لباس‌های زنان هرمزگان بیانگر غنای فرهنگی منحصر بفرد منطقه

خبرگزاری مهر، گروه استان ها - رضا زرگر: ایران یکی از کشورهایی است که به علت تنوع قومیتی لباس‌های خاص زیادی در آن وجود دارد که هر کدام معرف محل و فرهنگ قومیتی خاص است. لباس هایی مانند لباس کردی، آذری و لری که همانگونه که اشاره شد گواه فرهنگ، سنن و زبان خاصی هستند.

گرچه در استان‌های جنوبی ایران قومیتی خاص مانند آذری و یا کرد وجود ندارد که البسه نشانه‌های آن قومیت را به خود گرفته باشد؛ اما لباسهای این مناطق به عنوان نشان و نمادی از جنوب شناخته می‌شوند، و شاید به جرات بتوان گفت که هرمزگان یکی از مناطقی است که لباس خاص خود را دارد و تنها منطقه ای از ایران است که پوشش به نوعی خاص از تن پوش خلاصه نمی‌شود و از تن پوش، حجاب و روسری گرفته تا زیورالات را شامل می شود.

با توجه به اینکه هرمزگان، جمعیت‌های عرب زبان و بلوچ را درونش جای داده اما لباس محلی آن خاص و منحصر به فرد است لباسی که به گفته برخی محققین بی شباهت به لباس‌های هندی و عربی نیست گرچه نمیتوان به صورت دقیق این گفته‌ها را تایید کرد. زیرا آنچه این شباهت را نشان می دهد زری دوزی و مشابهت زیور الات این منطقه با کشور هندوستان و یا طرح لباس بندری با لباس مردم امارات است با توجه به این مسئله که قدمت لباس بندری از تاریخ به وجود آمدن امارات بیشتر است و گمان می‌رود رفت و آمد بازرگانان و تجار عرب و هندی و ایرانی به این مناطق باعث تاثیر پذیری از این فرهنگ‌ها شده است، اما با این حال هم چنان لباس هرمزگان برای خود گویای زبان فرهنگ و داب و سنن خاص این منطقه است که در دل خود تاریخ و داستان‌های ناگفته بسیاری دارد.

تن پوش زنان هرمزگان

آنچه لباس و یا تن پوش زنان هرمزگان را زیبایی می‌بخشد نقش و طرح و رنگ است و پیراهن زنان هرمزگانی گاه بلند تا مچ پا و گاه تا زیر زانو میرسد که این مسئله از هر منطقه به منطقه ای دیگر متفاوت است.موضوع حائز اهمیت در لباس زنان هرمزگان نوع پارچه و رنگ ان است که جنس پارچه هایی که برای پیراهن‌های زنانه انتخاب می‌شود به علت گرمای هوا معمولا سبک و نازک است تا جریان هوا را به راحتی از میان آن عبور دهد همچنین در انتخاب رنگ لباس از رنگ هایی مانند آبی بنفش صورتی و سبز بیشتر استفاده می‌شد.

چادر بندری یکی از زیباترین چادرها در سراسر کشور محسوب می‌شود.طرح رنگ و نوع پارچه منحصر بفرد این چادر زیبایی خاصی را برای انها به وجود آورده است. بیشتر چادرها به رنگ‌های قهوه ای خردلی ،خاکستری مایل به آبی است که اغلب انها از کشورهای عربی، هند و پاکستان وارد ایران می‌شود.

شلوار بانوان در تمام نواحی استان هرمزگان شکل و آرایشی همانند دارد اما تزئینات دمپای شلوارها بسته به سلیقه محلی و نه شرایط آب و هوایی متفاوت است. شلوارهای هرمزگان دارای دمپای تنگ تا زانو میباشد و در ناحیه کمر و پایین گشاد می‌شود و قسمت مچ پا به سمت داخل را بوسیله زیپ یا دکمه می‌بیندند.

