«چاروق» پاپوش مردان نمکی و هنری برآمده از فرهنگ زنجان

خبرگزاری مهر-گروه استانها؛ چارق یا پاپوش تزئینی از صنایع دستی زیبا و چشم نواز در شهر زنجان است که هرچند این روزها گرایش زیادی برای خرید و استفاده از آن در تزئینات و دادن هدیه صورت می گیرد ولی همچنان ناشناخته مانده است و استقبال چندانی از این هنر و گسترش آن صورت نمی گیرد.

چاروق دوزی یکی دیگر از هنرهای دستی است که دستهای ظریف هنرمندان زنجانی در تولید آن مهارت ویژه ای دارند. اصولا صنعت کفاشی از قرن یازدهم هجری درشهر رونق فراوانی داشته است.

چاروق نوعی پای پوش سنتی است که با استفاده از چرم گاوی، نخهای ابریشمی رنگی و نخ گلابتون در انواع مختلف توری، پرده بند و تمام چرم (پشت باز و پشت بسته) تولید می شود.

امروزه چاروق، كاربرد مصرفی خود را تا حدودی از دست داده و حالتی تزیینی به خود گرفته به گونه ای كه زنان و دختران شهری از آن به عنوان كفش روفرشی استفاده می كنند. نخ ابریشمی رنگی، نخ گلابتون، مخمل، پاشنه های چوبی، نوار زیگزاگ، چرم گاو و... از جمله موادی است كه در چاروق دوزی مورد استفاده قرار می گیرد و گزن، سوزن، درفش، قلاب، چكش و مشته از ابزارهای چاروق دوزی است كه مشابه ابزار كفاشی است.

شهر زنجان یكی از مراكز چاروق دوزی ایران است و چاروق های تولیدی آن از تنوع خاصی برخوردارند. گفته می شود استاد حاج اصغر خطیبی بیش از ۵۰سال است كه شیوه دوخت چاروق های تزیینی را در شهر زنجان و بین چاروق دوزان رواج داشت.

نخ ابریشمی رنگی، نخ گلابتون، مخمل، پاشنه‌های چوبی، نوار زیگزاگ، چرم گاو و... از جمله موادی است که در چاروق دوزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و گزن، سوزن، درفش، قلاب، چکش و مشته از ابزارهای چاروق دوزی است که مشابه ابزار کفاشی است و چاروق، از صنایع دستی معروف زنجان است.

قبل از ورود کفش‌های پلاستیکی به زنجان، سه نوع کفش با عملکرد جداگانه در این شهر رایج بوده است

کفش‌هایی از نوع چاروق و گیوه برای کارهای روزانه و کفش دوبندی که در مهمانی و مسافرت‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

تمرکز کفاشان در دو بازار بالا و پایین و اختصاص یافتن راسته های گوناگون به این فن حکایت از رونق آن را در ادوار گذشته دارد. همچنین وجود محله بزرگ دباغها در شهر، این فکر را قوت بخشیده است.

چارق در گذشته نوعی كفش و پاپوش بوده كه از چرم ساخته می‌شده و در روستاها بیشتر چوپانان از آن استفاده می‌كرده‌اند و اغلب بدون پاشنه بوده است.

چاروق عبارت از پاپوش و پای افزار است كه از قدیم الایام  مورد استفاده بوده و به اشكال مختلف و تهیه و ساخته می‌شده و قسمت اعظم ساختمان آن درقدیم از چرم بوده است.

در اصطلاح محلی به لهجه تركی چاروق را «چارخ» تلفظ می‌كنند. چاروقی كه مورد نظر ماست و هم اكنون در زنجان بصورت یك صنعت دستی ظریف ساخته و عرضه می‌شود با چاروقی كه در ادبیات ما از آن نام برده‌اند (چارقت دوزم كنم شانه سرت «مولوی») یا در قدیم مورد استفاده بود، به كلی مغایر و كاربرد آن نیز متفاوت است.

چارق در گذشته نوعی كفش و پاپوش بوده كه از چرم ساخته می‌شده و در روستاها بیشتر چوپانان از آن استفاده می‌كرده‌اند و اغلب بدون پاشنه بود، با تسمه‌هائی كه به ساق پا می‌پیچیده‌اند.

