شهر گنجک؛ زادگاه زرتشت و میراث دار گنج سلیمان

خبرگزاری مهر– گروه استان‌ها: این مجموعه تاریخی کم نظیر و آثار باستانی آن یکی از مهم‌ترین و مشهورترین مراکز تاریخ و تمدن کشور ایران است، این آثار تاریخی که در کوهستان‌های غرب کشور و در محل بسیار مصفا و خوش آب و هوای تکاب قرار گرفته، در زمان‌های قدیم دارای موقعیت سوق الجیشی حساس بوده است.

بقایای مجموعه بر روی جبهه ای از سنگ در ۴۸ کیلومتری شمال شرق تکاب قرار گرفته و در میان انبوهی از آثار طبیعی و مصنوعی مانند دریاچه‌ها، آبگرم‌ها، قبور کهنسال و ابنیه تاریخی دیگر احاطه شده است.

بعد از به ثبت رسیدن مجموعه ساسانی تخت سلیمان تکاب به عنوان چهارمین اثر ایرانی در فهرست آثار جهانی از سوی سازمان یونسکو تلاش‌هایی برای آشکار شدن رازهای سر به مهر این مجموعه آغاز شده که هنوز هم بی وقفه ادامه دارد.

تخت سلیمان یا شهر گنجک در یک دره سرسبز در بلندی سه هزار متری، سرشار از جاذبه‌های کم نظیر طبیعی- تاریخی واقع شده، این ناحیه همان شهر مشهوری است که بنا به نوشته‌های کهن، زادگاه زرتشت بوده و در نوشته‌های پهلوی به نام "گنجک" خوانده شده است.

تخت سیلمان زادگاه پایگاه 5 دوره تمدن بشری

گیتا نویسان عرب آن را "شیز" گفته‌اند، گذشته نگاران رومی و یونانی "گزکا" نوشته‌اند و حمدالله مستوفی آن را به زبان مغولان "ستوریق" خوانده است که امروزه تمام این آثار را تخت سلیمان می‌نامند، تخت سلیمان در زمان‌های پیش از تاریخ و دوران هخامنشی و اشکانی و ساسانی معبر شاهراه‌های عمده بود که از طرف همدان به طرف ارمنستان و آسیای صغیر رفته و از لحاظ لشکرکشی نیز اهمیت فوق العاده ای داشته و این مکان محل تلاقی و برخورد اقوام مختلف بوده است.

تخت سلیمان امروزی باقیمانده قلعه و آثار بزرگ و عمارات مخصوص برای سکونت موبدان بوده است که در زمان اشکانیان و ساسانیان در نهایت آبادی و اوج قدرت قرار داشته و در نتیجه حمله رومیان و تاخت و تاز اقوام عرب و مغول ویران شده و آثار تمدن آن از بین رفته است.

تخت سلیمان بزرگ‌ترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به شمار می‌رفت اما در سال ۶۲۴ میلادی و در حمله هراکلیوس، امپراتور رومیان به ایران تخریب شد. آبا قاخان برادر زاده هلاکو خان که به دین اسلام گرویده بود بر روی ویرانه‌های تخت سلیمان مسجدی بنا کرد که آن نیز بعدها ویران شد و تنها کاشی‌هایی با نقوش و خط برجسته از آن به جا مانده است که در حال حاضر موزه رضا عباسی نگهداری می‌شود.

این شهر باستانی در ادوار مختلف محل سکونت اقوامی مانند، مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغولان بوده و در هر یک از دوران‌های فوق، این محل در اوج قدرت و تمدن زمان مربوط به خود بوده است، اما اکنون نشانی از این شهر در آذربایجان دیده نمی‌شود.

در خصوص این اثر پررمز و راز تاریخی که دارای مجموعه ای از آثار بی نظیر تاریخی است باورها و اعتقادات زیادی بین مردم دست و به دست ایجاد و نقل می‌شود یکی از مشهورترین این باورها در خصوص کوه زندان است.

در سه کیلومتری غرب تخت سلیمان، کوه مخروطی میان تهی وجود دارد که هزاران سال پیش، بر اثر وقوع آتش فشان به وجود آمده، اهالی محل این کوه زیبا را زندان سلیمان یا زندان دیو می‌شناسند و معتقدند که حضرت سلیمان دیوهایی را که از فرمانش سرپیچی می‌کردند در این کوه زندانی می‌کرده است.

کوه زندان سلیمان جاذبه ای اسرار آمیز

در طوقه این مخروط بقایای معبد مقدسی مربوط به هزاره اول قبل از میلاد وجود دارد که در دهه چهل توسط هیئت باستان شناسی آلمانی مورد کاوش و مطالعه قرار گرفته است، بعد از رونق آتشکده آذر گشنسب دوره ساسانی تا مدتی از کوه زندان سلیمان و تعدادی از واحدهای معماری آن به عنوان قلعه نگهبانی استفاده می‌شده است.

