به گزارش خبرگزاری مهر، در ابتدای این نشست، جعفری مذهب با بیان اینکه ما مدیون تعدادی از ایرانشناسان روسی هستیم، گفت: امیدواریم فرصت هایی به بهانه انتشار یا ترجمه کتاب آنها فراهم شود تا در مورد آنها بیشتر بدانیم. زمان انقلاب اکتبر تعدادی از روس ها در ایران و شرق کار می کنند که بعد از انقلاب به روسیه بر نمی گردند. امیدواریم در سال ۲۰۱۷ به بهانه صد و سی امین سال تولد ایوانف برنامه ای به یاد او و تجزیه تحلیل کارهایی که انجام داده، برگزار کنیم.
وی ادامه داد: ایوانف در سال های آخر عمرش سرگذشت نامه ای از خود منتشر می کند و تلاش کرد آن را در روسیه منتشرکند اما نشد. این سرگذشت نامه بعد از پنجاه سال در سال ۲۰۱۵ منتشر می شود.
در ادامه این نشست، شارکوزی سرنوشت ایرانف را عبرتی برای همگان دانست و گفت: سرنوشت و زندگی ایوانف وابسته به تاریخ سیاسی آسیای قرن بیستم است. ایوانف یکی از ارکان عمده شیعه شناسی بود و علاقه مندی خاصی به ایران داشت. این امر باعث شد او به سمت اسماعیلیه شناسی متمایل شود. زمانی که جوان بود اسماعیلیه شناسی و شیعه شناسی وجود نداشت. صد سال پیش از او علوم شیعه شناسی در دوره ابتدایی بود و اساتید متخصص اهل سنت نظرات خود را بیشتر راجع به اسلام اعلام می کردند. اهل تشیع گروه اقلیتی بودند و آنچنان که باید مورد علاقمندی اساتید اسلام شناسی قرار نگرفت.
این ایرانشناس ادامه داد: ایوانف در روسیه از خانواده عادی به دنیا آمد و اتفاق عجیب و استثنایی در زندگی او رخ نداد اما در دبیرستان به فکر مطالعه شرق شناسی افتاد و رشته ایرانشناسی را در روسیه تقویت کرد. تاریخ علوم ایرانشناسی در کشور روسیه به دویست سال پیش برمی گردد بنابراین وقتی ایرانف در روسیه مشغول ایرانشانسی بود از عمر ایرانشناسی در روسیه صد سال گذشته بود.
این ایرانشناس در ادامه به شرح خاطرات و تحولات زندگی ایوانف پرداخت و گفت: ایوانف با وجود اینکه کارمند بود اما تمام وقت آزاد خود را وقف تحقیق و مطالعه می کرد به طوری که می توان او را پیش قراول ایرانشناسی دانست. اولین کسی بود که متون مهم اسماعیلیه شناسی را کشف کرد و درباره تقسیم بندی دوره های مختلف اسماعیلیه کتاب های مختلفی نوشت. کتاب «ام الکتاب» یکی از عمده ترین منابع عرفان اسماعیلی است که توسط ایوانف چاپ شده است. همچنین، یکی از عمده ترین منابع عرفان اسلامی برای اولین بار به دست ایوانف چاپ شد. ایوانف به عنوان محبوب ترین و مهمترین منبع اسماعیلیه شناسی در دنیا معروف است.
وی افزود: در سال های آخر عمرش در کتاب(پنجاه سال در شرق) خاطرات خود را نوشت و به دنبال چاپ آن بود. این خاطرات را به زبان روسی نوشت با آنکه از روسیه جدا شده بود اما روابط علمی و دانشگاهی خود را با آنها قطع نکرد. متاسفانه به دلایل شانسور و ایدئولوژی که در آن زمان وجود داشت این کتاب برای چاپ آماده نشد. ایوانف در سال ۱۹۷۰ از دنیا رفت و هرگز ازدواج نکرد.
شارکوزی عنوان کرد: ایوانف هرگز وابسته به یک مرکز علمی نشد با اینکه متخصص عمده اسماعیلیه شناسی بود اما هرگز در هیچ یک از دانشگاه هندی از او به عنوان استاد دعوت نشد. ایوانف در ایران، روسیه و هند کاملا فراموش شده است. شاید بتوان گفت تنها گروهی که او را پاس می دارند جامعه اسماعیلیه هستند.
وی با بیان اینکه خاطرات ایوانف سه بخش دارد، گفت: بخش اول شامل خاطرات شخصی و خانوادگی او از سال های ابتدایی زندگی اش در ایران و روسیه است. بخش دوم، خاطرات ایوانف درباره کشورهای شرقی است. بخش سوم، سرگذشت ایرانف در هند و روابطش با اسماعیلیان است. با خواندن کتاب (خاطرات ایوانف) متوجه می شویم خاطرت او ناتمام مانده است به طوری که درباره سال های آخر عمر خود در ایران چیزی نمی نویسد.
