پدرانه هنرمند ۷۶ ساله برای هنر ۱۳۷ ساله: دست به عصا کار دل می‌کنم

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: تولید کفش بیرجندی یکی از صنایع مهجور مانده استان خراسان جنوبی است، صنعتی که روزگاری قبل به دستان پرتوان و کم‌توقع استادان هنر کفش‌دوزی از بازار داغ و پررونقی برخوردار بوده و امروز درگذر از روزگار و به دنبال بی‌توجهی به این صنعت بومی گرد فراموشی به خود گرفته است.

 امروز دیگر از آن‌همه غرور در تولید کفش بومی تنها دکان‌هایی کوچک با اساتیدی سپیدموی بر جامانده است استادانی که درد دل‌های بسیاری در این زمینه‌دارند.

یکی از استادان صاحب‌نام این صنعت در بیرجند هنوز در کوچه‌پس‌کوچه‌های حکیم نزاری در دکانی قدیمی فتیله این هنر را روشن نگاه داشته و باوجود مشکلات بسیار با عشق و علاقه‌ای وصف‌ناپذیر مشغول دوخت و دوز و نوآوری در کفش‌های بیرجندی است.

 فضای قدیمی دکان و بوی چرم پراکنده در هوای آنجا ما را به سال‌هایی دور می‌برد سال‌های دوری که کفش بیرجندی حرفی برای گفتن داشته است...!

قدمت کفش بیرجندی مربوط به قرن‌های گذشته است

محمد حمیدی نژاد تولیدکننده ۷۶ ساله کفش‌های دست‌دوز بیرجندی در گفت‌وگو با مهر می‌گوید: قدمت کفش بیرجندی مربوط به قرن‌های گذشته است به‌گونه‌ای که من هنر دوخت و دوز کفش بیرجندی را از دوران کودکی و از عموهایم آموختم.

وی ادامه می‌دهد: در آن زمان هنر کفاشی یکی از حرفه‌های پررونق روز بود و اکثر فرزندان پسر خانواده‌ها برای آموختن این حرفه داوطلب شده و با شاگردی در کنار استادان این حرفه را می‌آموختند.

حمیدی نژاد کفش‌های بیرجندی تولیدشده را شامل انواع دستک زیر، نیم پوتین، ارسی راحتی و چپت دانسته و می‌گوید: چپت، کفشی بود که از لاستیک ساخته‌شده و به صندل‌های امروزی شبیه بود و به دلیل ارزان‌تر بودن و استحکام بسیار اغلب چوپانان و روستاییان طرفداران آن بودند.

وی گفت: آوازه مرغوبیت کفش بیرجندی بسیاری از تولیدکنندگان را از سراسر کشور برای یادگیری نحوه تولید به بیرجند می‌کشاند.

وی ادامه می‌دهد: علاوه بر این نوع چپت، چپتهای چرمی نیز تولید می‌شد که به دلیل ظرافت و زیبایی بیشتر موردتوجه شهرنشینان بود.

به اعتقاد این استاد کفش دوز بیرجندی آوازه مرغوبیت کفش بیرجندی در سال‌های پیش تا بدان جا بود که گاه حتی تولیدکنندگانی از تبریز برای یادگیری فوت‌وفن استادان این حرفه به این دیار سفر می‌کردند اما متأسفانه باگذشت زمان به دلیل بی‌توجهی به این هنر ارزشمند بومی امروزه تعداد شاغلان به این هنر از تعداد انگشتان دست هم کمتر است.

سری از روی حسرت تکان داده و ادامه می‌دهد: روزگاری برای سفارش کفش‌های ما نوبت می‌گرفتند و بیش از ۲۰۰ تولیدکننده کفش در بیرجند فعالیت می‌کردند.

روزگاری برای سفارش کفش‌های ما نوبت می‌گرفتند و بیش از ۲۰۰ تولیدکننده کفش در بیرجند فعالیت می‌کردند وی می‌گوید: اینجا بازار ارسی‌دوزها بود و کفش‌های زنانه با پاشنه‌های استخوانی نیز در قسمت دیگری از بازار بیرجند دوخته می‌شد چیت دوزها نیز با برش و قالی گیری لاستیک فرسوده کامیون‌ها در محدوده دیگری از بازار چیت‌های چرمی می‌دوختند.

وی یادآور می‌شود: در شرایط بازار آن روزها با توجه به رونق بازار کفش بیرجند و اقبال مردم به آموختن حرفه به‌طور متوسط هر کفش‌دوزی ۵ تا ۷ کارگر و شاگرد داشت.