در پوشاک بانوان هرمزگان ملحقاتی وجود دارد که علاوه بر جنبه تزئینی جنبه کاربردی نیز دارد از مهمترین این ملحقات برقع است که نوعی حجاب نیز محسوب می‌شود و اغلب زنان ساحل نشین قشم ،بندرلنگه، جاسک و بندرعباس از آن استفاده می‌کنند و در مناطقی مانند رودان، حاجی آباد و بستک دیده نمی‌شود.

نگاهی دقیق به پیراهن ،چادر و شلوار بندری

انواع پیراهن‌های زنان هرمزگانی: کَندوره،گَوَن،اُشکُم،نُشت َه،آستین فراخ،کِلوش،عجمی،چینی،گشاد عربی و ساده شلالی.

پیراهن کندوره یکی از پیزاهن‌های مشهور زنان بندرعباس است پیراهن کندوره همان پیراهن گاندورا اسپانیاییو اروپایی است که اعراب مسلمان قرن هشتم میلادی به جنوب ایتالیا و اسپانیا بردند و با استقبال خوب مردم اروپا مواجه شدند.

این لباس بیشتر در نواحی مرکزی و قسمتی از شمال غربی استان هرمزگان به ویژه بندرعباس بندرخمیر، کنگ و بندرلنگه مورد استفاده قرار میگیرد. این لباس دارای حاشیه نوار دوزی پهن در ناحیه دور کمر است و اندامی بودن آن و انتخاب قد تا حد زانو به مدل و دوخت ان تنوع میدهد و از طرف دیگر باعث نمایان شدن زیبایی شلوارهای بندری می‌شود شاید به همین علت است که کندوره رایج‌ترین پیراهن در بین زنان و دختران جوان بندری است.

در گذشته پیراهن کندوره را از پارچه‌های بمبایچی،چیناوی،ابریشمی،اط لسی رنگارنگ و چالوس می‌دوختند به پیراهن کندوره “چهار درزی” هم می‌گفتند که در اصل دارای شش درز بود. دامن « شش تکه پارچه دوخته می‌شد و بر روی هر یک از درزها یک قطعه زری مارپیچ می‌دوختند.

پیراهن کندوره با یقه ای گرد که در جلو بسته می‌شود دو برش عمودی از سرشانه تا خط سینه و پایین دامن دارد که از پهلوی یقه تا درز وسط از پارچه رنگی متفاوت و برای لبه آستین نیز به صورت دو تکه از پارچه‌های دیگر استفاده می‌شود این پیراهن بر روی یقه تا زیر سینه و همجنینی لبه استین تا بالای مچ درزهای بالا و پایین آستین‌ها و تکه‌های مثلثی زیر بغل (سنبوسه‌های زیر بغل)حاشیه پایین دامن و در مدل کندوره که در نواحی مرکزی و به ویژه بندرعباس و حومه آن دوخته می‌شود خط زیر سینه تا کمر به صورت پهن نوار دوزی می‌شود و دامن آن دارای چین‌های ریز می‌باشد اغلب نوارها و زری‌های تزینی با دست توسط زنان بافته می‌شود و یا از زری‌های طلایی وارداتی از کشورهای پاکستان و حوزه خلیج فارس استفاده می‌شود.

در بندرعباس و نواحی مرکزی مانند کنگ ،بندرلنگه و بندرخمیر که به بندرعباس نزدیکترند این لباس را تنگتر و کوتاهتر و در شهر هایی مانند هرمز و قشم ان را با اندکی تغییرات که متاثر از پیراهن‌های عربی کشورهای حاشیه نشین خلیج فارس است با حذف برش دور کمر و گشادتر می‌دوزند.

اغلب رنگ‌های مورد استفاده برای این پیراهن رنگ‌های گرم و شادی مانند قرمز بنفش سبز سرخابی صورتی نارنجی زرد و به ندرت آبی فیروزه ای است.علاوه بر کندوره زنان از یک زیر پیراهن سفید فاقد استین که از جنس پارچه‌های نازک و نخی و اغلب وال سفید دوخته می‌شود استفاده می‌کنند.

