خبرگزاری مهر، گروه استانها- صدیقه امیدی: زنان عشایر رنج می‌بافند. رنجی که تاروپودش حاصل تلاش و تخیل و عشق مادری است که با دستان پینه‌بسته، آرزوهایش را بر دار قالی، گبه و گلیم، نقش می‌زند.
دست بافته‌های عشایر تجلی آرمان‌های هنرمند ایلیاتی است که آرزوهای خود را در نقش گبه‌ها، جاجیم‌ها، گلیم‌ها، قالی‌ها و ... به تصویر می‌کشد؛ خورشیدی را که از افق سر برمی‌آورد، چشمه‌ای که می‌جوشد، گل‌هایی که می‌رویند، دشتی که پر از علوفه‌های تازه است، مردی که از افق می‌آید، دختری که به خانه بخت می‌رود، گله‌ای با هزاران گوسفند که در دشت می‌چرند، کبکی که می‌خواند و آهویی که می‌خرامد.
همزیستی عشایر با طبیعت و تأثیر طبیعت بر زندگی آنان باعث شده نقوش دست بافته‌ها از طبیعت الهام گرفته شود و بر این اساس است که گلیم‌ها، گبه‌ها، قالی‌ها و جاجیم‌های عشایر پر از نقش‌مایه‌های حیوانی و گیاهی و نقش‌های ستارگان، ماه و خورشید است.
نام هنر: دست بافته‌های عشایری(جاجیم و گبه)
قدمت: از زمان آغاز زندگی کوچ‌نشینی
شهر زادگاه هنر: مناطق عشایری کهگیلویه و بویراحمد
معرفی کوتاه هنر: دست بافته‌های عشایری به صنایع‌دستی می‌گویند که عشایر با پشم گوسفندان می‌بافند.
هنرمندان به نام این عرصه: زنان عشایر
وضعیت فعلی این هنر در استان: با کاهش جمعیت عشایر، رغبت به بافت آن‌ها کم شده است.
علل رکود و مهم‌ترین چالش‌های پیش روی احیا: مهاجرت عشایر به حاشیه شهرها، خشک‌سالی و کاهش جمعیت دام عشایر
ارائه راهکارهای حفظ و احیاء: برپایی کارگاه‌های بافت جاجیم و گلیم باعرضه مواد اولیه به زنان عشایر
دختران ایل از کودکی با بافتن آشنا می‌شوند و همراه با مادران بر دار قالی گره می‌زنند. در ایل رسم بر این است که هر دختری یک جاجیم برای جهیزیه‌اش می‌بافد و با خود به خانه شوهر می‌برد. این دست بافته در بیشتر نقاط روستایی و عشایری کهگیلویه و بویراحمد رواج دارد.
«جاجیم» دستبافته‌ای است که عشایر کوچنده برای زیرانداز، روانداز و رختخواب‌پیچ از آن استفاده می‌کنند و در قدیم از این بافته برای پوشش روی کرسی‌ها استفاده می‌شد.
جاجیم روی زمین بافته می‌شود و بیشترین طول را در بین دست بافته‌های عشایری دارد. وزن آن بیشتر از سایر دست بافته‌هاست.
مواد اولیه آن پشم و بافت آن شبیه گلیم است، با این تفاوت که جاجیم در چهار تخته بافته و پس از بافتن به هم متصل و دوخته می‌شود؛ همچنین برای بافت جاجیم، دستگاه (دار) را به‌صورت افقی روی زمین قرار می‌دهند. جاجیم گاه بافته‌ای یک‌رویه و گاه دورویه است و این به سبب تارهای اضافی است که نقش‌مایه را به وجود می‌آورند. این تارها گاه در فاصله میان دو نقش‌مایه آزادانه در پشت بافته کشیده شده‌اند
«گبه» یکی از مهم‌ترین دست بافته‌های عشایر بویراحمد و قشقایی است که زیبایی خاصی دارد و برای زیرانداز در مجالس از آن استفاده می‌کنند.
گبه پرزهای بلند دارد و در بافت آن شمار پود بیشتری به کار می‌رود که تأثیر چشمگیری بر نرمی گبه می‌گذارد. تعداد پود برخی از گبه‌ها گاهی به سه تا هشت پود در هر رج و بلندی پرزها گاهی تا یک سانتی‌متر هم می‌رسد.
