را هم سر جای خودش و هم هماهنگ با هم استفاده نکنیم؛ تعاریف مان مختلف می شود. یکی از این موارد مباحثی است که داریم درباره آن صحبت می کنیم؛ هنر، مذهب و عاشورا.

این مدیر هنری تصریح کرد: اگر در این سه کلمه به یک معنی برسیم احتمالا خیلی همسو خواهیم شد. وقتی به عنوان مثال از دین تعریف آئینی می کنیم، یعنی می گوییم دین یکسری بایدها و نبایدها است، نوع متفاوتی در زندگی و هنر تجلی می یابد. اما یک موقع دین را فراتر از بایدها و نبایدهای مذهبی می گیریم یعنی دین رفتاری در قبال ملک عالم یعنی خداوند است.

قدیریان عنوان داشت: وقتی چنین تعریفی ارائه می دهیم، داستان خیلی وسیع می شود زیرا نه تنها یکسری از اعمال و رفتارهای ما دین محسوب می شود، بلکه فکر کردن و امیال و خواسته های ما نیز در چهارچوب دین تعریف می شود.

وی به فرم و نمادهای فرمی اشاره کرد و گفت: این فرم ها و مفاهیم فقط موضوع را تعریف می کنند که اگر در قالب موسع دین قرار دهیم، تبدیل به آئینه می شود زیرا باید آئینه شد تا جمال حق تجلی پیدا کند.

این مدیر هنری به موضوع عاشورا اشاره کرد و اظهار داشت: ما باید نوع نگاه مان به عاشورا را مشخص کنیم. یک زمان نگاهمان به عاشورا تاریخی است و مثلا یک نقاشی را می کشیم و آن را عاشورا معرفی می کنیم که از منظر تاریخی عاشورا است. گاهی تعریفی از عاشورا ارائه می دهید که ورای اتفاق خود عاشورا است یعنی باید آن آرمان و فضای معنایی عاشورا را در نظر گرفت که اگر چنین نگاهی داشته باشیم، می بینیم که خیلی از کارها می تواند در زمره کارهای عاشورایی قرار بگیرد.

قدیریان تاکید کرد: در عاشورا ما نگاهمان مفهومی است نه موضوعی و اگر این چنین نگاهی داشته باشیم، خیلی از هنرها را در بر می گیرد و اینچنین نیز شده است.

وی به موضوع تجسمی و ارتباط آن با عاشورا اشاره کرد و بیان داشت: از ابتدا به دلایل فقهی، گرایش به هنرهای تجسمی اندک بود نه اینکه کلا وجود نداشته است. در بعد نقوشی که در مساجد و کتاب ها و عطف قرآن ها ایجاد شده است بخش تجسمی است که در هنر مدرن آبستره گفته می شود ولی هنر رئالیسم کمتر بود که بعد از انقلاب باب آن گسترده شد.

در ادامه کاظم چلیپا نقاش با بیان اینکه بسیاری از هنرمندان در فضایی که هنر عاشورایی بوده است نفس کشیده اند و زندگی کرده اند، گفت: مسئله عاشورا و هنر عاشورایی یک هنر آئینی است که اگر بخواهیم در تاریخ ریشه یابی کنیم باید گفت از زمان خلفایی که با ناحق در ایران زندگی کرده اند و برخوردی که اهل بیت با آنها داشته اند و جریان هایی که با تبعیت از اهل بیت روی کار آمدند، کم کم به وجود آمد تا اینکه در بغداد برای اولین بار اعلام عزای عمومی کردند.

وی افزود: قبل از این عزای عمومی فضائل خوانی داشتیم و بعد از آن دهه محرم را سیاه بندی می کنند و عزا بندی می کنند و حتی سقاخانه ها و تکیه زده می شود و حتی هنرمندان و حکومت هایی که قبل از دوره صفویه آثاری در این زمینه داشته اند، جمع آوری می شود.

وی با بیان اینکه زندگی هر کدام از ائمه جایگاه خودش را دارد، گفت: ولی عاشورا نقطه عطفی در زندگی ائمه بود و جریان کربلا موضع کل شیعه را در مقابل ظلم و ناعدالتی مشخص کرد و بیان شد که دو اصل شیعه امامت و عدالت است.

شایان ذکر است، برنامه آفاق هر شب ساعت ۲۰ از شبکه رادیویی گفت‌وگو پخش می شود.