چادر

در یک قرن اخیر زنان بندری و هرمزگانی پارچه‌های گوناگونی را از جنس رنگ و طرح مورد استفاده خود قرار دادند که به مرور زمان این پوشاک دستخوش تغییر قرار گرفت.پارچه هایی که در قرن حاضر در شهرهای بندرعباس، میناب، بندرلنگه به عنوان چادر مورد استفاده است عبارتند از: شیله، شیله نیم طاقه،شیله بند زرد،شیله بند سبز،شیله نیم فاق براق، اطلس، کیش، ویل، ژورژت، س وفون، ویل لندنی، ویل گل ابریشمی و غیره. بیشتر چادر‌ها به رنگ‌های قهوه ای،خردلی و خاکستری مایل به آبی و دارای طرح‌ها و نقش‌های بسیار زیبا و جذاب است.

بیشتر نو عروسان از چادر ویل گل ابریشمی سبز رنگ استفاده می کردند.چادر عروسان حاشییه زیبا و پشت آن اشرمه (یک نوع زری دوزی)تزیین می‌شد.غروس و نوعروسان علاوه بر چادر گا ابریشمی از چادر سوفن ساده سبز رنگ با تزیینات خوس و گلابتون و پولک بوته دوزی هم استفاده میکردند.در روزها و شب‌های عروسی آن را می‌پوشیدند و در موقه حنابندان تمام بدن به استثنا دست‌ها و پاها آن هم تا مچ در زیر چادر سبز مستور و پوشیده می‌شد.

معمولا چادر بندری را به دو شیوه میبندندلا نیم لا و کول زدن)در یک روش یک گوشه را با دست بر روی دوش می‌اندازند و طرف دیگر آزاد است ودر شیوه دیگر یک طرف چادر را دور سر می‌پیچیدند و گوشه آن را در ناحیه گوش رها می‌کنند.

شلوار بندری

در هرمزگان علاوه بر تزیین تنپوش ها،این تزیینات را بر روی شلوارها نیز به صورت متنوع در تمام نواحی استان داریم.این تنوع بیشتر را در نوع و رنگ پارچه و تزیینات تکمیلی آن مشاهده میکنیم در حالی که چارچوب اولیه شلوارها در اکثر نقاط یکسان می‌باشد.

شلوار بندری در استان هرمزگان به نام”شلوار دمپا تنگ” خوانده می‌شود که از مچ پا تا زانو تنگ بوده و از زانو تا کمر حالت لوزی شکل به خود گرفته و کاملا گشاد و راحت است. این شلوار برشی مانند شلوار زنان ترکمن و کرد دارد و کمری آن را لیفه ای دوخته و با کش یا پارچه محکم می‌کنند.شلوراهای بندری را به رنگ‌های سبز و قرمز و زرد، آبی و نارنجی وبا پارچه هایی از جنس تترون،پوپلین و چیت برای استفاده روزمره و پارچه‌های کلفت و زری دار مثل اطلس و زربفت و ساتن برای مجالس و عروسی‌ها می‌دوزند.

برای راحتی در هنگام پوشدن دمپای شلوار را به طرف داخل پا چاک می‌دهند که با زیپ و یا دکمه ای دست ساز بسته می‌شود.دمپای شلوارهای بندری از مچ پا تا روی زانو تزیینات بسیار زیبایی دارد که نسبت به تن پوش‌ها از تنوع بسیاری برخوردار بوده که زا گذشته تا کنون در بین بانوان جایگاه خود را از دست نداده و به جرات میتوان گفت که از میان لباس‌های سنتی تنها شلوارهای بندری بقای خویش را حفظ کرده و هر روز با طرح و رنگ جدیدی مورد استفاده زنان سنتی پوش استان قرار می‌گیرد.