درسالهای اخیر نیز در زنجان نوعی از چاروق ساخته می‌شد كه رویه آن از چرم قرمز رنگی بود كه دباغ‌های زنجان با دست عمل می‌آوردند و كارخانه‌ای نبود.

این نوع چاروق بدوت تسمه و بند بوده است با نوك عقابی برگشته و در آن هنگام كه بازار كفاشان زنجان رونقی داشت و كفش ماشینی در كار كفش دوزی و كفاشی وقفه ایجاد نكرد. یعنی تا ۲۰ سال پیش، ازاین نوع چاروق ساخته می‌شد ولی امروز بطور كلی فراموش شده و دیگر كسی از آن نوی چاروق درست نمی‌كند.

چاروق ظریف كه مورد نظر و موضوع فرم و شكل خاصی دارد با مواد اولیه ویژه‌ای كه صرفا برای راه رفتن روی قالی و اطاقهای مفروش ساخته می‌شود

چاروق ظریف كه مورد نظر و موضوع فرم و شكل خاصی دارد با مواد اولیه ویژه‌ای كه صرفا برای راه رفتن روی قالی و اطاقهای مفروش ساخته می‌شود كه سابقاً پشت بسته و بدون پاشنه بود ولی چند سالی است كه بصورت نعلین و پاشنه‌دار ساخته می‌شود و فقط كف آن از چرم و رویه آن به رنگهای مختلف از نخهای ابریشمی ‌و سیم گلابتون بافته و تزئین می‌شود.

بر اساس کشفیات باستانشناسی و چکمه چرمی متعلق به مرد نمکی شماره ۱ می توان ریشه صنایع چرمی در استان زنجان را حداقل در ۲۰۰۰ سال قبل جست.

قدمت هنر چاروق دوزی احتمالاً به دوره (ساسانی) و اوج تزئینات آن به دوره (صفوی) می رسد که زیبایی و تنوع طرح و نقوش آن، چشم هر هنرشناسی را شیفته نقوش انتزاعی و اصیل خود می نماید. خواستگاه این هنر دراستان زنجان شهر سلطانیه بوده و از آن منطقه به زنجان منتقل شده است.

شهر زنجان یکی از مراکز چاروق دوزی ایران است

از انواع چاروق های تولید شده استان در طی دوره های مختلف تاریخی می توان به انواع کنفی ،تمام پوست، کشاورزی ،تمام چرم، توری،پرده بند و...، اشاره نمود، که هر کدام با روشی خاص و با استفاده ازچرم، پوست فرآوری شده و مواد مختلفی چون پنبه، کنف، ابریشم و...،تهیه می شده است.

چاروق این روزها بیشتر به عنوان یک هنر دستی و سوغاتی مطرح است تا یک صنعت؛ به گونه ای که استفاده چندانی در زندگی روزمره از آن صورت نمی گیرد و بیشتر جنبه زئینی و استغفاده از آندر زیباترز کردن دکوارسیون منازل است.

شهر زنجان یکی از مراکز چاروق دوزی ایران است و چاروق های تولیدی آن از تنوع خاصی برخوردارند.

امروزه چاروق، کاربرد مصرفی خود را تا حدودی از دست داده و حالتی تزیینی به خود گرفته است، به گونه‌ای که زنان و دختران شهری از آن به عنوان کفش روفرشی استفاده می‌کنند.

چاروق هنوز هم میان اهالی زنجان طرفدار دارد و چاروق دوزی برای برخی از مردم یک شغل محسوب می‌شود. "مردعلی حیدری" متولد ۱۳۳۵ یکی از قدیمی ترین چاروق دوزان زنجان است که مدت ۴۰ سال است برای مردم زنجان پاپوش می‌دوزد. چاروقی که هم اکنون در زنجان عرضه می‌شود، به صورت یک صنعت دستی ظریف و تزیینی کاربرد دارد و به کلی با چاروق‌های قدیمی متفاوت است.

چاروق های توری و پرده بند منحصرا در شهر زنجان تولید می شود و چاروق های چرمی بنا به تقاضای مشتری قابلیت تبدیل به انواع روفرشی با تزیینات فوق العاده ظریف را  نیز داراست.