برخی از باستان شناسان و کاوش گران اماکن تاریخی معتقدند این کوه اصلاً سابقه آتش نشانی نداشته است بلکه در ابتداد دریاچه ای شبیه دریا چه تخت سلیمان بوده که بعدها آب آن خشک شده است و به صورت فعلی درآمده است.

همچنین در ارتفاع ۶۵ متری این کوه دیواری مانند کمربند پس از حفاری مشاهده شده است که طول آن در حدود ۸۰۰ متر است، در همین ارتفاع آثار و بقایای ساختمانی که همگی از سنگ ساخته شده با پله‌های عریض سنگی بسیار جالب توجه است.

نکته قابل توجه در مورد کوه زندان سلیمان وجود گاز و چشمه‌های گاز دار داخل این گودال است که هنوز هم دیواره‌های فرونشسته یک چشمه گاز دار در کف حفره زندان فعالیت دارد که همین پدیده موجب جذب شمار زیادی از گردشگران داخلی و خارجی برای صعود به دهانه این کوه شده است.

کوه زندان سلیمان در کنار مجموعه تاریخی تاریخی و باستانی تخت سلیمان از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان آذربایجان غربی محسوب می‌شود و در اولویت اول گردشگران منطقه شمالغرب کشور قرار دارد به طوری که بازدید از این کوه نه تنها موجب حیرت گردشگران داخلی و خارجی می‌شود بلکه تماشای آن و دیدن شگفتی‌های داخل این کوه میان تهی از روی دهانه خطرناک و بسیار مهیج و جالب است.

دریاچه سحر آمیز با جزیره شناور که در تمام فصول سال سرسبز است

در فاصله ۲۰ کیلومتری تخت سلیمان نیز یک دریاچه سحرآمیز قرار گرفته که یک جزیره بر روی آن شناور است، قطر دریاچه ۸۰ متر و قطر جزیره شناور روی آن ۶۰ متر است که وزش باد، هر روز دو بار این جزیره را از این سو به آن سو جابجا می‌کند.

چمن متحرک یا "چملی گول" یکی از بی نظیرترین پدیده‌های ایران و حتی جهان است که در دل طبیعت و در کنار مجموعه جهانی تخت سلیمان تکاب جا خوش کرده و هنوز رازی سر به مهر به شمار می‌رود، "چملی گول" در زبان محلی این منطقه یعنی "جزیره ای از چمن بر روی برکه"، چمن متحرک چملی، قطعه بزرگی از نی‌هایی است که از به هم چسبیدن ریشه آن‌ها بدون ارتباط با زمین بر روی آب شناور مانده، تشکیل شده است.

این چمن به صورت جزیره ای متحرک با مساحت بیش از ۱۰۰ مترمربع بر روی برکه ای کوچک خودنمایی می‌کند که با وزش باد و جریان هوا و یا تکان خاصی به جهات مختلف تغییر مسیر داده و حرکت می‌کند و همین امر موجب منحصر به فرد شدن این جاذبه طبیعی شده است.

چمن به صورت معلق و شناور در وسط این برکه قرار گرفته و دارای پوشش گیاهی کاملاً مطلوب و مناسب است و حتی در فصل زمستان و سرمای هوا نیز چمن آن سبزی خود را از دست نمی‌دهد، از علت حرکت و شناور بودن این چمن شگفت انگیز اطلاعی دقیق در دست نیست اما برخی کارشناسان علت آن را منطبق و متناسب با حرکت وضعی زمین و عده‌ای دیگر ناشی از عوامل طبیعی و وزش باد می‌دانند.

اهالی منطقه تخت سلیمان معتقدند که در کف این دریاچه شهری پر از طلا وجود دارد و حضرت سلیمان گنج‌هایش را آنجا پنهان کرده است، بر اساس باور این افسانه تاکنون افراد زیادی قصد داشتند به کف دریاچه بروند اما هیچ وقت بازنگشتند همچنین چندین غواص باستاشناس نیز سعی کرده‌اند که تا به کف این دریاچه برسند اما به علت عمق بیش از ۷۵ متری دریاچه و ته نشین شدن رسوبات معدنی هنگامی که غواص پایین می‌رود، رسوبات کف بالا می‌آیند و فضا را تاریک می‌کنند در نتیجه به علت تاریک شدن امکان نفوذ به کف دریاچه ممکن است.

دریاچه تخت سلیمان با جود زمستانهای سرد منطقه تکاب دمایش همواره ثابت است و در تابستان و زمستان ۲۱ درجه سانتیگراد است. از این دریاچه چندین نهرآب سرازیر می‌شود که به طور میانگین ثانیه‌ای ۹۰ لیترمی شود. آب این دریاچه از سفره‌های آب زیر زمینی که در کف دریاچه وجود دارد تأمین می‌شود.