وی به تاثیرات علمی ایوانف به نسل های بعدی اسماعیلیه شناسی اشاره کرد و گفت: ایوانف بنیانگذار اسماعیلیه شناسی بود. قبل از ایوانف اسماعیلیه شناسی به عنوان بخشی از شیعه شناسی وجود نداشت. اما او تاثیرات زیاد و قوی به نسل بعدی اسلام شناسان داشت. آقای فرهاد دفتری تنها شاگرد ایوانف در زمینه ایران شناسی بود. دفتری در سال های آخر عمر با ایوانف آشنا شده بود. بنابراین وظیفه وجدانی خود می دانست که متن خاطرات پنجاه سال در شرق را به چاپ برساند. فعالیت های ایوانف وسیع بود و با وجود رو به رو شدن با مشکلات سیاسی و شخصی یکی از بزرگترین ایرانشناسان دنیا محسوب می شود.
در ادامه، رشتیانی که از دیگر سخنرانان این نشست بود، گفت: در روسیه سیستم بایگانی از شخصیت ها وجود دارد که یک بخشی از آن در مورد شرق شناسان است. در بخش انستیتوی نسخ خطی شرقی آرشیو حدود ۴۰۰ نفر از شرق شناسان نگه داری می شود که حدود ۲۱ نفر از آنها ایرانشناس هستند. اما آرشیو ایرانف هنوز در دسترس عموم قرار نگرفته است.
وی گفت: ایرانشناسی در همه جای دنیا در حال کوچک شدن است چرا که متولیان امر به آن اهمیت نمی دهند. موسسه انستیتوی نسخ خطی شرقی در آخرین سال های دوره شوروی هشتاد و چهار استاد و کارمند در بخش ایرانشناسی داشت. اما امروزه در این موسسه بخش ایرانشناسی نداریم بلکه بخش مطالعات خاورمیانه شناسی جای آن را گرفته است.
رشتیانی عنوان کرد: ایوانف برآمده از سیستم و نظام ایرانشناسی روسیه تزاری و پرورش یافته مطالعاتی بود که یک سابقه صد ساله داشت. در روسیه مطالعات شرق شناسی بسیار قوی بود. همزمان که مطالعات شرق شناسی در اروپا شکل گرفت در روسیه هم با مقداری تاخیر این مطالعات شروع شد. اما مطالعات شرق شناسی در روسیه ویژگی ها وتمایز های خاص خود را دارد. شاید به این دلیل که برای اروپایی ها شرق یک نقطه دور محسوب می شود اما شرق برای روسیه بخشی از هویت چند تکه و چند پاره است.
رشتیانی افزود: شرق شناسان بزرگی در روسیه پرورش یافتند اما عمده آنها در فضای روسیه تزاری و فضای بسته شوروی ماندند و دنیای خارج از شوروی در تحقیقات آنها مشاهده نمی شود. در روسیه با وجود اینکه مطالعات شرق شناسی ضعیف شده است اما حداقل روزانه چند پایان نامه در حوزه شرق شناسی نوشته و دفاع می شود. اما بسته بودن شوروی، تفاوت زبان و عدم تمایل روس ها به زبان های بین المللی باعث شد دنیای خارج از روسیه از این مطالعات با خبر نشوند.
وی عدم بازگشت ایوانف به روسیه را باعث جهانی شدن چهره او دانست و گفت: او مجبور شد در خارج از شوروی به زبان دیگری بنوسید تا مجامع علمی بتواند از آثار قلمی ایشان استفاده کنند. شاید اگر ایوانف به شوروی بر می گشت امروزه چهره شناخته شده ای پیدا نمی کرد. ایوانف در کتاب خاطرات خود به علت عدم بازگشت خود به روسیه اشاره ای نکرده است.
وی به مراحل مختلف پژوهش و مطالعات ایرانف اشاره کرد و گفت: ایوانف در مرحله اول تحقیقات خود بر زبان شناسی و مطالعات مربوط به لهجه های ایرانی تمرکز داشته است. در مرحله دوم، به مطالعات تصوف رو می آورد که یکی از مهمترین فرقه شناسان ایرانی محسوب می شود. مرحله سوم، مطالعات اسماعیلیه شناسی است. با وجود اینکه در سنت شرق شناسی روسیه تزاری چندان به مطالعات اسلام شناسی توجه نمی شد. ایوانف در این حوزه یک سنت شکن بود و در سطح جهانی به یک محقق تراز اول اسلام شناسی تبدیل شد. به طوری که تصویر اسماعیلیه شناسان اروپایی را به یک تصویر عقلانی، منطقی، آکادمیک و روشمند تبدیل کرد. اسماعیلیه شناسی در دنیا مدیون کارهای ایوانف است.
نظر شما