وی در ادامه به وجود حرمت بین شاگرد و استاد درگذشته اشاره و می‌گوید: در آن زمان شاگرد کارآموز در برابر آنچه از استادش یاد می‌گرفت احترام گذاشته و حرمت خاصی بین شاگرد و استاد برقرار بود و اگر کارگری را به دلیل سرپیچی و تخلف از تولیدی اخراج می‌شد دیگرکسی در شهر به او کار نمی‌داد. اما در حال حاضر آن احترام استاد و شاگردی از بین رفته است.

بی‌مهری‌ها و نبود حمایت‌های مسئولان

حمیدی نژاد با اشاره به ورود کفش‌های ملی در سال‌های ۴۳ یا ۴۴ می‌گوید: با ورود کفش‌های جدید با طرح‌های نو و جذاب‌تر کم‌کم سلیقه مردم نیز تغییریافته و شکل ظاهر و طراحی کفش جایگزین دوام و کیفیت شده و بازار تولید کفش بیرجندی تقریباً به تعطیلی کشیده شد.

وی عمده مشکلات به حاشیه رفتن این هنر را بی‌مهری‌ها و نبود حمایت‌های مسئولان استانی از هنر بومی دانسته و می‌گوید: مدیران مربوطه باید در احیای هنرهای بومی منطقه تلاش حداکثری کنند و با ایجاد کارگاه‌های تولیدی بزرگ و اعطای تسهیلات به فعالان این عرصه بار دیگر هنر سنتی بادوام و باکیفیت را بر مبنای نیاز روز جامعه و متناسب با سلایق امروزی با صنعت تلفیق کرده و چرخ اقتصاد را در مسیر داشته‌هایمان قوی کنند.

هزینه‌های بالای تولید و عدم اقبال جوانان به یادگیری این هنر

استاد سپیدموی بیرجندی به هزینه‌های بالای تولید اشاره‌کرده و یادآور می‌شود: درآمد حاصل از فروش، در برابر زحمت بسیار دوخت و تهیه کفش به‌قدری پایین است که صرفه اقتصادی نداشته و همین امر مانع از استقبال جوانان برای یادگیری این هنر شده است، هرچند باوجود هزینه‌های بالای بیمه و ... امکان استخدام کارگر به‌عنوان شاگرد هم وجود ندارد.

حمیدی نژاد از دیگر مشکلات موجود در این خصوص به استقبال نکردن هم استانی‌ها از خرید و استفاده از کفش بیرجندی اشاره‌کرده و می‌گوید: ورود بی‌رویه کفش‌های چینی و خارجی بازار تولید داخلی را تحت تأثیر قرار داده است و در این میان کفش‌های دست‌دوز باوجود مرغوبیت مواد به‌کاربرده شده خریداری ندارد.

نبود صنایع مدرن تولید قدرت رقابت را از استادان گرفته است

وی با اشاره به اینکه کفش‌های دست‌دوز سنتی امروزه دیگر طرفداری ندارد معتقد است: کفش بیرجندی در استان هنوز به شیوه سنتی و با دست دوخته می‌شود و اغلب استادان این هنر به دلیل مشکلات مالی قادر به استفاده از صنایع مدرن در تولید کفش بیرجندی نبوده و نمی‌توانند علیرغم کیفیت کفش تولید بومی با دیگر کفش‌های روز به رقابت بپردازند.

وی با اشاره به اینکه اکنون جز چند سپید مو به مانند خودم دیگر کسی این رشته را دنبال نمی‌کند، می‌گوید: اشتغال به کار دوخت و هنرمندان این عرصه تنها به شوق و عشق خلق اثر و برای دل خود کار می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه به خاطر دل است که هر روز عصا به دست این مغازه کوچک اجاره‌ای را باز می کنم، ادامه می دهد: در صورت تداوم این وضع در آینده‌ای نزدیک دیگر اثری از کفش‌دوزی سنتی در بیرجند باقی نخواهد ماند.

وی همچنین تولید کفش در چند مدل خاص و قدیمی و بی‌توجهی به سلیقه افراد و طرح کفش را از عوامل از بین رفتن صنعت کفش بیرجندی دانسته و می‌گوید: در حال حاضر به دلیل بی‌مهری به این صنعت حتی برای تأمین مواد اولیه موردنیاز هم مشکل‌داریم.

راهکارهای احیای هنر تولید کفش بیرجندی از زبان استاد

حمیدی نژاد ازجمله راهکارهای اساسی در راستای رونق بازار کفش بیرجندی به مساعدت‌های مالی مسئولان برای فعالان این عرصه در قالب تسهیلات مالی با بهره پایین در راستای تولید صنعتی کفش بیرجندی و استفاده از افراد صاحب‌ذوق در جهت طراحی و مدل کفش‌ها اشاره‌کرده و می‌گوید: تشویق و جذب کارآموز توسط ادارات و نهادهای ذی‌ربط و به‌کارگیری استادان کارآزموده در راستای آموزش و البته بازاریابی مناسب در این زمینه مؤثر خواهد بود.