آتشکده آذرگشسب بزرگ‌ترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام

قلعه تاریخی تخت سلیمان بازمانده از دوره ساسانیان با بخش‌های مختلفی همچون آتشکده آذر گشسب به عنوان یکی از مهم‌ترین آتشکده‌های دوره ساسانی، آتشکده شاهی و جنگ آوران، ایوان خسرو، معبد آناهیتا، آتشگاه‌های کوچک و دروازه‌ها و دیوارهای مستحکمش از بناهای مهم تاریخی جهان به شمار می‌رود.

این محوطه تاریخی یادگاری از دوران ساسانی است، آن زمان که سه آتشکده بسیار مهم در ایران وجود داشت و اکنون تنها آثاری از آتشکده آذر گشسب به جای مانده و با نام تخت سلیمان خوانده می‌شود. این آتشکده از نظر مسائل اعتقادی، باورهای دینی و نقشی که در حیات سیاسی و اجتماعی دوران ساسانیان داشت از اهمیت بسیاری برخوردار بود و نماد اقتدار حکومت ساسانیان محسوب می‌شد. این آتشکده در سال ۶۲۴ میلادی به وسیله هراکلیوس ویران شد و بعدها به طور کامل متروک و بدون هیچ کاربری رها شد، آتشکده آذرگشسب مجموعه‌ای است مشتمل بر یک سالن مرکزی مربع شکل با چهار جرز قطور آجری که گنبد بزرگ آجری آن‌را پوشانده است.

مجاور این مجموعه در بخش غربی مجموعه دیگری است که از یک آتشکده صلیبی شکل با ابعاد کوچک‌تر و دو تالار ستون‌دار با ستون‌های مدور چهارگوش و تعداد اتاق‌ها و فضاهای جانبی تشکیل یافته است.

آذرگشسب به معنای آتش اسب نر است، بر پایهٔ افسانه‌های ایرانی این آتشگاه بدین علت این طور نامیده شده است که کیخسرو بهنگام گشودن بهمن دژ در نیمروز با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند روبرو شد. آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ، به پاس این یاوری اهورایی، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش اسب نر (گشسب یا گشنسب) نامیده شد.

متاسفانه با وجود این ویژگی‌های منحصر به فرد این اثر تاریخی با مشکلات و کمبودهای زیادی از جمله نبود راه‌های دسترسی مناسب، کمبود امکانات رفاهی و محدودیت اعتبار مرمت و بازسازی مواجه است مشکلاتی که در صورت بی توجهی مسئولان این شاهکار تاریخی را دچار آسیب جدی خواهد کرد.

تخت سلیمان تنها اثر تاریخی کشور که تمام ویژگی‌های ثبت یونسکو را داراست

معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی نیز با بیان اینکه مجموعه جهانی تخت سلیمان تکاب تنها اثر تاریخی ثبت شده جهانی کشور است که تمام ویژگی‌های ثبت در یونسکو را داراست، گفت: بسیاری از آثار ثبت شده در یونسکو دارای یک یا دو شاخصه تاریخی مهم برای ثبت جهانی بودند این در حالی است که مجموعه تخت سلیمان پنج شاخص و ویژگی از شش ویژگی مورد مطرح در یونسکو را دارا بود که نشان از تمدن و تاریخ کهن این مجموعه است.

حسن فتحی در گفتگو با خبرنگار مهر با اعلام اینکه مرمت این اثر تاریخی امسال در حال اجراست، افزود: تجهیز و راه اندازی موزه پایگاه تاریخی مجموعه جهانی تخت سلیمان، عملیات حفاظت از آثار مجموعه، مرمت و بازسازی برج‌های محیطی و معرفی مجموعه در سطح ملی و بین المللی از طریق چاپ عکس، بروشور، چاپ کتاب و کارت پستال انجام می‌شود.

وی ادامه داد: رفع مسائل و مشکلات پیش روی این طرح در دستور کار این اداره کل قرار دارد و برای بهبود راه‌های دسترسی مقرر شده طی هفته آتی طرح آسفالت جاده دسترسی این اثر جهانی آغاز شود که امیدواریم گامی در جهت افزایش جذب میزان گردشگران داخلی و خارجی و رضایتمندی آن‌ها باشد.

برای رسیدن به مجموعه جهانی تخت سلیمان اسراز آمیز مسیرهای متعددی از جمله دندی- زنجان – تکاب – تخت سلیمان، ارومیه – شاهین دژ- تکاب، جاده بیجار وجود دارد مسیرهایی که در فصل تابستان چشم انتظار گردشگران و میهمانان داخلی و خارجی است.