تزیینات شلوارهای بندری بر اساس نوع و محل جغرافیایی دوخت آن اسامی مختلفی دارد که عبارتند از:بادله تمام،ودویی دستی،ودوییچرخی،پولکی،حاشی ه ای،سرپارچه ای،گلابتونی،خوس لنگه ای،ودویی اطلسی و نخی. لباس مردم هرمزگان قابلیت جهانی شدن را دارد

تن پوش مردم هرمزگان به دلیل زیبایی بی نظیرش که آن را منحصر به فرد کرده قابلیت معرفی شدن در جهان را دارد. لباس بندری به دلیل کامل بودن در حجاب اسلامی و نقش و نگارهای زیبا که در کمتر استانی یافت می‌شود می‌تواند به عنوان یکی از لباس‌های محلی ایران در سراسر دنیا معرفی و به نمایش گذاشته شود.

به جرات می توان گفت که لباس زنان هرمزگانی با نقش و نگار‌ها و همچنین و زیورالات منحصر بفرد و زیبایش میتواند جایگاه ویژه ای در دنیا برای خود کسب کند که آن نیازمند همت همکاری مدیران مسئولان و هنرمندان هرمزگانی است که با تلاش خود این تن پوش زیبا را به مردم جهان بشناسانند.

با توجه به توضیحاتی که در مورد لباس زنان هرمزگان داده شد باید این را هم اضافه کرد که زنان هرمزگان علاوه بر لباس از انواع و اقسام زیور الات که تعدادی از آنها تنها متعلق به استان هرمزگان است برای پوشش و زیبایی استفاده میکردند و برقع نیز به عنوان یک حجاب که نوع‌های متفاوت آن در مناطق مختلف فرق دارد استفاده می‌شده است.

انواع دوخت‌های دستی مانند زری دوزی، روزدوزی،پولک دوزی،کمه دوزی، خوس دوزی و…که بر روی لباس‌های زنان برای جلوه بیشتر و زیبایی استفاده می‌شده نیز از زیبایی‌های لباس محلی هرمزگان است که نشان دادن و پرداختن به آن خود یک مبحث جداگانه است.

تن پوش زنان و مردان هرمزگان هنری است که از دیر باز در این منطقه با گذشت زمان دست خوش تغییر و تحول نشده و این هنر همچنان نشانگر و زبان گویای فرهنگ این منطقه است و البته زیبایی منحصر بفردش دلیل خوب است که همچنان این لباس در حال استفاده است و هیچگاه کهنه نخواهد شد.

پیراهن کمر چین

پیراهن کمر چین یکی از زیباترین پیراهن‌های قدیمی زنان هرمزگان است که نسبت به دیگر لباس‌های استان از قدمت بیشتری برخوردار است این تن پوش در گذشته در بندرعباس،شهرهای اطراف آن منجمله میناب و رودان طرفداران خاصی داشته است.

این تن پوش به همراه پیراهن بلوچی ولی با تزئینات ساده‌تر درمنطقه شرقی و شهرهای اطراف آن عمومیت بیشتری نسبت به شهرهای شمالی وغربی منجمله بستک و حاجی آباد دارد و در نوع آداب و رسوم پوششی در منطقه سیریک و میناب و بعضی نقاط رودان که در گذشته جزیی از میناب می‌بود از پوشش شهرستان جاسک تاثیر گرفته است ما پیراهن‌های بلوچی را با دوخت‌های و تزئینات ساده‌تر در این مناطق مشاهده می‌کنیم به نحوی که در سیریک هم اکنون پیراهن‌های بلوچی را با همان برش و دوخت ولی تزیینات متفاوت که اغلب با چرخ گلدوزی می‌شود می‌بینیم سپس به رودان و توابع که می‌رسیم این تزیینات باز کمتر شده پیراهن کمرچین با شلوارهای دمپا گشا و بندرت کندوره در سبک و سیاقی متفاوت گاه با یقه و نوار دوزی دستی و گاه با زری‌های بافته شده وارداتی دیده می‌شود. پیراهن کمر چین در این نواحی پیراهن دور چین (dorcin)نیز خوانده می‌شود.

