به گزارش خبرنگار مهر، ناصرالدین شاه از معدود پادشاهانی است که به نگارش خاطرات و سفرنامه‌های خود دست زده است. از این پادشاه قاجاری تعدادی سفرنامه و یادداشت روزانه باقی است، که میتوان آنها را به دو دسته یادداشت‌ها و سفرنامه‌ها؛ و خودِ سفرنامه‌ها را نیز به دو دسته سفرهای داخلی و خارجی تقسیم کرد.
حدوداً تمامی سفرنامه‌های ناصرالدین شاه به چاپ رسیده است که از جمله آنها میتوان به سه سفرنامه فرنگستان در سال‌های ۱۲۹۰، ۱۲۹۵ و ۱۳۰۶ قمری، سفرنامه عتبات در سال ۱۲۷۸ق با عنوان «شهریار جاده‌ها»، دو سفرنامه خراسان در سال‌های ۱۲۳۸ و ۱۳۰۰ ق، دو سفرنامه مازندران ۱۲۹۲ق، سفرنامه عراق عجم در سال ۱۳۰۹ق و سفرنامه قم اشاره کرد.
در برخی از تحقیقات جدید از سفر ناتمامی از ناصرالدین شاه به چمن سلطانیه نام برده شده است لذا شاید عدم دسترسی به نسخه حاضر یکی از دلایل این مساله بوده باشد. «سفرنامه ناصرالدین شاه به چمن‌سلطانیه» که به کوشش زهرا موسیوند و نادر پروانه تصحیح و آماده چاپ شده است، یکی دیگر از سفرنامه‌های ناصرالدین شاه است که تا کنون به چاپ نرسیده است.
این سفرنامه از لحاظ زمانی مقدم بر سفرنامه‌های قبلی است و وقایع دویست روزه‌ای را از تاریخ ۲۵ شعبان ۱۲۷۵ تا ۲۲ ربیع الاول ۱۲۷۶ قمری دربرمی‌گیرد. در این سفر، ناصرالدین شاه از هشتاد منزل عبور، و از شهرهای مختلف از جمله قم، محلات، ملایر، همدان، سنندج، بیجار، میانه، تبریز، زنجان، چمن‌سلطانیه و قزوین و... بازدید می‌کند.
این سفرنامه علاوه بر عزل و نصب‌ها، بازدید از شهرها، اوضاع سیاسی و اجتماعی و شکارهای ناصرالدین شاه، از لحاظ جغرافیای تاریخی مسیر سفر نیز حائز اهمیت فراوان است.
ناصرالدین شاه در طول این سفر نیز با علمای شهرهای مختلف که حدوداً اسامی آنها به پنجاه نفر می‌رسد، دیدار می‌کند. بسیاری از شاهزادگان و صاحب منصبان از جمله کیومرث میرزا ملک‌آرا، علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه، بهمن میرزا بهاءالدوله، احمدمیرزا عضدالدوله، میرزا محمدخان سپهسالار، فرخ خان امین‌الدوله، عباسقلی‌خان معتمدالدوله، میرزا سعیدخان وزیر دول خارجه، امیر اصلان‌خان مجدالدوله و میرزا جعفرخان مشیرالدوله و... در این سفر، شاه قاجار را همراهی می‌کردند.
سام ابن محمدقلی ملقب به ملک آرا و متخلص به رضوان که از شاعران دربار ناصری است، به دستور شاه این سفرنامه را به رشته تحریر درمی‌آورد و به قول وی:
ز امر شه این دفتر آراستم
همه عذرها سر به سر خواستم
و گر نیست پذیرفته عذر صواب
بگو مدعی این قلم این کتاب
در این اثر که مصححان آن سال‌ها در حوزه تخصصی اسند کار کرده‌اند و کارشنا ارشد تاریخ هستند و به زودی هم کتابشان راهی بازار می‌شود، با توجه به ساختار سفرنامه سعی بر آن شده تا صرفاً به تشریح اصطلاحات و واژه های نامانوس پرداخته نشود بلکه تمامی اشعار، آیات، احادیث، اسامی صاحب‌منصبان، روحانیان و نام همه شهرها و روستاها مستندسازی و توضیح داده شود.
نظر شما