در اوایل گبه‌ها ساده و بدون نقش بافته می‌شدند. بافندگان اغلب از محیط و طبیعت اطراف الهام می‌گرفتند و طرح‌های ذهنی خود را روی گبه‌ها می‌بافتند. طرح ایلیاتی گبه برگرفته از طبیعت اطراف عشایر بوده و کاملاً ذهنی است و بیشتر در میان قاب‌های لوزی، دایره، مربع، مستطیل و بیضی قرار می‌گیرد که هر یک از آن‌ها با طرح‌های با اصالت ایرانی مزین شده‌اند.
رنگ‌آمیزی گبه معمولاً طبیعی و گیاهی است. رنگرزی سنتی و رنگ‌های گیاهی ویژگی اصلی گبه است. مهم‌ترین واصلی‌ترین وسایل بافت گبه، دار است. دار گبه در اندازه‌های مختلف است که به‌صورت افقی و در سطح زمین قرار می‌گیرد. اغلب از جنس چوب یا فلز است و شامل شانه، چاقو و قیچی است.
اصالت نقش، رنگ، مواد اولیه و نوعی خودجوشی و خود انگیزشی بافندگان و تولیدکنندگان، گبه را به یکی از دست بافته‌های زیبا و کم‌نظیر عشایر بدل و شهرت آن را جهانی کرده است.
یکی از بافندگان قدیمی جاجیم و گبه به خبرنگار مهر می‌گوید: تا زمانی که زندگی عشایری داشتیم هرسال یک گبه می‌بافتم اما پس‌ازآنکه به شهر آمدیم، دیگر فرصت بافتن ندارم.
سودابه نادری در پاسخ به این سؤال که چرا دیگر جاجیم و گبه نمی‌بافد، بیان می‌کند: الآن بازار پر از فرش‌های ماشینی است و به‌صورت قسطی هم داده می‌شود و فکر نکنم دیگر گبه مشتری داشته باشد.
از او سؤال می‌کنم که به دخترانش این هنر را یاد داده یا نه؟ می‌گوید: آن‌ها دیگر با زندگی شهری عجین شده‌اند و رغبتی به بافتن نشان نمی‌دهند.
این بافنده عشایر تصریح می‌کند: دلم برای بافتن گبه و جاجیم لک می‌زند اما چه کنم که زندگی شهرنشینی دیگر این اجازه را به من نمی‌دهد.
اما این تنها بی‌بی سودابه نیست که دست از بافتن دست بافته‌های اصیل عشایری کشیده است. به گفته مدیرکل امور عشایر استان، زنان عشایر کهگیلویه و بویراحمد دیگر رغبتی به بافتن نشان نمی‌دهند.
مجید علی پور در این خصوص به خبرنگار مهر می‌گوید: زنان عشایر از گذشته‌های دور اصلی‌ترین تولیدکنندگان صنایع‌دستی بوده‌اند اما اکنون از تولید صنایع‌دستی فاصله گرفته‌اند.
وی دلیل این مسئله را نبود تضمینی برای خرید محصولات صنایع‌دستی آنان می‌داند و اظهار می‌کند: متأسفانه در نبود بازاری برای عرضه، دلالان دسترنج آنان را به یغما می‌برند.
علی پور بابیان اینکه عشایر حدود ۱۲ درصد از جمعیت این استان را شامل می‌شوند، بیان می‌کند: این میزان نزدیک به ۷۰ هزار نفر از جمعیت استان را شامل می‌شوند.
وی عنوان می‌کند: بیش از ۳۰ هزار نفر از جمعیت استان را زنان تشکیل می‌دهند اما از کمترین امکانات رفاهی محروم هستند.
علی پور حمایت از جامعه زنان عشایر با ارائه مواد اولیه و تضمین خرید محصولات آنان را راهکاری مهم برای احیای دست بافته‌ها عشایری می‌داند.
به گزارش خبرنگار مهر، جاجیم و گبه محصول قرن‌ها تجربه زندگی عشایری بوده و ویترینی از هنر بومی عشایر زاگرس است که این روزها در زیر سایه دست بافته‌های صنعتی در حال فراموشی‌اند.
مدیریت حمایتی از هنرمندان این عرصه و زندگی عشایری و بازاریابی برای فروش این تولیدات در عرصه بین‌المللی می‌تواند هم این هنر را به جهان معرفی کند و هم با پررنگ‌تر کردن نقش آن در اقتصاد خانواده، زمینه گرایش اعضای دیگر خانواده را به سمت تولید این دست بافته‌ها مهیا کند.
نظر شما