این پیراهن گاه با بالاتنه ساده و یقه گرد دوخته و گاه با برشی دالبری شکل در زیر سینه و یقه هفت که زیر سینه تا خط کارور را چین‌های منظمی می‌دهند.آستین‌های این پیراهن دو تکه بوده که شامل تکه آستین و سر آستین‌ها می‌باشد.سر آستین‌های این پیراهن را اندازه مچ دست می‌دوزند و با چین‌های ریزی سر آستین‌ها را به آستین وصل می‌کنند.

دامن پیراهن از دوتکه تشکیل می‌گردد که هر تکه دو برابر تکه قبلی انتخاب و با چین‌های منظمی به هم وصل می‌شود که دامن حالتی چین دار و پف به خود می‌گیرد سپس چین بالای کمر پیراهن را به بالاتنه وصل می‌کنند و قد آن را تا بالای زانو می‌دوختند.

درزهای زیر سینه و روی کارور و همچنین خط کمر دور یقه و درزهای بالا وپایین دامن را با نوارهای زیبا تزیین می‌کنند.برای این پیراهن دو جیب روی دامن در نظر گرفته که جیب‌ها حالتی کیسه مانند داشته و دوخت آن بر اساس سلیقه افرد متفاوت است.

پیراهن کمر چین با یقه دلبری،سینه پوپی،سینه کفتری و یقه ذوزنقه ای با پارچه‌های اطلس و گرانبها برای مجالس عروسی و پارچه‌های وال و چیت و نخی بسته به مراسم مورد استفاده دوخته می‌شود.

زنان برای استفاده روزمره و جهت کار‌های خانه یقه آن را ساده و چین دور دامن آن را حذف و فقط بر روی کمر چین می‌دهند و آن را ساده‌تر می‌دوزند.این پیراهن به همراه شلوار گشاد و خاصی پوشیده می‌شود که گشادی آن از کمر تا دمپا به یک اندازه می‌باشدولبه گشادی پایین هر لنگه شلوار بین ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر می‌رسد و کمر شلوار را لیفه ای دوخته و کش می‌کشند.

این شلوار نمایی مانند دامن به خود می‌گیرد علاوه بر دمپا دو درز پهلوی شلوار را نیز با نوار‌های تزئینی، زری و یا با چرخ گلدوزی می‌کردند که نوع تزئینات آن بسته به شهرستان‌های توابع متفاوت است در میناب و رودان بیشتر گلابتون دوزری و گلدوزی با چرخ و در بندرعباس و نواحی اطراف آن با زری تزئین می‌شود.شلوار تزئین شده بیشتر در مجالس و عروسی‌ها و مورد استفاده افراد متمول بود و گاه بانوان از پارچه‌های چیت و وال گلدار که هم خنک‌تر و ارزان‌تر است برای خانه و کار استفاده می‌کنند.

اورنی

اورنی را با پارچه حریر و یا شیفون تهیه می‌کنند.این روسری دارای تزیینات بسیار متنوع به صورت گل‌های ریز و درشت بته جقه ای،گل بادامی،و غیره که در جلو صورت و سطح داخلی اورنی با پولک و گلابتون و یا با نخ‌های طلایی و نقره ای و با چرخ گلدوزی می‌کنند و این روسری به علت استفاده راحت‌تر و ساده‌تر نسبت به جلیبل‌های دیگر در رنگ‌های شاد و زنده سبز، قرمز، نارنجی و زرشکی و آبی دوخته می‌شود که اصولا با لباس هماهنگ است. اورنی را دور سر و صورت می‌پیچند و یک قسمت آن را روی سینه آزاد رها می‌کنند که در اصطلاح محلی به آن کول”kul” گفته می‌شود.